چاوشی‫ خوانی، یادگار دوره صفویه‬‬‬

اصفهان امروز- قاسم هاشمی:

پدرم از کودکی، مداحی سنتی و سحرخوانی اجرا می‌کرد. من هم نقالی، پرده‌خوانی و هنرهای آیینی مختلف را اجرا می‌کنم که چاوشی‫ خوانی هم جزء آن‌ها است. چاوشی‫ خوانی برای بدرقه و استقبال کاروان‌های زیارتی خوانده می‌شده است. این هنر آیینی برای پیشواز و وداع ماه رمضان و اعلام عید فطر هم کاربرد داشته، در طول ماه رمضان‌ هم به شیوه چاوشی‫ خوانی، مناجات‫ خوانی و سحرخوانی می‌شده است. چند سال پیش در عصارخانه شاهی، قطعه پیشواز ماه رمضان را چاوشی‫ خوانی کردم و پیش از آن‌هم برای بدرقه و پیشواز کاروان‌های زیارتی و در همایش‌های مناجات‫ خوانی خوانده‌ام.

چاوشی‫ خوانی از دوره صفویه شکل گرفت و چاوشی‫ خوان‌ها جزء دسته مداح‌ها و سخنورها بودند که بعد از صفویه، مثل پرده‌خوان‌ها برای ترویج تشیع آغاز به فعالیت کردند. چاوشی ‫خوانی در اصفهان و شهرهای دیگر کشور رایج بوده است. شاید اشعار و گویش‌های چاوشی‫ خوانی‌های نقاط مختلف کشور متفاوت باشد، اما در کلیت تفاوت زیادی باهم ندارند. از چاوشی‫ خوان‌های اصفهان چیزی در دستمان نیست. اشعار چاوشی‫ خوانی هم اغلب مناجات با خدا و مدح اهل‌بیت بوده است.

یکی از اشعار معروف چاوشی‫ خوانی با این دو بیت شروع می‌شود: «شب خیز که عاشقان به شب راز کنند/ گرد در و بام دوست پرواز کنند/ هر جا که دری بود به شب در بندند/ الا در دوست را که شب باز کنند».

هنرهای آیینی مناطقی مثل کردستان، مازندران و گیلان، رنگ و بوی ویژه خود را دارند و برای مثال در علی‌آباد کتول مازندران، چاوشی‫ خوان‌های قدیمی به شیوه ویژه آن منطقه اجرا می‌کنند. درباره اصفهان چنین نیست، چراکه موسیقی مقامی در آیین‌های سنتی اهمیت زیادی دارد و اصفهان به‌جز موسیقی زورخانه‌ای، موسیقی مقامی ندارد. یکی از قطعه‌های چاوشی‫ خوانی، توبه‌نامه است که در اشعار آن، اسامی ائمه به ترتیب ذکر می‌شود. ازلحاظ موسیقیایی هم چاوشی‫ خوانی حالت اعلام دارد. برای مثال دیده‌ایم که در تعزیه وقتی اولیاخوان شروع به صحبت می‌کند، با درآمد ویژه‌ای در دستگاه خاصی اعلام حضور می‌کند و گویش او حالت بانگ زدن، جار زدن، خبر کردن و مخاطب خواستن دارد. چاوشی‫ خوانی هم، چنین است و موسیقی آن در دستگاه‌های ویژه‌ای اجرا می‌شود.

هوشنگ جاوید که کارشناس موسیقی آیینی و مقامی است، در حال آماده‌سازی یک کتاب و سی‫دی درباره چاوشی ‫خوانی است و صدای مناجات‫ خوان‌ها و سحرخوان‌ها را ضبط می‌کند. ما هم قبلا یک سی‫دی در استودیوی حوزه علمیه ضبط کرده‌ایم که هنوز توزیع نشده است.

وقتی چند سال پیش در بازار قیصریه، چاوشی‫ خوانی کردیم، مردم واکنش‌های متفاوتی نشان دادند. برخی قدیمی‌تر بودند و قبلا چاوشی ‫خوانی را دیده بودند و برخی نه. چاوشی‫ خوانی در قالب کاروان پیشواز از ماه رمضان‌، همراه با نقالی اجراشده، ولی تاکنون اجرای مستقل چندانی نداشته و به همین دلیل گاه برخی واکنش‌های منفی ناشی از ناآگاهی به اجرای ما شده، گرچه اجرای ما باعث علاقه و کنجکاوی برخی درباره این هنر هم شده است. اگر کسی توانایی اجرای موسیقی داشته باشد، می‌تواند چاوشی‫ خوانی کند و لازم نیست مثل نقالی، یک نقال حرفه‌ای باشد، ضمن این‌که چاوشی‫ خوانی نباید به تصنیف‌خوانی یا مداحی نزدیک شود.