کوپن، کمک به معیشت یا جولان سفته‌بازی؟
به اعتقاد برخی از کارشناسان اقتصادی و به گفته مردمی که هشت سال دوران سخت و پرفشار جنگ تحمیلی عراق را از سر گذرانده‌اند، تمهیداتی که دولت وقت در خصوص تأمین مایحتاج اولیه مردم اندیشیده بود، موجب شد تا آن سال‌ها در مقابل تحریم‌های سنگین دشوار کشورهای قدرتمند جهان مقاوم شوند. در آن سال‌ها ایران با کمبود مایحتاج و مواد غذایی ضروری خود مواجه بودند، اما حربه‌ای که قدری از دشواری آن روزها کاست، ارائه کوپن مواد غذایی همچون روغن، برنج، شکر، قند و ... بود و مهم‌تر از آنکه در آن سال‌ها قیمت این اقلام افزایشی نداشت و باری را بر دوش مردم اضافه نکرد.
به اعتقاد برخی از کارشناسان اقتصادی و به گفته مردمی که هشت سال دوران سخت و پرفشار جنگ تحمیلی عراق را از سر گذرانده‌اند، تمهیداتی که دولت وقت در خصوص تأمین مایحتاج اولیه مردم اندیشیده بود، موجب شد تا آن سال‌ها در مقابل تحریم‌های سنگین دشوار کشورهای قدرتمند جهان مقاوم شوند. در آن سال‌ها ایران با کمبود مایحتاج و مواد غذایی ضروری خود مواجه بودند، اما حربه‌ای که قدری از دشواری آن روزها کاست، ارائه کوپن مواد غذایی همچون روغن، برنج، شکر، قند و ... بود و مهم‌تر از آنکه در آن سال‌ها قیمت این اقلام افزایشی نداشت و باری را بر دوش مردم اضافه نکرد.
به گزارش ایسنا، امروز در حالی نیمه دهه نود را می‌گذرانیم که دوباره شرایط حساس و ویژه‌ای به‌خصوص از حیث مسائل اقتصادی به کشورمان تحمیل شده است. تحمیل دوباره تحریم‌ها به کشور بعد از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام موجب شده که اقشار کم‌درآمد و حتی متوسط رو به بالای جامعه در ماه‌های اخیر با کاهش شدید قدرت خرید آن‌هم برای تامین کالاهای ضروری و اساسی خود مواجه شوند. در این شرایط دولت که به دلیل کاهش درآمدهای خود توان افزایش دستمزدها را در این برهه از زمان ندارد از سیاست‌های کمکی برای تأمین معیشت مردم سخت می‌گوید و حتی موضوع توزیع کوپن البته نه به شکل دوران جنگ و پس از آن بلکه به صورت کوپن الکترونیک را بارها به شیوه‌های مختلف مطرح کرده است.
در چنین شرایطی پرسش اساسی و مهم این است که آیا اِعمال چنین سیاستی، اقتصاد بیمار ایران را بیمارتر و صورت‌مسئله گرانی‌های اخیر و سبدهای کوچک و یا قفسه‌های خالی برخی از فروشگاه‌ها را پاک خواهد کرد و یا گامی در جهت بهبود وضعیت اقتصادی کشور خواهد بود؟
اتلاف سرمایه‌های ملی
البته به اعتقاد ساسان یکی از اقتصاددان‌های کشورمان اجرای سیاست کوپن عوارض منفی همچون تقویت احساس ناامنی و متفاوت بودن را در بین مردم تشدید می‌کند و به‌طورقطع یکی از مهم‌ترین عوارض ناخواسته کوپن حتی از نوع الکترونیک آن، اتلاف سرمایه‌های ملی است.
استاد سابق اقتصاد دانشگاه اصفهان در خصوص نگرانی کارشناسان اقتصادی از بازگشت سیاست توزیع کوپن، می‌گوید: به‌طورقطع هر دارویی که پزشک تجویز می‌کند، دارای عوارض جانبی و ناخواسته‌ای است که پزشک به بیمار گوشزد می‌کند، بنابراین داروهای بیماری اقتصادی بدون عارضه نخواهد بود.
وی با تأکید بر اینکه کوپن، دارویی با عوارض وحشتناکی است و احتمال بازگشت این سیاست به دلیل شرایط اقتصادی موجود وجود دارد، تصریح می‌کند: به‌طورقطع یکی از مهم‌ترین عوارض ناخواسته کوپن حتی از نوع الکترونیک آن، اتلاف سرمایه‌های ملی است و زمانی که سیستم کوپنی پیاده شود همانند یارانه نقدی، تمام مردم حتی اگر به آن نیاز نداشته باشند، استفاده آن را حق خود می‌دانند.
ساسان با اعتقاد بر اینکه در مجموع اجرای سیاست کوپن در کشور توصیه نمی‌شود، اما اگر پزشک تشخیص دهد همانند آنتی‌بیوتیکی است که به مرور زمان همه به آن مقاوم می‌شوند، می‌گوید: نگاهی که امروز به پیاده‌سازی سیاست کوپن در کشور می‌شود همانند بیمار در حال مرگ است که دولت‌ها و اقتصادهای بیمار، کوپن را تجویز می‌کنند که عوارض زیادی دارد، اما ناچار به استفاده آن هستیم.
وی تأکید می‌کند: اجرای سیاست توزیع کوپن همانند پرداخت نقدی یارانه‌ها حتی به‌صورت الکترونیک شکاف‌های اقتصاد ایران را بیشتر می‌کند و اقتصاد ایران را روزبه‌روز بیمار و به مرگ نزدیک می‌کند.
شناسایی جامعه هدف
استاد اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان نیز در خصوص این سیاست به خبرنگار ایسنا، می‌گوید: ارائه کوپن در دنیا دیگر چندان مرسوم نیست، مگر برای اقشار بسیار کم‌درآمد جامعه که قادر به تأمین نیازهای اولیه خود نیستند.
به اعتقاد همایون رنجبر، ارائه کوپن زمانی می‌تواند ثمرات مفیدی برای جامعه و اقتصاد داشته باشد که دولت جامعه هدف را کاملاً از طریق شناسایی اموال و دستیابی به حساب‌های بانکی شناسایی کند و برای جبران فقر به برخی از مردم کوپن بدهد.
وی ادامه می‌دهد: در چنین شرایطی شاید ارائه کوپن مفید باشد، در غیر این صورت منجر به سفته‌بازی شده و فرصت سوءاستفاده را در اختیار عده‌ای قرار می‌دهد. فرصتی مانند پرداخت یارانه‌ها که در اثر ناتوانی دولت برای شناسایی جامعه آماری مورد هدف، برای عده‌ای ایجاد کرد.
این استاد اقتصاد تأکید می‌کند: متأسفانه هیچ یک از دولت‌های فعلی و قبلی نتوانستند زمینه‌ای را ایجاد کنند تا یارانه‌ها صرفاً به دست نیازمندان جامعه برسد به‌نحوی‌که تا امروز بسیاری از افرادی که نیازی به این پول ندارند، آن را دریافت می‌کنند.
رنجبر با اشاره به اهدای کوپن در آمریکا، می‌گوید: دولت آمریکا به اقشار بسیار کم‌درآمد کوپن غذایی می‌دهد. این حمایت برای قشرهای دیگر به صورت بازگشت مالیات انجام می‌شود. به این صورت که دولت در پایان سال با توجه به میزان مالیات اخذ کرده از این اقشار، میزان درآمد و تعداد خانوار آن‌ها، بخشی از مالیات اخذ شده از آن‌ها را برمی‌گرداند.
کمک نقدی به جای کوپن
نایب رئیس اتاق بازرگانی اصفهان نیز دراین‌باره به ایسنا، می‌گوید: مسلماً اقتصاد سالم، اقتصادی آزاد و رقابتی است که در آن هیچ یارانه و کمک نقدی از سوی دولت به مردم ارائه نمی‌شود، اما گاهی یک کشور در شرایط بحرانی جنگ و یا موارد اضطراری چون تحریم قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی اقشار کم‌درآمد جامعه قادر به تأمین نیازهای خود نخواهند بود و دولت درصدد کمک به آن‌ها از طریق ارائه کوپن و یا وجوه نقدی برمی‌آید.
مصطفی رناسی می‌افزاید: ارائه کوپن اگرچه از حیف‌ومیل شدن یارانه نقدی تا حدی جلوگیری می‌کند، اما معمولاً مشکلات متعددی همچون اتلاف سرمایه‌های ملی، بالا رفتن میزان مصرف برخی از اقلام خوراکی و حتی آسیب‌رسانی به سلامت مردم را در پی دارد.
وی ادامه می‌دهد: مثلاً در دهه شصت، مردم کالاهایی را بیش از میزان مصرفی‌شان دریافت می‌کردند و این مسئله موجب شد که سرآمد مصرف روغن و شکر در ایران از استانداردهای جهانی بالاتر برود.
نایب رئیس اتاق بازرگانی اصفهان با بیان اینکه ارائه کمک‌های نقدی از سوی دولت جایگزین بهتری برای کوپن خواهد بود، معتقد است: اگر این حمایت‌ها به‌صورت نقدی باشد، بهتر است. در این صورت مردم اجناس را با نرخ واقعی آن‌ها و از هر کالا به میزان نیازشان خریداری می‌کنند.
وی با تأکید بر اینکه ارائه کوپن موجب از بین رفتن رقابت و ثبات قیمت در بازار می‌شود، گفت: قیمت‌ها باید تک‌نرخی و رقابتی باشد و تورم موجود در بازار کنترل شود. در حال حاضر باید کاری کنیم که جلوی ضایعات انرژی و سرمایه مملکت گرفته شود. در چنین شرایطی کوپن موجب بالا رفتن مصرف و افزایش ضایعات می‌شود و سرمایه‌های ملی را هدر می‌دهد.
به گزارش ایسنا، ایران یک‌بار در دوران جنگ و پس از آن تجربه کوپن را داشته و متأسفانه به اعتقاد کارشناسان نتیجه درستی از آن دریافت نکرده و حتی توزیع کالا از این طریق، اقتصاد ایران را از ریل توسعه عقب انداخته است، بنابراین به نظر می‌رسد در شرایط حساس اقتصادی امروز باید بر روی الگوی مصرف صحیح مردم فرهنگ‌سازی کنیم و ساختارهای جدیدی را براساس منابع محدود کشور ایجاد کنیم.