گام های نخست برای بزرگترین دانشنامه شهری جهان
تاکنون شهرهای انگشت شماری به تدوین دانشنامه شهری دست زدهاند؛ قابلذکرترینشان تنها دو شهر هستند؛ لندن و نیویورک. تلاشهای اصفهان اما برای تدوین یک دایرهالمعارف، در گام نخست معطوف به آرامستان تختپولاد بوده است. نمایانگر ظرفیتهای عظیم اصفهان برای تدوین بزرگترین دانشنامه شهری جهان که البته برازنده این شهر هم هست.
احمدرضا جلوه نژاد/اصفهان امروز: دانشنامه تخت پولاد که بین سالهای 1384 تا 1394 تدوین شده است، از کارهای فرهنگی قابلتوجه شهرداری اصفهان در دهههای گذشته محسوب میشود. دانشنامهای که با مدیریت دکتر اصغر منتظرقائم، عمدتا به شرح حال چهرههای مدفون در آرامستان تاریخی اصفهان و نیز معماری تکایا و فنون و صنایع مرتبط میپرداخت.
بر این اساس دانشنامه تخت پولاد بیشتر در ادامه کتابهایی است که به رجال اصفهان میپرداختند؛ کتابهایی چون تذکره القبور گزی، اعلام مصلحالدین مهدوی و رجالاصفهانِ دکتر محمدباقرکتابی، البته تأثیر آن کتابها در شرح حال افرادی که در این دانشنامه از آنان ذکری رفته است نیز کاملا مشهود است.
دانشنامه تخت فولاد در چهار جلد و با 1531 مدخل تدوین شده است و حدود 220 مدخل آن به سرداران شهید مدفون در تکیه لسانالارض اختصاص دارد.
دانشنامه تخت پولاد در مقام مقایسه با آنچه در خصوص سایر آرامستانهای مشهور جهان چون پرلاشز پاریس که در باب آنها جز کتابهایی منتشر نشده، فعالیتی قابل تقدیر است. با این حال به گفته اصغر منتظرقائم، اصفهان این قابلیت را دارد که دایرهالمعارفی 50 جلدی دربارهاش کار شود.
لندن، نخستین شهری است که در 1983 نخستین دایرهالمعارف شهری در جهان را تدوین کرد. دانشنامهای با مدیریت کریستوف هیبرت با حدود 5000 مدخل. پس از لندن، نیویورکیها بودند که با کنت جکسون در 1994 دانشنامه نیویورک را تدوین کردند، با حدود 5800 مدخل.
دانشنامه تختفولاد البته برای آغاز تدوین یک دانشنامه شهری بزرگ درباره اصفهان راهگشاست و تجارب ویژهای را در پی داشته است. منتظرقائم نسبت به واکنشهای برخی از خانوادههایی که مدخلی از اعضای آن خانواده در دانشنامه اختصاص داشته سخن میگوید و اظهار دارد که برخی با اصرار، خواستار تغییراتی در متنها داشته اند. وی میگوید: «یکی از پسران علمای فقید از اینکه «عظما» از نام مرحوم آیتالله پدرش حذف شده بود به شدت معترض بود. همچنین بسیاری از کسانی که مداخلی در باب بزرگان به آنان سفارش شده بود، پس از مدت زمان زیادی به سبب ملاحظاتی انصراف دادند. همچنین مقالات اولیه نوشته شده در باب بسیاری از چهرههای بزرگ، انتظارهای گروه 5 نفره داوری دانشنامه را برآورده نکرد و از اینرو نویسندگان آن بعضا تغییر کرد.»
دانشنامه تلاش کرده است در مواردی نویسندگانی نزدیک به چهرهها را برای نوشتن مداخل بسیج کند. از جمله مدخل مربوط به حاج رحیم ارباب را که دکتر محمدباقر کتابی نوشته است. جلالالدین همایی، از مفاخر فرهنگی اصفهان در ابتدا به جمشید مظاهری سپرده شده بود. با اینحال بخش عمدهای از بار مطالب به دوش دانشجویان کارشناسی ارشد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان سپرده شد.
مدیر دانشنامه میگوید که تلاش کرده است، ملاحظات سیاسی، تأثیر سوئی بر دانشنامه نگذاشته باشد و تمامی چهرههای مدفون در تخت فولاد در این دانشنامه دیده شوند.
دانشنامه همچنین آرشیوی غنی از عکس و دستنوشتههای چهرههای شهر را به دست میدهد و چهرههای از یاد رفته فراوانی را در عرصههای مختلف با مطالعاتی قابل ذکر، دیگر بار زنده کرده است.
دانشنامه همچنین مداخلی را برای نخستین بار به گونهای جامع مورد بررسی قرار داد. منتظرقائم میگوید: بابارکنالدین شیرازی از جمله مداخلی است که درخشان است. این مدخل را حامد ناجی نوشت و نشان داد که دانشمند جدیدی در حوزه تاریخ اصفهان در حال ظهور است.
با وجودی که این دانشنامه از همکاری حدود 100 نویسنده بهرهبرده است، با این همه به نظر میرسد هنوز چهرههای برجستهای از اساتید تاریخ و جامعهشناسی و فرهنگ این شهر را میشد در همکاری با این دانشنامه دعوت کرد. این دانشنامه گذشته از محتوا به لحاظ فرمت محتوایی نیز کاستیهایی دارد و غیاب یک روزنامهنگار کارکشته در تیم ویراستاری آن کاملا حس میشود.
حال میتوان نگاهها را بر دانشنامه دیگری دوخت که تمام ابعاد و چهرههای اصفهان را در بر داشته باشد و البته برای تدوین آن چندین نسل هم زمان صرف کرد. شهری با 3000 سال پیشینه تاریخی و فراز و فرودهای پرشماری که در بخشهایی از آن، این شهر تأثیراتی عمیق بر تاریخ جهان را شکل داده است.
از دوران باستان اصفهان چندان سندی در دست نیست و کاوشهای باستانشناسی میتواند موتور مطالعات تاریخی در این زمان باشد. اصفهان اوج دوره سلجوقی در حوالی 1085 میلادی که بیتردید، یکی از 10 شهر بزرگ جهان آن روزگار است و پس از آن جمعیت اصفهان رو به افول میگذارد، هنوز ناگفتهها و ناشناختههای فراوانی وجود دارد، اگرچه زمان صفوی شناخته شده ترین دوره تاریخی شهر است. زمانی که شاه عباس در 1598 اصفهان را پایتخت ایران اعلام کرد و جمعیت این شهر 40 هزار نفر تخمین زده میشد، در حالی که در 1628 که وی در گذشت، جمعیت اصفهان به 325 هزار نفر، در حدود هشت برابر آغاز سلطنت وی رسیده بود. این دوره نیز اصفهان را در زمره پنج شهر نخست دنیای آن روز قرار می دهد و البته نخستین جهانشهری که پیوند دیپلماتیک غرب و شرق جهان را در خود ایجاد کرد.
عجب نیست که اصفهان با تمام راز و رمزهای خود، دانشنامه شهری بزرگی را پی بریزد، چه سابقه دانشنامه نویسی در این شهر به هزار سال پیش باز میگردد که ابن سینا دانشنامه علایی را به زبان فارسی در پنج علمِ منطق، طبیعیات، هیئت، موسیقی و علم آنچه بیرون طبیعت است در آن
تکمیل میکرد.
بر این اساس دانشنامه تخت پولاد بیشتر در ادامه کتابهایی است که به رجال اصفهان میپرداختند؛ کتابهایی چون تذکره القبور گزی، اعلام مصلحالدین مهدوی و رجالاصفهانِ دکتر محمدباقرکتابی، البته تأثیر آن کتابها در شرح حال افرادی که در این دانشنامه از آنان ذکری رفته است نیز کاملا مشهود است.
دانشنامه تخت فولاد در چهار جلد و با 1531 مدخل تدوین شده است و حدود 220 مدخل آن به سرداران شهید مدفون در تکیه لسانالارض اختصاص دارد.
دانشنامه تخت پولاد در مقام مقایسه با آنچه در خصوص سایر آرامستانهای مشهور جهان چون پرلاشز پاریس که در باب آنها جز کتابهایی منتشر نشده، فعالیتی قابل تقدیر است. با این حال به گفته اصغر منتظرقائم، اصفهان این قابلیت را دارد که دایرهالمعارفی 50 جلدی دربارهاش کار شود.
لندن، نخستین شهری است که در 1983 نخستین دایرهالمعارف شهری در جهان را تدوین کرد. دانشنامهای با مدیریت کریستوف هیبرت با حدود 5000 مدخل. پس از لندن، نیویورکیها بودند که با کنت جکسون در 1994 دانشنامه نیویورک را تدوین کردند، با حدود 5800 مدخل.
دانشنامه تختفولاد البته برای آغاز تدوین یک دانشنامه شهری بزرگ درباره اصفهان راهگشاست و تجارب ویژهای را در پی داشته است. منتظرقائم نسبت به واکنشهای برخی از خانوادههایی که مدخلی از اعضای آن خانواده در دانشنامه اختصاص داشته سخن میگوید و اظهار دارد که برخی با اصرار، خواستار تغییراتی در متنها داشته اند. وی میگوید: «یکی از پسران علمای فقید از اینکه «عظما» از نام مرحوم آیتالله پدرش حذف شده بود به شدت معترض بود. همچنین بسیاری از کسانی که مداخلی در باب بزرگان به آنان سفارش شده بود، پس از مدت زمان زیادی به سبب ملاحظاتی انصراف دادند. همچنین مقالات اولیه نوشته شده در باب بسیاری از چهرههای بزرگ، انتظارهای گروه 5 نفره داوری دانشنامه را برآورده نکرد و از اینرو نویسندگان آن بعضا تغییر کرد.»
دانشنامه تلاش کرده است در مواردی نویسندگانی نزدیک به چهرهها را برای نوشتن مداخل بسیج کند. از جمله مدخل مربوط به حاج رحیم ارباب را که دکتر محمدباقر کتابی نوشته است. جلالالدین همایی، از مفاخر فرهنگی اصفهان در ابتدا به جمشید مظاهری سپرده شده بود. با اینحال بخش عمدهای از بار مطالب به دوش دانشجویان کارشناسی ارشد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان سپرده شد.
مدیر دانشنامه میگوید که تلاش کرده است، ملاحظات سیاسی، تأثیر سوئی بر دانشنامه نگذاشته باشد و تمامی چهرههای مدفون در تخت فولاد در این دانشنامه دیده شوند.
دانشنامه همچنین آرشیوی غنی از عکس و دستنوشتههای چهرههای شهر را به دست میدهد و چهرههای از یاد رفته فراوانی را در عرصههای مختلف با مطالعاتی قابل ذکر، دیگر بار زنده کرده است.
دانشنامه همچنین مداخلی را برای نخستین بار به گونهای جامع مورد بررسی قرار داد. منتظرقائم میگوید: بابارکنالدین شیرازی از جمله مداخلی است که درخشان است. این مدخل را حامد ناجی نوشت و نشان داد که دانشمند جدیدی در حوزه تاریخ اصفهان در حال ظهور است.
با وجودی که این دانشنامه از همکاری حدود 100 نویسنده بهرهبرده است، با این همه به نظر میرسد هنوز چهرههای برجستهای از اساتید تاریخ و جامعهشناسی و فرهنگ این شهر را میشد در همکاری با این دانشنامه دعوت کرد. این دانشنامه گذشته از محتوا به لحاظ فرمت محتوایی نیز کاستیهایی دارد و غیاب یک روزنامهنگار کارکشته در تیم ویراستاری آن کاملا حس میشود.
حال میتوان نگاهها را بر دانشنامه دیگری دوخت که تمام ابعاد و چهرههای اصفهان را در بر داشته باشد و البته برای تدوین آن چندین نسل هم زمان صرف کرد. شهری با 3000 سال پیشینه تاریخی و فراز و فرودهای پرشماری که در بخشهایی از آن، این شهر تأثیراتی عمیق بر تاریخ جهان را شکل داده است.
از دوران باستان اصفهان چندان سندی در دست نیست و کاوشهای باستانشناسی میتواند موتور مطالعات تاریخی در این زمان باشد. اصفهان اوج دوره سلجوقی در حوالی 1085 میلادی که بیتردید، یکی از 10 شهر بزرگ جهان آن روزگار است و پس از آن جمعیت اصفهان رو به افول میگذارد، هنوز ناگفتهها و ناشناختههای فراوانی وجود دارد، اگرچه زمان صفوی شناخته شده ترین دوره تاریخی شهر است. زمانی که شاه عباس در 1598 اصفهان را پایتخت ایران اعلام کرد و جمعیت این شهر 40 هزار نفر تخمین زده میشد، در حالی که در 1628 که وی در گذشت، جمعیت اصفهان به 325 هزار نفر، در حدود هشت برابر آغاز سلطنت وی رسیده بود. این دوره نیز اصفهان را در زمره پنج شهر نخست دنیای آن روز قرار می دهد و البته نخستین جهانشهری که پیوند دیپلماتیک غرب و شرق جهان را در خود ایجاد کرد.
عجب نیست که اصفهان با تمام راز و رمزهای خود، دانشنامه شهری بزرگی را پی بریزد، چه سابقه دانشنامه نویسی در این شهر به هزار سال پیش باز میگردد که ابن سینا دانشنامه علایی را به زبان فارسی در پنج علمِ منطق، طبیعیات، هیئت، موسیقی و علم آنچه بیرون طبیعت است در آن
تکمیل میکرد.