نیاز به عزم ملی برای زنده شدن زاینده رود
به گفته رئیس مطالعات شهرداری اصفهان زاینده رود به مثابه قلب، تاریخ و هویت اصفهان و مهمترین فضای سوم این کلانشهر به شمار می آید که برای احیای این رود نیازمند عزم ملی هستیم.
به گفته رئیس مطالعات شهرداری اصفهان زاینده رود به مثابه قلب، تاریخ و هویت اصفهان و مهمترین فضای سوم این کلانشهر به شمار می آید که برای احیای این رود نیازمند عزم ملی هستیم.
به گزارش ایمنا، امروز روز زاینده‌رود است، زاینده‌رودی که این روزها جان ندارد و اصفهانی‌ها در حسرت دیدن زنده رود، زندگی‌بخش لحظه‌شماری می‌کنند.
معصومه ابتکار که در دولت یازدهم پس از ۸سال دوری از مسند ریاست سازمان حفاظت محیطزیست دوباره بر این مسند تکیه زد، قول داده بود که زاینده‌رود را احیا می‌کند اما نتوانست به قولش وفا کند و حالا اصفهانی‌ها به عیسی کلانتری- رئیس جدید سازمان حفاظت محیطزیست چشم امید دوخته‌اند؛ دولتمردی که ریشه همه معضلات محیطزیست را در بحران آب می‌داند .
این رودخانه ۱۴سال است که روزگار ناخوشی را تجربه می‌کند و دراین میان نه مصوبات دولتی و نه وعده وعیدها هیچ کدام نتوانست زندگی را در زاینده‌رود جاری کند.
امروز و به مناسبت روز زاینده رود، گفتگویی را با «فریاد پرهیز - دکترای برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان و رئیس اداره مطالعات و برنامه ریزی شهری شهرداری اصفهان» انجام داده ایم که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
به نظر شما زاینده رود چه نقشی در تلطیف روح و روان شهروندان دارد؟
زاینده رود بزرگ بیانگر تحقق مؤلفه های شهر خلاق در کلانشهر اصفهان است، چرا که مکان تمرکز افراد گوناگون با سلایق و اندیشه های مختلف و از قومیتها، مذاهب، سنین و پایگاه های اقتصادی و اجتماعی گوناگون است. به تعبیر دیگر با آغوش باز پذیرای تفکرات و اندیشه های گوناگون است.
زاینده رود آینه تمام نمای همبستگی اجتماعی و یکپارچگی ملی کشور است، آثار و بناهای تاریخی زاینده رود و فضای کنار آن بیانگر نوعی دلبستگی عاطفی عمیق برای شهروندان کلانشهر اصفهان می باشد.از کهن روزگاران، اصفهان و زاینده رود در هم تنیده شده اند و هر جا نام اصفهان بر زبانها و قلمها جاری شده است، نام زاینده رود نیز در پی آن آمده است.
بدون تردید هر گونه آسیب و تهدیدی که متوجه زاینده رود باشد کشور پهناور ایران را حساس و اندوهگین می سازد چرا که زاینده رود تنها متعلق به اصفهان نیست و یادآور تاریخ سرافراز ایران اسلامی و خاطراتی شیرین برای تمام هموطنان داخلی و خارجی مان است.
زاینده رود باعث و بانی شکل گیری گهواره تمدن در مرکز فلات ایران است و بدون تردید زاینده رود به مثابه قلب، تاریخ و هویت اصفهان و مهمترین فضای سوم این کلانشهر به شمار می آید؛ چرا که این فضای ارزشمند و تاریخی حکایتگر ارتباطات و تعاملات اجتماعی، احساس تعلق و آشنایی با دوستان است.
در این مکان، جشن ها برگزار می شود، مبادلات اجتماعی شکل می گیرد، فرهنگ ها در هم آمیخته می شوند و دوستان یکدیگر را ملاقات می کنند.
در حال حاضر وضعیت زاینده رود را چگونه ارزیابی می کنید؟
امروز شادی ها و آوازهای زاینده رود جای خود را به غم و مرثیه سرایی برای زنده شدن زاینده رود داده است.
زاینده رود به عنوان اصلی ترین و مهمترین عامل حفظ محیط زیست فلات مرکزی ایران و تنظیم کننده اکوسیستم منطقه با یک بحران جدی مواجه شده است، چرا که اکوسیستم طبیعی منطقه از سرچشمه زاینده رود تا تالاب گاوخونی به تقریب نابود شده است.
چرا که گسترش فعالیت‌های اقتصادی در حوزه‌های صنعت، کشاورزی و همچنین افزایش تعداد سکونتگاهها و گسترش سکونتگاه‌های موجود، توان محیط را به تدریج کاهش داده و امروز تقریباً رو به زوال است.
حوضه آبریز زاینده رود از حوضه های مسدود میانی به شمار می رود که مساحت آن در حدود ۹۹ هزار و۲۸۰ کیلومتر مربع است و از ۲ استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری تشکیل شده است.
۹۳ درصد مساحت حوضه و ۹۸ درصد جمعیت حوضه در استان اصفهان و ۷ درصد مساحت حوضه و ۲ درصد جمعیت حوضه در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد.
در این حوضه، محیط‌های طبیعی گوناگونی وجود دارد. کویر ابرقو با مساحت ۱۳۲ کیلومترمربع، کویر مروست با مساحت ۳۴۰ کیلومترمربع، کویر نمک سیرجان با وسعت ۴۵۰ کیلومترمربع، کویر قطروئید با مساحت ۲۵۰ کیلومترمربع، سدمخزنی زاینده رود و دریاچه پشت سد آن به وسعت ۴۸ کیلومتر مربع، رودخانه به طول مستقیم حدود ۳۰۰ کیلومتر و طول با پیچ و خم حدود ۴۴۰ کیلومتر که بیشترین عرض آن تا ۲۰۰ متر می‌رسد و اطراف آن را اراضی زراعی و پوشش گیاه طبیعی پوشانده است.
تالاب گاوخونی با مساحتی حدود ۴۷۶۰۰ هکتار که جزو تالاب‌های بین المللی و مهم کشور به شمار می‌آید، اکنون به شوره زاری تبدیل شده که با طوفان های سمی و ریزگردهای بیماری زا پذیرای ساکنان میباشد.
با توجه به قرارگیری بخش شرقی حوضه آبریز زاینده رود و گاوخونی در اقلیم نیمه خشک سرزمین بیآب ایران قاعدتاً باید برنامهریزیهای آمایشی، کالبدی و غیره تمهیداتی جهت تحدید رشد جمعیت و سکونتگاهها در این حوضه آبریز لحاظ می کردند؛ اما عملاً مسیری معکوس طی شده است و استان اصفهان پس از مجموعه شهری تهران در خوشه دوم رشد جمعیت و مهاجرپذیری در سالهای ۶۵-۱۳۵۵، ۷۵-۱۳۶۵ و ۸۵-۱۳۷۵ در کل کشور قرار گرفته است.
ادامه این روند علاوه بر معضلات مشهود کنونی، مسائل و مصائب زیستمحیطی و انسانی در آینده نه چندان دور را موجب خواهد شد و تاثیرات شرایط موصوف، فراتر از حوضه آبریز زاینده رود؛ حوضه آبریز کارون و همچنین استانهای شرقی نظیر یزد را نیز درگیر خواهد ساخت.
افزون بر این، خشکسالی مؤلفه های مثبت زاینده رود را تحت تاثیر قرار داده و موجب نوعی دلزدگی در بین شهروندان شده است، چرا که هر بار معجون حیات آبی در بستر زاینده رود جاری و ساری می شود شاهد پایکوبی و حضور حداکثری شهروندان و ساکنان شهر می باشیم. برای زنده شدن زاینده رود امروز همانند دریاچه ارومیه، نیازمند یک عزم ملی هستیم.
مشکلات فراروی زاینده رود چیست؟
خشکی زاینده رود پیامدهای جدی برای کلانشهر اصفهان بوجود آورده است.
آب شرب ۵ میلیون نفر جمعیت ساکن در حوضه زاینده رود و یزد و کاشان و نایین و اردستان و غیره، ۶۸ درصد تولید فولاد و آهن کشور، ۸.۵ درصد تولید برق و ۲۶ درصد تولید فراورده‌های نفتی کشور، به جریان دائم و مطمئن آب در زاینده‌رود و به طور کلی منابع آبی حوضه آبریز زاینده رود وابسته است؛ بنابراین تداوم کمبود آب در حوضه زاینده‌رود بحرانی تمام عیار در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیستمحیطی و سیاسی را موجب خواهد شد.
پیدایش مسائل زیست محیطی مانند ایجاد جزایر گرمایی و پدیده فرونشست زمین از دیگر پیامدهای خشکی زاینده رود است، به طوری که امروزه آزاد شدن انرژی گرمایی زیاد و افزایش گازهای گلخانه ای پدیده ای آشنا و ملموس در کلانشهر اصفهان است.
افزون بر این نشانه های فرونشست به مثابه یک زلزله خاموش در کلانشهر اصفهان مشاهده می شود.
اصفهان وضعیت خطرناکی ازنظر فرونشست زمین دارد و کاهش نزولات جوی، قطع آب رودخانه زاینده رود و افت سطح آب زیرزمینی در دشت اصفهان به پدیده فرونشست زمین سرعت بخشیده اند.
به اعتقاد کارشناسان در صورت وقوع فرونشت زمین، چاره و راهکاری جز تخلیه شهر وجود ندارد. ختم کلام آنکه خاموشی مانیتورینگ نظارت باید جای خود را به پایش لحظه ای و مستمر بدهد.
چه طرح هایی برای زنده کردن این رودخانه مد نظر دارید؟
برنامه ریزی تحدید مصارف شرب و شهری در روند موجود و همچنین برنامه ریزی جهت تحدید روند توسعه سکونتگاهها و جمعیت در حوضه آبریز زاینده رود باید در دستور کار قرار گیرد.
امکان سنجی صرفه جویی و کاهش مصارف آب صنعتی و کشاورزی نیز میتواند در شرایط اضطراری جهت مصارف شرب و شهری گره گشا باشد.
روند کنونی یعنی حذف حقابه محیطزیست و استحصال و عملاً تخریب منابع آب زیرزمینی که جهت پاسخ به نیازهای شرب و شهری است، بدترین راه ممکن است که به هیچ عنوان قابل توصیه در ادامه راه نیست.
با توجه به شرایط عمومی حوضه آبریز زاینده رود، به ویژه وضعیت اقلیمی و بومی شکننده شرق اصفهان؛ ضرورت اتخاذ تمهیداتی توسط طرحهای فرادست و مقیاسهای ملی و منطقه ای در زمینه تثبیت جمعیت، توسعه سکونتگاهها، تثبیت اراضی غیر بیابانی (جلوگیری از پیشروی کویر) و تثبیت پوششهای گیاهی و غیره در شرق اصفهان محسوس است.
تاکنون چقدر در این زمینه موفق عمل شده است؟
به نظر می رسد تاکنون اقدامات بنیادینی بخصوص در زمینه محدود کردن جمعیت، مصارف صنعتی، کشاورزی و شهری برای مقابله با بحران زاینده رود انجام نشده است.