چالش بزرگ اقتصاد ایران درآینده نزدیک

افزایش قیمت حامل‌های انرژی باردیگر حواشی را با بودجه‌نویسی همراه کرد. دولتی‌ها که قرار است در نیمه‌دوم آذرماه لایحه بودجه سال آینده را به مجلسی‌ها تقدیم کنند، این روزها خبرهای زیادی از تغییراتی که بودجه قرار است به خود ببینند، نمی‌دهند اما آن‌طور که از صحبت‌های سه‌شنبه شب رئیس‌جمهوری در سیمای ملی برآمد، سال آینده هم قرار است، یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی به مردم پرداخت شود و این در شرایطی است که خبری از افزایش قیمت حامل‌های انرژی و واقعی‌سازی قیمت‌ها در لایحه پیشنهادی نیست، اگر هم هست، در مجلس مخالفان جدی دارد. آن‌طور که روز سه‌شنبه، احمد مرادی عضو کمیسیون انرژی مجلس گفته بود، اگر دولت در لایحه پیشنهادی نرخ بنزین را افزایش دهد، به دلیل عدم افزایش ایمنی و بهبود جاده‌های کشور، این موضوع با مخالفت مجلسی‌ها روبه‌رو شده و این بند حذف خواهد شد.
مرادی تنها به مسئله ایمن نبودن جاده‌ها در افزایش قیمت بنزین به‌عنوان یکی از حامل‌های انرژی نگاه کرده و به نظر می‌رسد که موضوع پرداخت همزمان یارانه مصرف و یارانه نقدی به مردم می‌تواند، هزینه‌های بسیاری را روی دوش دولت بگذارد و بار مالی سنگینی بر دوش اقتصاد کشور باشد، از دیدها پنهان مانده است.
در سال‌های اخیر با رویه‌ای که دولت و مجلس در امر پرداخت یارانه نقدی و حذف نشدن پردرآمدها در پیش گرفته‌اند، در کنار واقعی نشدن قیمت حامل‌های انرژی، مشکلات بسیاری را برای دولت به‌وجود آورده، مشکلاتی که به گواه کارشناسان اقتصادی، می‌تواند چالش‌های موجود در اقتصاد ایران را بزرگ‌تر و پررنگ‌تر کند، زیرا ایران رکوردار مصرف سوخت به‌ویژه بنزین است. مصرف بالای سوخت در کشور در زمان‌ پیک سفرها، افزایش چشمگیری را به خود می‌بیند و این سیر صعودی در مصرف سوخت، درحالی ادامه دارد که هیچ تغییری در نرخ قیمت بنزین رخ نداده است. متاسفانه ایران دارای سیستم حمل‌و‌نقل مناسبی نیست و خودروهایی که درکشور مورد استفاده قرار می‌گیرند، مصرف سوخت بالایی دارند. این مسئله باعث شده که خودروها در ایران، روزانه دو لیتر بنزین بیشتر نسبت به خودروهای سایر کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی مصرف کنند. روزانه 38 میلیون سوخت بیشتر در کشور مصرف می‌شود که این میزان سه‌برابر مصرف خودروهای عضو کشورهای اتحادیه اروپا است. قیمت تمام شده هر لیتر بنزین برای دولت 27000ریال است و به این نرخ تمام شده 17000ریال یارانه تعلق می‌گیرد.
با توجه به اینکه به‌زودی بودجه سال 97 به مجلس ارائه می‌شود تاکنون هیچ منبع رسمی، خبری در زمینه افزایش نرخ بنزین و نیز حامل‌های انرژی مطرح نکرده است. این موضوع درحالی پیگیری می‌شود که از منابع غیر رسمی دائما خبر احتمال افزایش نرخ بنزین و حامل‌های انرژی در بودجه 97 به گوش می‌رسد. چندی پیش هدایت‌الله خادمی، نایب رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که با وجود شایعات ایجاد شده در زمینه افزایش نرخ بنزین، هیچ‌گونه افزایشی در این زمینه در برنامه دولت دوازدهم وجود ندارد. با توجه به آنچه در سخنان هدایت‌الله خادم به چشم می‌خورد، گویا در بودجه سال 97 نیز هیچ گونه برنامه‌ای برای تغییر نرخ حامل‌های انرژی تدوین نشده است. این مسئله چنین سؤالی را در ذهن‌ها تداعی می‌کند که با توجه به مصرف بالای بنزین و حامل‌های انرژی در کشور و باتوجه به نبود هیچ‌گونه تغییری در این زمینه آیا سیاست در پیش گرفته شده برای ثبات در نرخ حامل‌های انرژی درست است یا خیر؟ با اشاره به این نکته که به حامل‌های انرژی به‌ویژه بنزین یارانه تعلق می‌گیرد و از طرفی نیز یارانه نقدی به مردم پرداخت می‌شود، چگونه می‌توان چنین رویه‌ای را برای برنامه ریزی اقتصادی در کشور موجه دانست؟
طبق بررسی‌های صورت گرفته هزینه مصرف بنزین نسبت به سال‌های گذشته افزایش داشته است و این افزایش در مصرف بنزین نیز به طور کاملا محسوس به چشم می‌خورد. مسئله افزایش در نرخ بنزین حتی اعضای کمیسیون انرژی را نیز با کشمکش‌هایی روبه‌رو کرده است. در این راستا برخی از اعضای کمیسیون انرژی مجلس، نوید تغییر در نرخ بنزین را در بودجه سال 97 می‌دهند و این مسئله را دور از انتظار نمی‌دانند در‌حالی‌که برخی دیگر افزایش در نرخ بنزین و حامل‌های انرژی را در سال 97 رد می‌کنند. از این‌رو محمد باقر نوبخت سخنگوی دولت در مهر سال جاری به طور رسمی اعلام کرد به علت اهمیت تورم، دولت با افزایش حامل‌های انرژی به‌ویژه افزایش نرخ بنزین مخالف بوده و آن را تکذیب می‌کند.
این در شرایطی است که برخی نمایندگان مجلس اعلام کردند که باید افزایش در نرخ حامل‌های انرژی صورت بگیرد و این موضوع نیاز به بررسی و کارشناسی‌های دقیق دارد. حسن روحانی‌ گزارش 100روزه خود را در هفت آذر‌ماه سال جاری به مردم اعلام کرد و نیز از برنامه‌های آتی دولت سخن گفت، اما به افزایش نرخ حامل‌های انرژی اشاره‌ای نکرد. گویا دولت به‌طور یقین برنامه‌ای برای افزایش نرخ حامل‌های انرژی در سال 97 در برنامه خود ندارد. در این‌باره یک کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «جامعه فردا» می‌گوید: بسیاری از مردم تصور می‌کنند که افزایش نیافتن قیمت حامل‌های انرژی و نیز قیمت بنزین به نفع آنهاست در‌حالی‌که این مسئله نه‌تنها برای آنها هیچ منفعتی ندارد بلکه به ضرر قشر متوسط و رو به پایین جامعه است.
موید‌ حسینی صدر ادامه می‌دهد: قیمت ارز دولتی با ارز بازار 15درصد متفاوت است و باید به این نکته اشاره کرد که بخش زیادی از اقشار جامعه از ارز استفاده‌ای نمی‌کنند و افزایش و کاهش قیمت ارز برای آنها بی‌اهمیت خواهد بود. این مسئله درحالی وجود دارد که قشر کمی از جامعه چندین برابر از ارز استفاده کرده و از تفاوت قیمت بازار دولتی و نیز بازار آزاد ارز سودهای کلانی می‌کنند.
او با اشاره به اینکه مانور روی تفاوت قیمت ارز دولتی و آزاد و سودهای حاصل ازآن تولید کشور را دچار مشکل می‌کند، می‌افزاید: براین اساس ایران واردات محور است و باید تأکید کرد که تولید داخلی را دچار آسیب‌های زیادی کرده است. قیمت حامل‌های انرژی و نیز اقلام سوختی در کشور پایین و این مسئله اصلا به نفع مردم و قشر عادی در کشور نخواهد بود. در این راستا باید با افزایش قیمت حامل‌های انرژی، نرخ بنزین نیز افزایش قیمت داشته باشد.
حسینی‌صدر تصریح می‌کند: دولت دوازدهم نیاز به انجام کار زیربنایی دارد. در این راستا باید قیمت‌ها از جمله قیمت سوخت و حامل‌های انرژی با قیمت‌های جهانی هماهنگ شود. بین قیمت‌ها در کشور و قیمت‌های جهانی بالانس ایجاد شود و از طریق آزاد‌سازی قیمت‌ها، برای جامعه درآمدزایی صورت گیرد. به‌واسطه این اتفاق می‌توان حمایت لازم را از اقشار مختلف مردم با روش‌های گوناگون انجام داد.
او با اشاره به اینکه پرداخت یارانه‌ها به مردم دردی را برای قشر عادی دوا نمی‌کند ادامه می‌دهد: سیاست پرداخت یارانه‌ها به این شیوه سیاست نادرستی است که باید جلوی آن گرفته شود. در ایران قیمت‌ها در جایگاه اصلی خود قرار ندارند و از همه مهمتر قیمت حاملان انرژی نیز رقم درستی را دربرنمی‌گیرد. متاسفانه در ایران رانت بیداد می‌کند و تفاوت‌ درآمدها زیاد است و این مسئله به فاصله طبقاتی دامن می‌زند.
حسینی صدر می‌گوید: در کشوری که عدالت به طور نسبی برقرار می‌شود، هیچ چیز سرجای خودش نخواهد بود. برای نمونه در ایران ماشین گران فروخته می‌شود در‌حالی‌که قیمت حامل‌های انرژی به ویژه بنزین ارزان است. این دو موضوع با هم سنخیتی ندارد. همان‌طور که اشاره شد تفاوت فاحشی که در قیمت‌ها وجود دارد، اقتصاد ایران را دچار اختلال کرده است.
این کارشناس انرژی پیشنهاد می‌کند که دولت روحانی باید دو برنامه را در پیش بگیرد. اول اینکه آرامش و امنیت لازم را در کشور با ایجاد جو اقتصادی مناسب حاکم کند و دوم اینکه کمیسیونی متشکل از نخبگان، دانشگاهیان، کارشناسان و… تشکیل دهد و طی سه یا چهار ماه پکیج اقتصادی جامعی را ارائه کند تا جلوی رانت‌خواری‌های کلان گرفته شود. این مسئله در دولت هاشمی رفسنجانی صورت گرفت و موفقیت لازم را برای اقتصاد کشور در بر داشت. متأسفانه دولت نهم و دهم که احمدی‌نژاد ریاست آن را بر عهده داشت، شیرازه این برنامه از هم گسیخت و به‌طور‌کلی به فراموشی سپرده شد.
او ادامه می‌دهد: در‌حال‌حاضر مصرف انرژی دو برابر استاندارد جهانی است. روزانه 80میلیون لیتر بنزین مصرف و نیز مصرف گازوئیل، نفت سفید، نفت کوره به 120 میلیون لیتر در روز می‌رسد. بر این اساس به ازای هر فرد 5/2لیتر سوخت مایع در روز مصرف می‌شود. این مسئله درحالی درحال رخ دادن است که بسیاری از اقشار جامعه از این سوخت استفاده نمی‌کنند و در واقع قشر مرفه و توانمند در مصرف سوخت پیشتاز هستند. حسینی صدر اشاره می‌کند: برای نمونه اقشار مرفه جامعه به ازای هر نفر 10 لیتر بنزین مصرف می‌کنند که این میزان برای اقشار عادی جامعه یک لیتر بیشتر در روز نیست. این کارشناس بازرگانی با اشاره به این نکته که اقتصاد ایران مریض است، می‌گوید: متاسفانه ایران از اقتصاد نابسامان و بیماری برخوردار است و نیاز به اصلاحات زیربنایی دارد. در‌حال‌حاضر دولت از پشتیبانی مجلس و رهبری برخوردار است و می‌تواند در فرصت باقی‌مانده وضعیت اقتصادی را تا حدودی بهبود دهد.

منبع: جامعه فردا