حامیان طبیعت بدون حامی

اصفهان زیبا: در جهان هر هزار هکتار یک محیط بان فعالیت می کند؛ اما در کشورمان هر ده هزار هکتار یک محیط بان مشغول فعالیت است، آمار و ارقامی که کمبود محیط‌ بان درکشورمان را بیش از پیش تایید می کند و شوربختانه نبود قانون حمایتـــی جامع از محیط بانان باعث شده تا هرازگاهی ماشه مرگ بر پیشانی همین تعداد اندک محیط بان اصابت شود. مرگ سه محیط بان در تیر سال گذشته تعداد شهدای محیط بان درکشورمان را به عدد 119 تن رساند، عددی تلخ که تاسف و تاثر علاقه‌مندان به محیط زیست را در برداشت. آمارها نشان می‌دهد از سال 1384 تاکنون شکارچیان 26 محیط‌بان را به شهادت رسانده‌اند؛ اما از 130 محیط بانی که در استان فعالیت می‌کنند تا به حال سه محیط بان شهید شده اند، سه نفر به درجه جانبازی رسیده اند و چهار نفر نیز در راه محیط زیست تصادف کردند و به دیار باقی شتافتند. مشکل قحطی محیط‌بان، نبود امنیت جانی محیط بانان و نبود حمایت های قضایی و قانونی از این قشر زحمت کش در کنار مشکلات دیگری حالا به مطالبه ای جمعی برای حل آن تبدیل شده است.زمستان آن گاه که دانه های ظریف برف، رقصان بر زمین می نشینند و برگ درختان دانه دانه بر زمین می افتند و زمین را فرش می کنند، ناله پرندگان گرسنه در برف مانده در بیابان به آسمان می رسد. در این هنگام محیط بانان با ابتدایی ترین داشته ها سر می رسند. محیط بانان همیشه و همه جا مراقب طبیعت و حیات وحش هستند، فرقی نمی کند تابستان است یا زمستان، تفاوتی ندارد در کویر باشند یا کوهستان. اسمش رسول است، فامیلش جلالی. پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو سال‌هاست نظاره گر خاطرات تلخ وشیرین این محیط بان است. او با اصفهان زیبا گفت‌وگویی کرد که همه بوی دل‌مشغولی می‌داد. جلالی رک و راست می گوید: «درصـــورت بها ندادن به محیط بان او به سرعت باد فرسوده می شود». محیط بان دیگر اکبر نوروزنیا است. مدیر پارک ملی کلاه قاضی. او در گفت‌وگو با اصفهان زیبا می گوید: «برای تامین امنیت باید اقتدار کافی به مامور قانون داد و متعاقبا از او ایفای وظیفه را مطالبه کرد. محیط زیست با گونه های جانوری در معرض خطر و انقراض که البته درصورت نابودی جانشینی برایش نیست اگر مقتدرانه حفاظت نشوند، جولانگاه شکارچیانی خواهد شد که همه را از این ثروت های خدادادی محروم می کند». روز محیط بان بهانه خوبی است که درد دل این دو محیط بان را در میزگردی یک ساعتی بشنویم.

بیش از 40 سال است کشور ساختاری به نام محیط‌ زیست دارد. در این چهار دهه به محیط بان چطور نگاه شده است؟
جلالی: در ســـال 1388 از طریـــق یکــــی از ارگان‌های دولتی جهت کار در اداره شکار بانی معرفی شدم. به هیچ عنوان خبر نداشتم شکار بانی همان سازمان حفظ محیط زیست است. شاید اگر در همان لحظه اول مطلع می شدم، اصلااین شغل را قبول نمی کردم؛ چون من با سازمان حفاظت محیط زیست و برخی از کارمندان آن در شهرســـتــــان و اســـتــــان به دلیل مشــکلاتی که بر ســـــر راه دریافـــــت چنــــد مجوز جلدی برایم پیش آوردند، در گیر شده و از آنها متنفر بودم؛ اما موقعی که آمدم و با کار و قوانین آشنا شدم و مشـــاهـــده کردم تمامی این سخت گیری ها برای زندگی انسان وجلوگیری از مشکلات برای نسل های آینده برنامه ریزی شده، هر آنچه را که با من مخالفت شده بود قانونی و بدون سلایق شخصی دیدم و به مرور زمان به این سیستم دل بستم. حدود هفت سالی است در این سیستم مشغول به خدمت هستم، می توانم به جد بگویم که واقعا در جهت حفظ و حراست محیط زیست و حمایت از محیط بانان زحمت کش کارهای مطلوبی انجام پذیرفته است؛ اما هنوز تا حد بسیار مطلوب راه طولانی در پیش رو داریم که ان شاءالله با امید به خداوند و همت همه مسئولان این گام بلند برداشته شود.

نوروزنیا: من هم حـــدود 29سال پیش از طریق یکی از دوستانم که شـــکارچی بود با این نوع کار آشنا شدم. همان دوستم من را به اداره محیط زیست چهار محال معرفی کرد و در پست محیط بانی مشغول شدم. به نظر می رسد که در این سال‌ها برای محیط بان اقداماتی اساسی صورت نگرفته؛ اما رو به پیشرفت است. بالا بردن کیفیت کنترل و حفاظت از پهنه سبز مناطق ایران از دغدغه‌های همیشگی دلسوزان مقوله محیط زیست بوده و است؛ ولی باید قبول کنیم ماندن بر روش‌های قدیمی حفاظت، بزرگ‌ترین خطر برای حفاظت از محیط زیست است.

درطول این سال ها چه دغدغه‌هایی در ارتباط با شغلتان داشته اید؟
جلالی: همیشه بحـــث حمـــــایت قضـــایـــی و معیشتـــــی دغدغــــه اصلــــــی هــــــــر محیط‌بان بوده اســـــــــت، زیــــــــرا با تـــــــــمام سختی‌هـــــــا و دشـــــــــــواری‌هــــــــا مــــثـــــل بی‌خوابـــــی، دوری از خانواده و نبــــــودن امکانات محیــــــــــط بانـــی می‌توان کنار آمد؛ اما زمانی که حوزه قضایی به دلیل کمبود قوانین و آشنا نبودن مامورین با قوانین تمامی زحمات شبانه روزی محیط بانان را به چالش می‌کشد یا موقعی که مامور نتواند حتی هزینه های عادی خانوار خود را تامین کند در اینجا بایستی تامل کرد و فکری اندیشید که در صورت رفع نشدن این مسائل مامور محیط بان با سرعت باد فرسوده و از عشق و علاقه او کاسته می شود. واقعیت این است که یک محیط بان در برخورد با مجرم علاوه بر اینکه از طرف قانون حمایت نمی شود امکانات لازم را نیز ندارد.

نوروزنیا: در این سال‌ها دغدغه های زیادی در ارتباط با شغلمان داشته ایم یکی از آنها دغدغه معیشتی، دغدغه های خطرات آنی، دغدغه های تجهیزات نظامی ولجستیکی همه و همه دست به دست هم داده اند تا ماموری فرسوده و خسته از کار تحویل جامعه شود. محیط بانان با تمام وجود برای حفاظت ازمحیط زیست و حیات وحش می کوشند؛ اما وسایل و تجهیزات حفاظت محیط زیست از لحاظ کمی و کیفی در سطح پایینی قرار دارد؛ زیرا علاوه بر تعداد معدود، مابقی همیشه مستـــعــــمــــل و کهنه است. محیط بان در برخورد با مجرم از امکانات لازم برخوردار نیست. از این نکته نباید غافل شد که حتی شیفت کاری نامناسب محیط بانان هم به مشکلات دیگر این قشر اضافه شده است.

از شــــــیـــــفــــت کاری محیـــط‌بان‌ها گفتیــــــد. چرا شیفت کاری این قشر مثل شغلشان عجیب‌ و غریب است؟
جلالی: شیفت کاری محیط بانان که واقعا جای بحث دارد، نمی دانم کسانی که چنین لایحه ای را به مجلس داده اند و آن را به قانون تبدیل کرده اند؛ یعنی اینکه یک مامور محیط بان بایستی 18 شبانه روز کار و 12 شبانه روز استراحت در ماه داشته باشد، چه فکری کردند و چه دلیلی داشتند. به نظر من این افراد برای حفظ محیط زیست و حیات وحش دلسوز نبودند؛ زیرا که اگر می خواهیم محیط زیست سالم و شاداب و عاری از هر گونه تخلف داشته باشیم بایستی محیط بانی سالم و بدون هیچ دغدغه ای نیز داشته باشیم. در کجا آمده است که یک فرد در ماه بتواند 18شبانه روز را با تمام آن سختی‌های کاری پشت سر بگذارد و بتواند همکار خوبی باشد و برای خانواده پدر مهربان و برای محیط زیست ماموری شاداب. تمامی این موارد جای بسی تامل دارد که امیدوارم مسئولان محترم در این خصوص فکری بیاندیشند.

نوروزنیا: من همیشـــه ایـــن را در هر جایی که می توانستم بیان کردم. اصلا نمی دانم این شیفت کاری بر چه اساسی، بر چه مبنایی و با چه کار کردی تعریف شده است و چه کسانی با چه هویتی پایه گذار آن بوده اند. باید توجه کنیم که شغل محیط‌بانی نسبت به سایر سازمان های دولتی ساعت کاری زیادی دارد؛ بنابراین موجب خستگی محیط‌بان می شود.

شما داشتن امکانات لازم را مطالبه ای دیگر از سوی محیط بانان دانستید. محیط بان در مبارزه با جرم چه امکاناتی باید داشته باشند؟
جلالی: در مبارزه با جرم اول که بایستی آموزش‌های کاربردی از جمله دفاع شخصی، استفاده صحیح از ســـلاح، آشنایی کامل با قوانیـــن و مقــــررات نه به صورت فشرده در مدت دو هفته بلکه در طول سال و به‌صورت مکرر و پس از آن، تجهیز مامورین به انواع سلاح‌های دفاع شخصی، اسلحه های گرم سبک به روز، خودروهای مجهز به دوربین به روز و... همه اینها در کنار یکدیگر به‌صورت مکمل می توانند جلوی خیلی از جرائم بایستند.

نوروزنیا: اولین خواسته محیط بانان حمایت قضایی است. تجهیزات مانند لوازم دفاع شخصی، اسلحه، مهمات و خودرو را نیاز داریم؛ اما اگر حمایت قضایی در کار نباشد تمامی این وسایل چـــیزی جز یـــک بــــار اضافـــی بردوش محیط‌بان نیست که حتی بودن آن باعث تحریک متخلف می شود و حتی در برخی مواقع مشاهده شده باعث جان باختن محیط بانان می شود.

آقای نوروزنیا در ارتباط با موضوعی که مطرح کردیـــــد تصویب لایحـــه حمــــل سلاح می‌تواند راه گشا باشد؟
نوروزنیا: به نظــر من تصویب لایحه می‌توانـد راه‌گـــشــــا باشــــد؛ اما بایستی محیط بان همچون ماموران انتظامی آموزش‌های لازم و دوره‌ای را در فواصل زمانی کم بگذرانند تا بتوانند قوانین صادره را به خوبی به اجرا در آورند و باعث ایجاد تنش در منطقه‌های تحت نظارت خود نشده و حتی باعث ایجاد بار مالی بر دوش خود، خانواده یا حتی سازمان محیط زیست نشوند. حتما باید آموزش‌های حمل سلاح به محیط بان داده شود.

جلالی: در قوانین به کارگیری سلاح محیط بان نیز می تواند همانند کلیه مامورین انتظامی و نظامی از آن استفاده کند؛ اما اصل مهم این است که در برخی از محاکم قضایی به دلیل نامشخص دید مثبتی که به مامورین انتظامی وجود دارد نسبت به مامورین محیط زیست نیست. در برخی از مواقع محاکم بدون در نظر گرفتن قوانین با مامورین برخورد می کنند که به نظر من بایستی با تعاملی که بین دولت و قوه قضاییه وجود دارد این مسائل و مشکلات مرتفع شود.

طبق وعده دولتمردان کشور، لایحـــه جدیــــد حمایتــــی بــرای محیط‌بانان قرار است تدوین و تصویب شود. آیا مشـــکلات در لایحه جدید حل می شود؟
جلالی: در این لایحه آنچه که من از آن مطلع هستم فقط در بحث مسائل حقوق قضایی اقدامات و تصمیماتی اتخاذ شده است که این خود می‌تواند به تنهایی نصف مسائل و مشکلات محیط بانان را حل کنـــد؛ اما بحث معیشتی در این لایحه گنجانده نشده است و همچنان به‌صـــــورت یک معضل و دغدغــه گریبـــان گیـــر محیط بــــان زحمت کش است.

نوروزنیا: خیلی درجریان لایحه تنظیمی نیستم؛ اما آن طور که شنیده ایم قسمت قضایی مسئله حل می شود نه قسمت معیشتی که این خود معضل واقعی است که مامورین محیط بان با آن دست و پنجه نرم می کنند.

باوجود تمام سختی‌های محیط‌بانی این سوال پیش می‌آید که مگر این شغل چه چیزی دارد که یک نفر حاضر است تمام سختی‌هایش را تحمل کند و خودش را وقف طبیعت کند؟
جلالی: برای شما این طور بازگو کنم که من در اوایل خدمت واقعا از این کار خسته و متنفر بودم. همیشه تلاش می کردم تا راهی برای رها شدن از این سیستم و پیوستن به یکی از سیستم‌های دولتی پیدا کنم؛ اما به مرور زمان وقتی با حیات وحش آشنایی بیشتری پیدا کردم و علت نگهداری از زمین، آب و هوا و موجودات یا به‌طور کلی اکوسیستم را شناختم و با تمام بدن آن را لمس کردم و با جان و دل خود را به طبیعت سپردم،از آن زمان برکت خاصی را در زندگی خودم و خانواده‌ام مشاهده کردم. همه اینها را مقرون رحمت الهی و دعای موجودات می دانم و به این نتیجه رسیده ام که اگر در راه خدمت به حیات وحش با پاکی و صداقت گام برداری خداوند انسان را در همه کارها کمک و راهنمایی می‌کند.

نوروزنیا: درست است که در این کار بایستی عشق باشد و خیلی از مامورین نیز واقعا به این کار عشق می ورزند؛ اما بسیاری از این عزیزان فقط به خاطر نبود شغل در این کار مشغول شده اند و اگر زمانی شغلی حتی از نظر در آمدی کمتر اما با آرامش خاطر به ایشان پیشنهاد شود سریع از محیط بانی دست کشیده و به سراغ شغل جدید می روند. شوربختانه اینکه عــــلاوه بر محیط بان موضوعی بزرگ تـــر به نام محیط زیست نیز مظلوم واقع شده؛ چرا یک محیط‌بان باید به فکر تغییر شغل بیفتد چون امنیت و آرامش ندارد. محیط زیست نیز امنیت ندارد؛ چون بعضی دستگاه‌ها به آن بی‌توجه‌اند.

به موضوع خوبی اشاره کردید. آمارها بارها نشان داده است که گونه‌های جانوری در کشور ما روزبه‌روز در حال کاهش است و همین موضوع اهمیت شغل محیط‌بانی را بیشتر نشان می‌دهد؛ اما محیط بانان همواره از این توجه نکردن به محیط زیست از سوی دستگاه‌های دیگر شکایت دارند. چرا؟
نوروزنیا: به دلیل اینکه محیط زیست همیشه از اراضی ملی حراست کرده است؛ اما در برخی از محیط‌ها مانند جاده سازی، عبور لوله گاز، نفـــت و حتــــی ساخت شهرک‌های صنعتــــــی و مسکونی خسارات زیادی به محل‌های حفاظت شده می‌رسد. اجازه بدهید مثالی بزنیم. مانند این است که کسی مزرعه ای از خود داشته و طی چندین سال در آن زحمت کشیده باشد. حال این مزرعه داخل مسیر جاده بیفتد هر چقدر که پول زمین آن باغبان را به او بدهند باز راضی نمی شود و در غم و اندوه مزرعه و درختانش می سوزد این همان رفتاری است که یک محیط بان زحمت کش می‌تواند از خود نشان دهد.

جلالی: به نظر من هر دستگاه فقط به فکر منافع خود در یک بازه زمانی کوتاه است و فکر اکوسیستم و پایداری آن برای نسل‌های بعدی نیستند. به همین دلیل با توجه به ضعیف بودن سازمان محیط زیست که خوشبختانه در چند سال اخیر به آن اهمیت بیشتری داده شده است از تمام قدرت و نفوذشان استفاده می کننـــد تا به هر طریقی به مناطق تحت حفاظت محیط زیست رخنه کرده و موجب تخریب آن شوند. به عنوان مثال در منطقه ما در چندین سال پیش با احداث اتوبانی از وسط منطقه آن را به دو قسمت تقسیم کردند و دسترسی متخلفان صید و شکار را در آن آسان کرده و با توجه به تــــــعــــداد محیط بان ایـــــن منطقه که از تعداد انگشتان دست نیز کمتر بودند، حفاظت از آن را سخت ودشوار کردند. این امر باعث شد که در قسمت شرقی این اتوبان حیات وحش به جد تهدیـــد شود و از بین رود که خوشبختانه با ورود یک باره دوستداران محیــــط زیســــت در راستای حفظ و حراست از آن گام‌های بزرگی برداشته شده است و امیدواریم که روزی برسد که هیچ مسئولی با هر پست و مقامی به خود اجازه دست درازی به محیط زیست و طبیعت را ندهد و حتی در راستای حفظ و حراست آن گام‌های مثبتی برداشته شود.

به عنوان محیط بان در روزی که به نام شما نامگذاری شده، چه حرفی برای مردم دارید؟
جلالی: محیط زیست همچون بدن انسان است. حیات وحش آن همچون گلبول‌های قرمز و محیط بــانـــان همچون گلبول‌های ســـفـــیـــد در خدمت آن هستند. مردم همانند غــــذا و مسئولان همانند آنتی بیوتیک هستند. پس هــــر کـــــدام که کم کاری کنند مشکلاتی جبران ناپذیر برای این بدن به وجود می آید که در آخر موجب مرگ آن می‌شود. پس همگی دست به دست هم دهیم و از محیط زیست حمایت کنیم.

نوروزنیا: مــــا کــــه از خدمتمـــان در محیط زیست چند ماهی بیشتر نمانده است. در این چند سالی که خــــدمـــــت کردم، رنج‌هــــا و خـــون دل‌هـــا کشیدم. دوستان زیادی را در عرصه طبیعت از دست دادم پس بیایید به خاطر پایمال نشدن این خون‌های ریخته شـــده و این عـــمـــر هـــای از دست رفته، محیط زیست را از بین نبریم.