باروری ابرها، راهی برای نجات از خشکسالی

خشکسالی در اصفهان روز به روز در حال گسترش است و این پدیده سال هاست که در این خطه ادامه دارد و 90 درصد از وسعت این استان پهناور را در برگرفته است.
به گزارش ایرنا، به دلیل کاهش بارش ها، منابع آبی این استان به شدت کاهش یافته و بگفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای اصفهان آمار کل بارش های سرشاخه های زاینده رود 15 درصد سال گذشته است و آب ورودی به سد زاینده رود در 107 روز سال آبی امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل 60 درصد کاهش یافته است.
میزان آب ورودی به مخزن سد زاینده رود در طی این مدت حدود 74 میلیون متر مکعب است و این در حالیست که در مدت مشابه سال قبل 185 میلیون مترمکعب آب به مخزن این سد وارد شد.
این آمار برای یک دوره میانگین 10 ساله ۱۳۱ میلیون متر مکعب است که امسال در مقایسه با میانگین 10 ساله ۴۳ درصد کاهش نشان می دهد.
همچنین ذخیره کنونی مخزن سد زاینده رود حدود 140 میلیون مترمکعب است در حالی که این رقم سال گذشته حدود 244 میلیون مترمکعب بود که نشان می دهد این میزان نسبت به پارسال 43 درصد و نسبت به متوسط دراز مدت 37 درصد کاهش داشته است.
بر اساس آخرین آمارهای ثبت شده در ایستگاه‌های باران سنجی، میزان بارش‌های کشور در چهار ماه نخست سال آبی جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 28.6 درصد کاهش داشته است.
میزان بارش‌های کشور در طی چهار ماه اخیر در مقایسه با متوسط بلندمدت 49 ساله که 99.2 میلی متر بوده نیز در حدود 60.2 کاهش یافته است.
کاهش بارش ها در حوضه آبریز فلات مرکزی ایران که زاینده رود بزرگترین رودخانه آن به شمار می رود نیز بسیار جدی بوده، براین اساس از ابتدای سال آبی جاری تا 30 دی‌ماه جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، فلات مرکزی 56.3، درصد کاهش و تنها 12.8 میلی متر بود.
کاهش چشمگیر بارش ها طی سال های اخیر در حالی است که سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب آب با کیفیت سوار بر ابرها از کشور ما خارج می‌شود و ما همچنان نسبت به فرصتی که از دست می رود بی توجهیم.
با توجه به بروز پدیده خشکسالی طی سال‌های اخیر راهکارهایی مانند بهینه سازی مصرف انتقال آب و همچنین شیرین سازی آب دریا ها مورد توجه قرار گرفته است اما در کنار این راهکارها، روش های دیگری نیز وجود دارد که نسبت به استفاده از آنها غفلت می‌کنیم.
یکی از این راهکارها که مورد توجه کشورها به ویژه کشورهای آسیا و خاورمیانه از جمله امارات عربی متحده و عربستان سعودی قرار گرفته و ما به رغم سابقه دیرینه در اجرای این راهکار، طی سال های اخیر نسبت به آن بی توجه بوده ایم استفاده از منابع آب جوی از طریق باروری ابرها است.
فناوری بارورسازی ابرها پیش از آنکه کشورهای آسیایی و خارومیانه دست به کار آن شوند برای اولین بار در کشورمان از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ توسط یک شرکت کانادایی در حوضه آبریز سد های کرج و جاجرود به کار گرفته شد.
پس از انقلاب نیز مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها از سال ۱۳۵۷ در وزارت نیرو با هدف دستیابی به فناوری افزایش بارش از طریق بارورسازی ابرها تاسیس و تاکنون نیز اقداماتی در این زمینه انجام شده است اما در عمل توجه چندانی از طرفی سیاستگذاران و مجریان به این فناوری دیده نمی شود.
بر اساس اعلام کارشناسان استحصال آب از طریق باروری ابرها بسیار با صرفه است و بر این اساس استحصال هر یک هزار متر مکعب آب از طریق شیرین کردن آبهای شور ۲ هزار دلار، انتقال بین حوضه ای ۴۰۰ دلار، تغذیه مصنوعی سفره های آبهای زیرزمینی ۲۳۰ دلار و تصفیه فاضلاب ها ۲۳۰ دلار هزینه در بر دارد اما استحصال همین میزان آب از طریق باروری ابرها ۱۵دلار اعلام شده است.
طرح باروری ابرها در کشورمان طی سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ به مدت سه سال اجرائی شد اما اجرای آن در سال ۱۳۹۰ به دلیل کمبود منابع مالی مورد نیاز برای عقد قرارداد با شرکت هواپیمایی متوقف شد.
بر اساس اعلام مرکز تحقیقات و مطالعات باوری ابرها، نتایج باروری ابرها در سالهای یاد شده نشان می دهد باروری ابرها بین ۱۰ تا ۱۵ درصد در افزایش بارش ها طی سال های یاد شده اثر داشته است.
این طرح پس از چندسال توقف پس از تصدی دولت یازدهم بار دیگر مورد توجه سیاستگذاران حوزه آب قرار گرفت و در سال ۱۳۹۳ در استان های آذربایجان شرقی و غربی، تهران، چهارمحال و بختیاری، یزد ، فارس، کرمان و اصفهان اجرا شد.
بر اساس ارزیابی موسسه آب دانشگاه تهران بارش ها در آن سال بر اثر باروری ابرها ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب معادل ۳۳ درصد افزایش پیدا کرد.
طرح باروری ابرها در سال گذشته ( 1395 ) بصورت محدود و موردی در استان های فارس، اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری و برای نخستین بار در کرمانشاه ، آذربایجان شرقی و غربی و خراسان جنوبی و به صورت آزمایشی در استان‌های خراسان رضوی و خراسان شمالی انجام شد.
بگفته ' فرید گلکار ' مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها مستقر در استان یزد در پی اجرای این طرح در استان های یاد شده در سال گذشته حدود ۲ میلیارد متر مکعب به میزان بارش موثر کشور افزوده شد.
اجرای این طرح به دلیل کمبود اعتبار در سال جاری بار دیگر مورد بی توجهی قرار گرفت و متوقف شد. به نظر می رسد با توقف این طرح بیشترین ضرر متوجه استان های واقع در فلات مرکزی ایران بویژه اصفهان که با بارندگی متوسط سالانه حدود ۱۲۰ میلی متر از استان های کم بارش کشور محسوب می شود، شد.
در پی کاهش شدید بارش های کشور در سال آبی جاری بار دیگر موضوع باروری ابرها مورد توجه دولتمردان قرار گرفته است و اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری 18 دی امسال در جلسه شورای عالی آب، مسئله کمبود آب را از چالش های مهم و بزرگ پیش روی کشور عنوان کرد.
اسحاق جهانگیری تاکید کرد که دولت باید از تمام ابزارها و راهکارهای موجود برای تامین آب استفاده کند.
وی از دبیرخانه شورای عالی آب خواست موضوع باروری ابرها و نیز استفاده از منابع آب جوی و ژرف را در دستور کار خود قرار دهد.
گرچه زمان کافی برای باروری ابرها از دست رفته است و نیمه دوم پاییز به دلیل نمناکی ابرها بهترین زمان برای اجرای این طرح می باشد اما بگفته مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها مستقر در استان یزد، برای باروری ابرها امکانسنجی در تمامی استانها انجام شده و تا نیمه نخست بهار به دلیل وضعیت جوی و ابرها و نیز وضعیت مناسب دما امکان باوری ابرها وجود دارد.
فریده گلکار می گوید: استان خراسان جنوبی و شهرستان های مختلف آن در سال گذشته، بهره زیادی از این طرح بردند و اکنون نیز درخواست های زیادی از سوی استانداری این استان دریافت شده و استاندار خراسان جنوبی پیگیر این موضوع است.
بگفته وی هزینه هر سورتی پرواز برای انجام علمیات باروری ابرها متغیر است و بستگی به شرایط دارد اما بطور میانگین هر پرواز 120 تا 130 میلیون تومان هزینه دارد که شامل کرایه هواپیما، هزینه بیمه، مواد باروی و سایر موارد است.
گرچه آماری تاکنون از سوی مسئولان استان اصفهان درباره میزان بارش های سال گذشته بر اثر باروری ابرها ارائه نشده اما باتوجه به اهمیت موضوع و اینکه دولت نیز بار دیگر برای بارورسازی ابرها دست به کار شده و استان اصفهان نیز از موضوع کمبود آب رنج می برد شایسته است مسئولان استان و در راس آن استاندار، طرح باروری ابرها را بررسی و در صورت مناسب بودن و امکان باوری ابرها در این استان ( تا نیمه نخست بهار سال آینده ) زمینه اجرایی شدن آن را فراهم کنند.