رویش مهر؛ پاتوقی برای اندیشیدن

الهام باطنی/اصفهان امروز: همه تنگ هم روی صندلی‏های چوبی نشسته‏اند. نمایش فیلم تمام شده و علاقمندان سینمای مستند دارند درباره فیلم باهم بحث می‏کنند. یکی فیلم را موفق در روایت میخواند و دیگری آن را کلیشه‏ای می‏داند. بحث میان یک معمار، یک داستان‏نویس و یک مستندساز بالا می‏گیرد و پژوهشگر فلسفه که آن‏سوی کلاس نشسته، در میان این گفت و شنودها با نقد خود، جهت بحث را تغییر می‏دهد. این فضایی است که بر یکی از برنامه‏های فرهنگی موسسه رویش مهر حاکم است؛ مشت نمونه خروار؛ بحث و تبادل زاویه نگاه‏های مختلف به مقولات فرهنگی شهر.
موسسه‏ای که برنامه‏های فرهنگی متنوع با دربرگیری گروه‏های مخاطبان مختلف و سطح کیفی آبرومند که به نوعی دهه‏ها در اصفهان به محاق رفته بود، بار دیگر با آغاز به کار آن تا حدودی از سر گرفته شد.
موسسه رويش مهر و انديشه که از بهار سال 1378 در اصفهان آغاز به كار كرد، به گفته موسس‏اش، زهرا مهریار، در كمتر از 20 سال گذشته، در دو بخش اصلي آموزش و فرهنگ فعاليت داشته است. او می‫گوید: «بخش آموزش دربرگيرنده كلاس‫هاي آموزشي ادبيات، فلسفه و هنر است و آن‫ها در بخش فرهنگ هم رويدادهاي مختلف فرهنگي برگزار می‫کنند، ازجمله نشست‫ها، همايش‫ها و گفتگوهاي فرهنگي و هنری، رونمايي و معرفي كتاب، نمايش و نقد فيلم‫هاي مستند، داستان‫خواني، نمايشنامه‫خواني و برنامه‫های اصفهان‫گردي و شناخت شهر.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ مهریار می‫گوید: «در برخي از این برنامه‫ها بخت يار ما بود و توانستيم در طول سال‫هاي متمادي آن‫ها را ادامه دهيم، مثل «اصفهان‫گردي‫ها» که از سال 81 شروع شد و از سال 92 محله‌گردي هم بخشی از آن شد تا امروز که پنجاه مجلس آن برگزار شده، برای برخي از برنامه‌ها اما در حد يك يا چند دوره بخت يار بود و آن برنامه استمرار نيافت، مثل همايش «شب‫هاي داستان اصفهان».»‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
مهریار در محله پشت مسجد جامع عباسی به دنیا آمده، در خانواده‫ای فرهنگی پدرش هم دبیر آموزش و پرورش و موسس و مدیر «دبستان ملی مهریار» بوده است. همین‫ها زهرا را هم به سمت فعالیت‫های فرهنگی و آموزشی کشانده، بعد از آن‫که تحصیلات خود در رشته آموزش زبان انگلیسی را به پایان رسانده است.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
مهریار تلاش می‏کند چارچوب فعاليت موسسه را تعریف کند تا همه صاحب‌نظران پيشنهادهای خود را در این زمینه ارائه دهند. او برای این سیاست موسسه چند مثال می‌زند: «اصفهان‌گردي‌هاي رويش كه عمري بالغ بر پانزده سال دارد، به پيشنهاد و سپس برنامه‌ريزي ساليانه آرش اخوت اجرا شد و برگزاري عملي آن تاکنون ادامه داشته است. همايش «راوي:شهر» هم به پيشنهاد و برنامه‌ريزي نسیبه فضل‌الهي و علی خدايي عملي شد و اتاق فیلم مستند به پيشنهاد و اجراي بهروز ملبوس‌باف و زهرا نيازي. همايش ‌«شب‌هاي داستان اصفهان» هم به پيشنهاد اداره ارشاد استان بود.»
جالب است که بيشتر پيشكسوتان و اساتيد اصفهاني كه دستي بر آتش هنر و فرهنگ دارند، به این موسسه رفت‌و‌آمد می‌کنند، از علي خدایی و رحيم اخوت، داستان‌نویس‌های باسابقه تا صاحب‌نظران عرصه‌هايی چون ادبيات، تاريخ، شهر، اصفهان، قصه‌هاي عاميانه، هنر، معماري و سینمای مستند.
مهریار معتقد است موسسه كار خاصي براي جذب و ايجاد اين رابطه نكرده‌است و بيشتر دغدغه‌ها و پايبندي‌هاي مشترك باعث حضور این اساتید در رویش مهر شده است.
مباحث شهري چون فضاي شهري و خاطرات شهري هم جایگاه خاصی در رویش مهر دارد. مهریار دغدغه خوانش شهر به شكل عمومي و شهر اصفهان به شکل خاص را دارد: «مردمان امروز، زنان و مرداني هستيم كه بر دوش گذشتگان در شبكه‌اي از مناسبات و روابط ازپيش موجود، پيچيده و گاه متضاد احاطه شده و زندگي مي‌كنيم. شهرهاي امروزي بيشتر از قبل، محل تجلي و بروز تاثير متقابل انسان و اين مناسبات است و امروزه زندگي شهري برغم تفاوت‌ها، تجربه مشترك همه مردان و زنان سراسر جهان است.»
آنها در رويش مهر سعی می‌کنند با نگاه به محيط‌ها و فضاهاي شهري، خوانش‌هاي گوناگون از شهر به مثابه محيط اجتماعي امروز را بیان کنند تا شايد بتوانند در اين مسير به قلمرو برخي از معاني زندگي شهري راه يابند: «زندگي‌اي سرشار از معما و تناقض كه حاصل آن، ارزش‌هايي است كه قادر به تخريب ارزش‌هاي قبلي است و همزمان در زندگي ميليون‌ها تن از مردمان كوچه و بازار رسوخ كرده و در ادبيات و هنر هر دوره قابل رديابي است.»
آنها برای این کار، نظر كساني را كه تجربه زيست در اين شهر را داشته‌اند، گرفته‌اند، نظرهایی متفاوت. كاری که ادامه می‌یابد و برنامه‌ريزي آن را آرش اخوت انجام می‌دهد که شناخت و تجربه و دل‌بستگي خاصی به این موضوع دارد. رديابي تاثير زندگي شهري در ادبيات و هنر یکی از زیرمجموعه‌های این بحث است. مهریار می‌گوید: «زندگي شهري سرشار از معما و تناقض‌هاي بسياري است كه تاثير آن را مي‌توانیم در زندگي هر روزی‌مان سراغ بگيريم. چگونه مي‌توان وجوه مثبت این نوع زندگی را تشخيص داد؟ وجوه پوياي آن كدام است؟ و چگونه بايد آنها را ديد؟»
رویش مهر همايش «راوي: اصفهان» را هم براي ديدن و خواندن داستان‌ها و فيلم‌هايي درباره اين شهر برگزار و ويژه‌نامه «راوي: شهر» را هم به‌عنوان ضميمه فصل‌نامه «زنده‌رود» منتشر کرده، آنها مجموعه جلسات «درس‌گفتارهاي اصفهان» را هم برای شناخته شدن عميق‌تر شهر اصفهان برگزار کرده‏اند. مهریار معتقد است مواردی چون تجربه خوانش‌هاي گوناگون شهر به مثابه محيط اجتماعي امروزمان،‌ آشنايي‌زدايي از امر آشنا، نوسازي و نگاه انتقادي به اعمال و عملكردهاي ازقبل موجود، نقد روزمره مصرف، نقد صنعت فرهنگ و دراختيار گرفتن زندگي، ما را از تبديل شدن به شهروندي ناآگاه به نقش شهروندي خود در زندگي روزمره شهري جدا خواهد کرد. این موسسه مخاطبان متنوعی دارد که بعدا به اجرای برنامه در آن هم دست زده‫اند. میثم کیان که تاکنون چند نمایشنامه‏خوانی در موسسه رویش برگزار کرده و آشنایی او با این موسسه به سال ٨٨ و جلسات آن پیرامون ادبیات برمی‏گردد، می‏گوید: «دوره‏های آن زمان رویش پیش از این در هیچ کجای شهر دیده نشده بود، دوره‏هایی که افرادی چون محمود نیکبخت و شاپور بهیان، از ادیبان بزرگ اصفهان در آنها تدریس می‏کردند.‬‬‬‬‬
حضور کیان در برنامه‏های رویش با اصفهان‏گردی‏های گاه‏گاهی آن‏ها ادامه یافته، برنامه‏های شب شعر و نمایشنامه‏خوانی آن هم گستردگی برنامه‏های رویش را برای او عیان کرده تا این‏که در زمستان ٩٢، پیشنهاد اجرای یک نمایشنامه‏خوانی در موسسه از طرف او با استقبال مدیریت و مخاطبان ثابت آن روبرو شده و از آن روز تاکنون این نمایشنامه‏خوانی‏ها به شکل مقطعی یا مدون ادامه داشته است. کیان درباره این موسسه می‏گوید: «در باب موسسه رویش آنچه جلب توجه می‏کند، نه دوره‏های تخصصی، بلکه فضای حاکم بر آن است. رویش خانه‏ای است برای فرهنگ و اندیشه، مکانی که در آن می‏توان با شرکت در کار گروهی، برنامه‏های ادبی و هنری را قوام‏یافته‏تر ادامه داد. کانون‏های نویسندگی آن هم طی سا‏ل‏های اخیر نسل جدیدی از نویسندگان را به جامعه ادبی اصفهان معرفی کرده، کانون‏هایی که به شکل خودمختار و با همیاری اعضایش، سالیان درازی به راه خود ادامه داده است.» .سمانه کریمی، یکی از مخاطبان برنامه‏های رویش مهر هم معتقد است: «این موسسه نزد نویسنده‏ها و هنرمندهای قدیمی اصفهان اعتبار دارد و حضور آنها در برنامه‏ها خوب است. او چند سال پیش جوان‏های زیادی در برنامه‏های این مرکز نمی‏دیده، اما از نظرش اکنون جوان‏ها به دلیل اجرای ایده‏های جدید به آنجا می‏آیند. کریمی می‏گوید: « به دلیل رونق کلاس‏های زبان رویش مهر با موسسه فقیری روبرو نیستیم. مدیر موسسه هم فردی فرهنگی و متوجه کیفیت برنامه‏ها است و هدف‏های مشخصی دارد.» این موسسه از نظر کریمی با اشکالاتی هم روبرو است، مکان آن در منطقه‏ای پرترافیک و دور از مرکز شهر است و فضایی هم برای برگزاری همایش و نشست‏ها و سالن جلسات در آن وجود ندارد.
آرزو فرهت یکی از قدیمی‫ترین اهالی رویش است. او درباره آشنایی‫اش با این موسسه می‫گوید: ‬‬‬«آن وقت‫ها جلسه‫ای که عمومی باشد، به آن کم و کیف در اصفهان نبود! ‫خواندیم، داستان کوتاه از دیگران و یا از خودمان. معرفی اسطوره و هر کتاب یا اثر ادبی دیگری که جای بحث و گفتگو داشت. ‫داشتی بزرگترین اتاق موسسه را آنجا و هر کجا که نقل مکان کرده، در اختیارمان گذاشت تا بخوانیم، معرفی کنیم، بنویسیم و نویسنده دعوت کنیم. همین شد که در طول این همه سال نه پایم از رویش مهر بریده و نه دلم از آن کنده شده.»‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
آنچه رویش را ماندگار کرده شاید همین باشد، این که هنوز بسیاری از اهالی آن نه پایشان از آن بریده، نه دلشان.