فرونشست زمین در دامنه، تهدیدی خاموش!
فرونشست زمین در دامنه اصفهان که به اذعان بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی در آینده‌ای نه‌چندان دور ممکن است گستره وسیعی پیدا کند، تهدیدی خاموش برای این منطقه است.
ایرنا: فرونشست زمین در دامنه اصفهان که به اذعان بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی در آینده‌ای نه‌چندان دور ممکن است گستره وسیعی پیدا کند، تهدیدی خاموش برای این منطقه است.
پدیده فرونشست زمین در دشت "دامنه" فریدن، نخستین بار در مردادماه سال 1392 گزارش شد.
در پژوهش که در سال 1394 در همین زمینه با عنوان بررسی کاهش آب‌های زیرزمینی و فرونشست شهر دامنه انجام شد، میزان نشست بر اساس روشD-In SAR در طی ماه‌های اردیبهشت، تیر و شهریور سال 1384 و ماه‌های تیر و شهریور سال 1390 به ترتیب 4.88 و 7.36 سانتی‌متر اندازه‌گیری شد.
همچنین میزان افت آب طی زمان‌های اشاره‌شده به ترتیب 8.4 و 4.44 متر گزارش شد. بر اساس این پژوهش بیشترین نشست منطبق بر بخش مرکزی دشت دامنه و باتلاق قهیز به علت تراکم بالای چاه‌ها و برداشت بیش‌ازحد آب زیرزمینی گزارش شد.
بر اساس این گزارش‌ها روند فرونشست در زمین‌های کشاورزی، مناطق مسکونی و سطح معابر این شهر همچنان تداوم دارد و سبب خسارت‌های زیادی به مناطق مسکونی شامل جابه‌جایی پی و شکست و ترک در ساختمان‌ها، جاده‌ها، خطوط انتقال نیرو و آسیب‌دیدگی تأسیسات کشاورزی در چاه‌های بهره‌برداری و شبکه‌های آبیاری شده است.
طی 2 سال اخیر نیز گزارش‌هایی مبنی بر تخریب قسمت‌هایی از واحدهای مسکونی، ریزش نقاط مختلفی از خیابان‌ها و معابر و یا نشتی لوله‌های انتقال گاز منتشرشده است.
فروریزش و فرونشست می‌تواند در اثر پدیده‌های طبیعی زمین‌شناسی مانند زمین‌لرزه، انحلال سنگ‌های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ‌ها و تراکم نهشته‌ها، حرکت‌های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت‌های انسانی مانند معدنکاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب‌های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود؛ اما به گفته کارشناسان کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی مهم‌ترین دلیل فرونشست زمین در شهر دامنه است.
دامنه از دیرباز تاکنون یکی از دشت‌های حاصلخیز و پر آب فریدن بوده و کشاورزی مهم‌ترین پیشه ساکنان این دیار است.
کشت محصولات کشاورزی ازجمله سیب‌زمینی طی سال‌های متمادی در مزارع و زمین‌های اطراف این شهر، عدم مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی، رعایت نکردن سهمیه برداشت آب توسط برخی کشاورزان و استفاده از روش‌های سنتی آبیاری موجب شد تا بخش قابل‌توجهی از منابع آبی موجود در این منطقه خشک شود و سطح سفره‌های زیرزمینی بشدت پائین بیاید.
این مسئله موجب شد تا حفره‌های خالی‌شده از منابع آبی در اثر وارد آمدن فشار طبقات فوقانی فرو بریزد و پدیده فرونشست زمین اتفاق بیفتد.
هم‌زمان با پیشروی بحران آب و خشک‌سالی در کشور و نمودارشدن نشانه‌های کمبود آب، به‌تدریج خلأ بزرگی به نام ' مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی شهرستان' خود را نشان داد و از این زمان به بعد حساسیت‌ها برای کنترل منابع آبی شدت یافت و درنهایت منجر به برنامه‌ریزی و اقدام در این زمینه شد.
در این زمینه شورای ویژه پیگیری فرونشست شهر دامنه، نصب کنتورهای هوشمند در زمین‌های کشاورزی را در دستور کار خود قرارداد و در بهمن‌ماه سال 1394 هم‌زمان طرح نصب 400 کنتور هوشمند در چاه‌های دشت دامنه افتتاح شد.
مسعود میر محمدصادقی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در حاشیه این افتتاح اعلام کرد که دشت پایلوت دامنه بحرانی‌ترین منطقه فریدن ازلحاظ کاهش منابع آب است.
وی در آن زمان هشدار داد: دشت دامنه-داران یکی از دشت‌های ممنوعه استان اصفهان است که ازنظر میزان افت سطح آب‌های زیرزمینی در رتبه دوم دشت‌های استان است که در سال‌های اخیر با پدیده فرونشست زمین و بروز درزه و شکاف در منازل و تأسیسات مواجه شده است و حفر چاه آب در این دشت ممنوع است.
با ادامه اجرای طرح، در فروردین سال 95 با تجهیز 500 حلقه چاه از تعداد بیش از 700 حلقه چاه موجود در دشت پایلوت دامنه، فریدن رتبه اول استان را در زمینه نصب کنتورهای هوشمند به دست آورد وهم زمان با نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌های کشاورزی، نسبت به مسدودسازی چاه‌های غیرمجاز هم اقدام شد.
مصطفی سلیمی رئیس اداره منابع آب فریدن در این خصوص اظهار کرد: در حال حاضر از مجموع 50 حلقه چاه غیرمجاز در دشت دامنه - داران 36 حلقه تعیین وضعیت شده است و بقیه نیز در حال سیر مراحل قضائی است.
وی ادامه داد: از این تعداد 36 حلقه چاه هیچ‌گونه بهره‌برداری صورت نمی‌گیرد.
سلیمی بابیان این‌که افت سطح آب زیرزمینی از سال 1362 تا 1395 در حدود 35 متر بوده است، اظهار داشت: این مسئله موجب شده است که خلل و فرج‌ها تخلیه‌شده و فرونشست اتفاق بیفتند.
مصطفی بهرامیان رئیس اداره برق شهرستان فریدن نیز در این خصوص گفت: از تعداد 850 چاه کشاورزی موجود در شهرستان، تعداد 702 حلقه چاه در دشت دامنه-داران قرار دارد که بر روی همه چاه‌های فعال کنتور هوشمند نصب‌شده است.
اما باوجود همه این اقدامات، پدیده فرونشست دامنه همچنان روند صعودی داشته است.
چندی پیش نیز گروهی از اندیشمندان و پژوهشگران آلمانی ازجمله پروفسور معتق، استاد دانشگاه هانوفر آلمان، هانس اولریش وتزل و الک وتزل از مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان، به همراه مسئول گروه تثبیت فرسایش توده‌ای سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و کارشناسان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشو و استان؛ با حضور در فرمانداری فریدن و شرکت در کمیته ویژه فرونشست زمین در شهر دامنه، مشکلات و علل این فرونشست را بررسی کردند.
پروفسور معتق در این جلسه ضمن بیان شرایط حاد زمین در منطقه فریدن و به‌ویژه شهر دامنه، نسبت به بحران فرونشست زمین‌های فریدن در آینده‌ای نه‌چندان دور در صورت استفاده بی‌رویه و ناصحیح از منابع آب و انجام کارهای غیر کارشناسی هشدار داد.
در حاشیه این جلسه نیز، کارشناسان سازمان نقاطی از شهرستان را که احتمال فرونشست در آینده در آن‌ها نیز وجود دارد را مشخص کردند و خواستار برنامه‌ریزی برای به حداقل رساندن برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی شدند.
صفر بدیع‌الزمانی معاون فرماندار فریدن نیز در این جلسه خاطرنشان کرد: به دلیل این‌که شغل اکثر مردم شهر دامنه کشاورزی بوده و هیچ‌گونه منبع درآمد دیگری در این شهر وجود ندارد، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی همچنان ادامه دارد، هرچند با نصب کنتورهای هوشمند این موضوع تا حدودی تعدیل‌شده است.
وی افزود: طی جلسات متعددی که شورای حفاظت از منابع آب شهرستان برگزار کرده است، راهکارهایی مانند نصب کنتورهای هوشمند، اصلاح و تغییر الگوی کشت، برخورد با چاه‌های غیرمجاز و اضافه برداشت‌ها برای حل این مشکل اندیشیده شده و تا حدودی نیز این تصمیمات در کاهش سرعت فرونشست مؤثر بوده است اما این پدیده کماکان ادامه دارد.
حسین خلیلی شهردار دامنه نیز با اشاره به این‌که فرونشست به زیرساخت‌های شهری و تأسیسات عمومی خسارت‌های زیادی وارد کرده است، افزود: براثر فرونشست زمین در شهر دامنه، 127 واحد مسکونی بین 30 تا 100 درصد دچار خسارت شده‌اند که به همه آن‌ها اخطارهای لازم برای تخلیه داده‌شده است.
خلیلی ادامه داد: فرونشست زمین از 4 سال قبل در دامنه فریدن ایجادشده و در حال حاضر150 هکتار از وسعت شهر را فراگرفته و روزبه‌روز در حال افزایش است.
وی گفت: برخلاف پیگیری و تلاش همه مسئولان استان و شهرستان متأسفانه تاکنون هیچ‌گونه خسارتی به خانوارها براثر فرونشست زمین پرداخت‌نشده است.
کمال رضایت فرماندار فریدن نیز از افزایش وام 3/5 میلیون تومانی دولت به 6 میلیون تومان در قالب کمک بلاعوض برای ساکنان این شهر خبر داد.
وی افزود: تاکنون وام 127 واحد مسکونی تصویب‌شده است.
علی‌اصغری رئیس اداره مسکن و شهرسازی فریدن نیز بابیان این‌که تاکنون 75 واحد احداثی به بانک معرفی‌شده‌اند، افزود: تاکنون67 واحد از این تعداد واحد احداثی ساخت‌وساز شده‌اند.
وی افزود: از 193 واحدی که به تعمیر اساسی نیاز داشتند تاکنون 93 منزل تعمیر شده است.
در این میان ساکنان شهر دامنه نیز نسبت به پدیده فرونشست در این شهر به‌شدت نگران هستند؛ چراکه آثار این فرونشست در منازل آن‌ها دیده می‌شود.
شکاف‌های عمیق در سقف، دیوارها و کف منازل و بسیاری از واحدهای مسکونی این شهر به‌خوبی قابل‌مشاهده است.
این پدیده تأسیسات عمومی، مدارس، مساجد و خطوط انتقال گاز و آب را نیز تحت شعاع قرار داده است.
برخی از مردم این شهر به دلیل مشکلات معیشتی و درآمد پائین قادر به تعمیر و یا استحکام‌بخشی ساختمان خود نیستند.
از طرفی به گفته کارشناسان ازآنجاکه نشست زمین حادثه‌ای تدریجی است و مانند سیل و زلزله به‌یک‌باره تخریب نمی‌کند؛ مردم نیز نسبت به آسیب‌های ناشی از آن توجه ویژه ندارند و استقبال خوبی از ثبت‌نام برای دریافت تسهیلات در زمینه بازسازی و بهسازی منازل خود نداشته‌اند.
به نظر می‌رسد بررسی این پدیده و از همه مهم‌تر آمادگی برای مقابله با خطرات پنهان این پدیده طبیعی نیازمند ورود جدی مسئولان است.
در این راستا مدیران حوزه کشاورزی لازم است برای جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب در این منطقه اقدامات مؤثرتری صورت دهند.
همچنین مسئولان مسکن و شهرسازی نیز باید نسبت به مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و تأسیسات شهری اهتمام ورزند.
از طرفی آگاهی بخشی به مردم و فرهنگ‌سازی برای مقابله و پیگیری از بحران نیز باید ضرورت دارد.
فرونشست زمین در دامنه که به اذعان بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی در آینده‌ای نه‌چندان دور ممکن است گستره وسیعی پیدا کند، تهدیدی خاموش برای این منطقه است.
در صورت گسترش این پدیده و عدم کنترل آن، چه‌بسا شعاع فرونشست تا زمین‌های استان نیز سیطره پیدا کند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد امروزه بیش از 150 کشور جهان با پدیده فرونشست زمین روبرو هستند.
ایران به همراه هند، لهستان، مکزیک، ونزوئلا و اندونزی و همچنین صنعتی جهان مانند آمریکا، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، چین و ژاپن در این فهرست جای دارد.
وزارت نیرو نیز در لایحه پیشنهادی برنامه ششم توسعه نسبت به مصرف 42 میلیارد مترمکعبی کنونی، کاهش 11 میلیارد مترمکعبی را مطرح کرده و صرفه‌جویی 30 تا 40 درصدی میزان مصرفی منابع آب در افق 20 سال آینده پیش‌بینی‌شده است.
همچنین تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی، خرید چاه‌های کم بازده از کشاورزان، نصب کنتورهای هوشمند و جایگزینی پساب از راه‌کارهای وزارت نیرو برای کنترل فرونشست زمین در دشت‌ها است.
دشت دامنه فریدن به همراه دشت‌های اردستان، نطنز-بادرود (بادخالدآباد)، میمه و مورچه‌خورت جزء 5 دشتی هستند که به‌عنوان پایلوت استان اصفهان طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در آن‌ها با شدت بیشتری پیگیری می‌شود.
دامنه یکی از مناطق شهری شهرستان فریدن است که در قلب دالانکوه و در میان مزارع سرسبز این شهرستان واقع‌شده است.
فریدن با جمعیت بیش از 49 هزار نفر در 140 کیلومتری غرب استان واقع است.