بافت تاریخی زیر حجم سنگین آشفتگی‌ها
میدان کهنه، سبزه‌میدان و میدان عتیق، نام‌های میدانی در کهن‌ترین بافت شهری اصفهان است. میدانی که پیشینه آن به دوره دیلمیان و سلجوقیان برمی‌گردد. در آن دوره‌ها این میدان با تکیه‌بر مرکزیت حکومتی، از اصلی‌ترین مراکز تولیدی و بازرگانی و اقتصادی اصفهان به شمار می‌رفته است. خریدوفروش و مبادله در این میدان در دوره‌های مختلف تاریخی و تا همین چند دهه اخیر هم هنوز باقوت در جریان بوده است. یک دهه پیش بافت فرسوده این منطقه تخریب و مجدد بازسازی شد. بازسازی‌هایی که با بی‌رونقی بازارهای آن همراه بود.
شیما خزدوز/اصفهان امروز: جلال‌الدین همایی در کتاب تاریخ اصفهان به میدان میر که دولتخانه دیلمیان بوده و همچنین میدان سلیمان، مربوط به قرن دوم هجری در همجواری با میدان کهنه اشاره می‌کند و درباره میدان کهنه می‌نویسد: «بعد از توسیع عهد سلجوقیان، آن میدان‌ها کهنه شدند و میدان کهنه امروزی، میدان جدید آن روز بوده است. همانطور که میدان شاه‌عباس در اراضی نقش‌جهان، میدان سلجوقی را کهنه کرد!»
در دوره صفویه میدان میر و میدان کهنه با همجواری با کاروانسراها و بازارهای سنتی پرشماری چون بازار ریسمان، بازار کاسه‌گران، بازار حناسابان، بازار شیشه‌گران، بازار غاز و کاروانسرای نمکی، کاروانسرای شکربیک، کاروانسرای بازار مرغ و البته نزدیکی با مسجد جامع و مرکزیت علمی و مذهبی همچنان با دادوستدهای پررونق فعالیت می‌کرده است.
در دوره قاجار اما بافت این منطقه رو به فرسودگی و تخریب می‌رود اما همچنان خوانین حکومتی در حوالی میدان کهنه سکونت داشتند. غلامحسین سقا از قدیمی‌های این منطقه می‌گوید: «شیخ هرندی از خوانینی بوده که تا دوره پهلوی اول در محله هارونیه و کوچه‌ای که امروز به کوچه هرندی‌ها معروف است ساکن بوده است. میدان میر هم تا حدود سال 46 با تغییراتی به شکل یک چهارسو و بازارچه مسقف به فعالیت اقتصادی ادامه می‌داد. البته بازار و خیابان مجلسی که منتهی به میدان کهنه می‌شد، رونق اقتصادی بسیاری را در دوره‌های مختلف تجربه کرد.»
قدیمی‌ها حکایتی را روایت می‌کردند از خضر نبی(ع) که گویا ته‌مانده سفره نانش را در این راسته ریخته است و از آن زمان به بعد وسعت رزق و روزی و کسب‌وکار در این محله بسیار بوده است.
در دوره پهلوی اول همزمان با تأسیس بلدیه، کم‌کم خیابان‌کشی‌های اطراف میدان کهنه انجام‌گرفته است. در این دوره هم همچنان میدان کهنه بارونق اقتصادی بسیاری به‌عنوان پاتوق مبادله‌های شهری و روستایی فعال بوده است.
امروز اما نزدیک به یک دهه است که میدان کهنه تخریب‌شده و با ساخت بنای جدیدی به تقلید از میدان نقش‌جهان، تحت عنوان میدان عتیق و میدان زیرزمینی، چند سالی است که فضای جدیدی را تجربه می‌کند.
خیابان مجلسی، خیابان عبدالرزاق، خیابان هاتف و خیابان ولی‌عصر(عج)، چهار خیابان منتهی به این میدان تا قبل از ساخت میدان جدید بوده‌اند. محله‌های هارونیه، جویباره، دردشت و طوقچی از محله‌های تاریخی و همجوار با این میدان بیش از هزار ساله بوده است.
یک سمت از میدان عتیق بازار قدیمی مجلسی و سمت دیگر آن بازار جدید با حجره‌های خالی از کسب‌وکار قرارگرفته است. میدان عتیق و بازارهای اطراف آن این روزها رکود بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کنند.
کسبه بازار مجلسی، تغییر و بازسازی بافت قدیمی این منطقه و بسته شدن چهار خیابان اصلی منتهی به میدان را از دلایل عمده این بی‌رونقی می‌دانند. علی چراغی از کسبه این میدان می‌گوید: «25 سال در بافت قدیمی میدان کهنه خواربارفروشی داشتیم. آن دوره رونق فراوانی در کسب‌وکار ما در جریان بود تا اوایل دهه 80 که به ما گفتند میدان کهنه در طرح شهرداری قرارگرفته و باید تخریب شود.»
«بیشتر مغازه‌های قدیمی اطراف میدان را هم حدود متری 4میلیون تومان قیمت‌گذاری کردند. ابتدا گفتند که با تخریب میدان و مغازه‌ها، حجره‌های دیگری ساخته نمی‌شود و قرار است محوطه به فضای سبز تغییر کاربری دهد.»
«بعد از ساخت میدان عتیق اما حجره‌هایی را هم ساختند و متری 35 تا 40 میلیون تومان قیمت‌گذاری کردند؛ اما کسبه دیگر توانایی خرید مغازه‌های جدید با این قیمت را نداشتند. بسیاری بیکار شدند و کسانی که توانایی داشتند مغازه‌های دیگری درخیابان طوقچی و چهارراه ابن‌سینا خریداری کردند، ما در حوالی میدان مغازه‌ای اجاره کردیم.»
«اما این روزها از بین 200 مشتری که پیش از این داشتیم شاید تنها یک نفرشان هنوز از ما خرید می‌کند. باوجودآنکه قیمت‌های اجناس در این بازار پایین تراز فروشگاه‌های سطح شهر است اما دیگر مشتری نداریم.»
پنج سال از افتتاح میدان عتیق می‌گذرد. سه بار میدان مرمت‌شده و این روزها هم کارگران، کف میدان را برای هدایت آب باران شیب بندی می‌کنند.
چراغی ادامه می‌دهد: «بی‌رونقی تنها یک وجه این ماجراست، وجه دیگر مهندسی‌ساز نبودن میدان جدید و حجره‌هاست. چند سال از گشایش آن می‌گذرد، اما هنوز انشعاب آب و تلفن نداریم، در هیچ‌کدام از مغازه‌ها هم چاه فاضلاب و کف شور تعبیه نشده است. مغازه‌ها بالای زیرگذر قرار دارد و ما امکان حفر چاه هم نداریم. نمی‌توانیم مغازه‌ها را نظافت کنیم و به همین دلیل با اداره بهداشت هم مشکل‌داریم.»
حسین مجیدی از کسبه بازار مجلس می‌گوید: «میدان کهنه و بازار مجلسی در دوره‌های مختلف تنها مرکز خریدوفروش و مبادله‌ای در اصفهان بوده‌اند که تا قبل از دهه 80 رونق اقتصادی بی‌نظیری را تجربه می‌کردند. این میدان کانون مبادله‌های شهری و روستایی بود.»
«به قول اصفهانی‌ها از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در این میدان و بازارهای اطرافش یافت می‌شد. دوره‌ای که تاکسی‌های خطی برای سوار کردن مسافران، جا نداشتند.»
حسین مجیدی ادامه می‌دهد: «بازار قدیم این میدان و حجره‌های تازه‌ساز آن راکد و سوت‌وکور است و بیشتر فروشندگان قدیمی آن مثل میوه‌فروش‌ها با تخریب مغازه‌هایشان بیکار و خانه‌نشین شده‌اند.»
کوچه‌پس‌کوچه‌های محله جویباره و پارک ماهی‌فروش‌ها و خرابه‌های بازار غاز این روزها پاتوق کسبه قدیمی میدان کهنه است که می‌گویند: «ما مغازه‌ها و کسب‌وکارمان را از دست دادیم و با پولی که شهرداری در عوض آن به ما داد، نتوانستیم مغازه دیگری خریداری کنیم. بازسازی بافت فرسوده در همه جای دنیا وجود دارد اما نه به قیمت از بین رفتن کسب‌وکار عده‌ای که توان اقتصادی پایینی دارند و صاحب نفوذ هم نیستند.»
میدان عتیق و محله‌های اطرافش این روزها آشفتگی و به‌هم‌ریختگی سنگینی دارد. گوشه‌گوشه این حوالی کارگرانی مشغول به کار هستند، در لابه‌لای انبوه اتومبیل‌هایی که در این آشفتگی پارک شده‌اند، بناهایی فرسوده و نیمه تخریب‌شده هم به چشم می‌آید. بناها و بافت تاریخی هزارساله این منطقه به‌سختی میان این حجم از آشفتگی نفس می‌کشد.