توجه دوباره به طبیعت در معماری امروز

اصفهان امروز- مرضیه پیراوی ونک:

در آثار معماری، می‌توان رویدادهای فکری را دنبال کرد و این آثار، جنبه صرفاً جغرافیایی و تاریخی ندارند، درنتیجه باید گفت که علت توجه به آثار معماری کهن در سال‌های اخیر، رواج نگاه پدیدارشناسانه از اواخر قرن 20 به هستی در دنیا است.

پیش از آن، تفکر مدرن سبب شده بود در معماری به سمت برج‌های عظیم‌الجثه و تجاوز به طبیعت برویم، درحالی‌که معماری امروز به طبیعت برگشته است. نگاه به طبیعت در تفکر مدرن که از قرن 16 رواج یافت، پارامتری و فرمولی است و طبیعت در آن به قوانین فیزیکی طول، عرض و ارتفاع محدود است، توسط انسان تسخیرشده و یک امر قابل سرمایه‌گذاری است. این نگاه، باعث ایجاد شکاف بین انسان و طبیعت شد و انسان، به طبیعت به‌عنوان منبع سرمایه، پول، انرژی و قدرت نگاه کرد. در مقابل، جنبش فکری توجه دوباره به طبیعت، بدون انگیزه مادی در سال‌های اخیر رواج یافت.

انسان در گذشته هم به طبیعت اهمیت می‌داد، نگرش دینامیک و پویا به آن داشت، خودش را بخشی از طبیعت می‌دانست و از آن‌هم بهره می‌برد و هم به آن خدمت می‌کرد.

در همه دوران‌ها، معماری و ساخت‌وسازها با ارزش‌های بشر و باور او به خدایان، زمین و طبیعت پیوند داشته‌اند. توجه به کبوترخانه‫ها در معماری کهن هم ناشی از این است که پرنده‌ها در باور انسان، ارجاع‌دهنده به روح طبیعت، محافظ و پیام‌رسان بودند. کلمه خانه هم در معماری، صلح، آرامش و صفا را به یاد می‌آورد.

البته کبوترخانه در راستای زندگی اجتماعی و اقتصادی انسان هم شکل می‌گیرد. در کشورهای غربی، کبوترخانه برای پیام‌رسانی استفاده می‌شد، اما در ایران کبوترخانه‌ها دور از محل استقرار پادشاهان ساخته می‌شدند و حتی در باغ‌های ایرانی هم گاه کبوترخانه داشتیم که هم از کود حاصل از آن استفاده می‌شد و هم با آن، فضای باغ زینت می‌یافت. در گذشته، انسان با طبیعت، امتزاج و اخت طبیعی داشت و سازه کبوترخانه، بازتاب نگاه دینامیک و غیرمکانیکی انسان گذشته به طبیعت است.

کبوترخانه، پدیده‌ای اجتماعی، فرهنگی و عمومی نیز هست و به همین دلیل برای مثال در سنگاپور و مالزی به سمت زنده کردن این سازه‌ها در راستای معماری بوم‫گرا رفته‌اند. از طرف دیگر، به بالاترین جنبه‌های زیبایی‌شناختی در ساخت این بنا توجه شده و با یک بنای صرفاً اقتصادی روبرو نیستیم. این سازه‌ها، پدیده هنری و معماری هم هستند که در قالب خشت و گل با ما حرف می‌زنند.

قوانین فیزیکی هم در کبوترخانه‫ها رعایت شده، اینکه کبوترها چطور وارد آنها شوند و فضایی برایشان در نظر گرفته شود که حیواناتی چون مار نتوانند به آنها آسیب بزنند. استحکام بنا هم به‌گونه‌ای است که با ارتعاش ناشی از حرکت ناگهانی پرنده‌های زیاد آسیب نبیند. فضای زمانه، نوع نگاه غالب و بنیادهای باوری دین اسلام هم در کبوترخانه‫ها قابل‌ردیابی است و نشان از توجه دین اسلام به حیوانات دارد.

ایده پردازی‌های قوی اجتماعی و فرهنگی و توجه به اقلیم و جغرافیا هم در این سازه‌ها دیده می‌شود. Biophilic Architecture نوعی از معماری است که امروزه در راستای توجه به خدمت به طبیعت شکل‌گرفته و نوعی معماری بومی دوستدار طبیعت به‌حساب می‌آید که در آن سلامتی، کار شاد، توجه به محیط طبیعت، نور، پرندگان و زیبایی مهم است.

رئیس دانشکده هنر و ادیان دانشگاه هنر اصفهان