کتیبه‌دوزی،هنر ماندگار ایرانی
یکی از آثار هنری و برجسته اصفهان کتیبه دوزی است که به خصوص جلوه آن روی تابلوها زبانزد است. در این باره بد نیست بنشینیم پای صحبت‌های نسرین کاردانی اصفهانی، مدیر یکی از آموزشگاه‌های صنایع دستی و تدوین‌گر استانداردهای بین‌المللی.
اصفهان زیبا: یکی از آثار هنری و برجسته اصفهان کتیبه دوزی است که به خصوص جلوه آن روی تابلوها زبانزد است. در این باره بد نیست بنشینیم پای صحبت‌های نسرین کاردانی اصفهانی، مدیر یکی از آموزشگاه‌های صنایع دستی و تدوین‌گر استانداردهای بین‌المللی.
دوختی به نام کتیبه دوزی
ازجملــه هنرهـــــای رایج در اصفهــــان دوخـــت کتیبه‌دوزی بوده است که بانوان هنرمند اصفهانی با استفاده از نقوش حاشیه‌ای در کنار آیات قرآنی، احادیث و... جهت روکش مقابر ائمه معصوم(ع) دست‌دوخته‌هایی را به ارمغان می‌آورند و در واقع با عشق و علاقه‌ای خاص این کار را دنبال می‌کنند.کتیبه دوزی دوختی است که می‌توان با آن هر گونه خط‌نوشته‌ای را تزیین کرد. خطوط نستعلیق، شکسته، کوفی، بنایی، ثلث، طغری و... از جمله خطوطی است که معمولا در دست نوشته‌های آیات قرآنی و روایات نقش عظیمی را ایفا کرده است. این خطوط در بین هنرمندان سوزن‌دوز جایگاه ویژه‌ای دارد؛ اما متاسفانه بیشتر هنرمندان فقط به توپردوزی هنر می‌پردازند و گاه نیز دست‌نوشته هنرمند خوشنویس را از بین می‌برند که این به خاطر این است که جایگاه خطی را نمی‌دانند و عنایت به محتوای خط که برگرفته از آیات و روایات دارد، بسنده می‌کنند؛ اما توپردوزی خطوط فقط نباید مدنظر باشد. رعایت کردن اصـــول خوشنویسی در این هنر سوزن‌دوزی بســـیار قابل اهمیت است. به هر حال استاندارد کتیبه دوزی در سال 89 به نگارش درآمد و اصول و قواعد خاص این دوخت را برای سوزن‌دوزان به معرض اجرا گذاشته است.
انواع کتیبه دوزی
دوخت خطوط خوشنویســــی برای سوزن‌دوزی کتیبه‌دوزی می‌تواند به صورت ده یــــک دوزی، سرمه دوزی، نقده دوزی، زغره دوزی، دوخت با مهره‌های تزیینی همانند پولک، منجوق و مروارید و نی دوخت قلاب‌دوزی، گل‌دوزی دستی، ابریشم دوزی، خوس دوزی، گل‌دوزی ماشینی و... باشد و از جمله مهارت‌های خاص است که در دوخت کتیبه‌دوزی جایگاه ویژه‌ای دارد.دوخت ده یک دوزی از جمله دوخت هایی است که در روپوش خانه خدا با نخ گلابتون مطلا دوخته می‌شود که در این کتیبه دوزی ها کلیه قواعد دوختی اجرا می‌شود این دست دوخته با ارزش توسط مردان مقیم عربستان صورت می‌گیرد. دوخت ده یک دوزی بر روی پارچه‌های ابریشمی و پارچه‌های مخمل ابریشمی زیبایی خاص می‌یابد.از دیگر دوخت های اساسی که بین عموم رواج دارد دوخت سرمه‌دوزی است که با شیوه‌های متعدد همانند چرخش قلم درشت، حصیر دوزی و مورب دوزی انجام می‌گیرد که این دوخت برروی پارچه ترمه و مخمل متداول است.
نقده دوزی ازجمله دوخت های تزیینی در کتیبه دوزی دوخت نقده دوزی است که بر روی تور انجام می‌گیرد و این دوخت به صورت مورب و با کاغذ شطرنجی اصولی‌تر و زیباتر کار می‌شود زیرا نقده اصولا بر پارچه تور صورت می‌گیـــرد و خطــای دید به وجود می‌آورد استفاده از کاغذ شطرنجی شده یا کاغذهای شفاف به زیر تور مناسب‌تر اجرا می‌شود.قلاب‌دوزی درکتیبه‌دوزی از سالیان دور در این ســـوزن‌دوزی نقش بسزایی داشته است که انواع بیرق‌ها را با ماشین‌های دوخت مخصوص کتیبه دوزی می‌کنند این دوخت بر پارچه ابریشمی و مخمل جذابیت دارد؛ اما قلاب‌دوزی با دست به مراتب در دوخت کتیبه دوزی مورد استفاده است.مهرهای تزیینی پولک، منجوق و مروارید از جمله مواد تزیینی است که در کتیبه دوزی بر روی پارچه‌های ابریشمی و مخمل صورت می‌پذیرد. رنگ سبز پولک و منجوق و رنگ سفید مروارید در این دوخت بیشتر استفاده می‌شود.زغره دوزی سوزن‌دوزی سنتی ظریف و زیبایی است که شامل سرمه و پولک است. این دوخت از جمله دوخت های خلاقیتی است که در این حرفه به کار گرفته شده است البته شیوه اجرایی کار نیز به صورت خلاقیت انجام گرفته است. دوخت‌های ابریشم دوزی و گل‌دوزی دستی از دیگر شیوه‌های قابل
استفاده و گاه می‌شود گفت پر مصرف در کتیبه دوزی است.دوخت خوس دوزی در شیوه کتیبـــه دوزی با دو شیوه گره و مورب دوزی قابل اجراست.
کاربرد کتیبه دوزی
کاربرد کتیبه دوزی برروی روپوش خانه خدا و روکش مقابر ائمه اطهار، جلد قرآن و کتب ادعیه، تابلو، پرچم، بیرق و دیوار کوب است. این دوخت با شیوه‌های متعدد با توجه به نوع کاربرد آن انجام می‌گیرد. هنرجویان آموزشگاه ما در سال 1388 لوح حضرت فاطمه(س) را با سه شیوه دوختی گلابتون دوزی مطلا، سرمه دوزی مطلا و با پودر طلا به صورت نقاشی بر روی پارچه ابریشمی دوخته و این کار که به صورت اهدایی از طرف بانی ارجمند جناب آقای محمد خلیفه سلطانی بود به موزه منسوجات استان قدس رضوی اهدا شد و نیز در سال 93 افتخار مدیریت اجرایی چهار روپوش مرقد امام هادی(ع) و امام حسن عسگری(ع) و حضرت نرجس خاتون (س) مادر امام زمان (عج) و نیز حضرت حکیمه خاتون(س) عمه امام زمان(س) به سفارش عتبات استان یزد را با 17 هنرجو و دوزنده کتیبه دوزی در مرکز آموزشی خود به اجرا رساندیم که الان با وجود بسته بودن سامرا این دست دوخته‌ها در استان قم در حال نگهداری است.