تعزیه شهرضا آمیخته‌ای از هنر و ارادت با قدمت 100 ساله
تعزیه، آمیخته‌ای از عشق، هنر و ارادت به خاندان اهل بیت(ع) به ویژه امام حسین(ع) است و این هنر در شهرضا به سال پیش از 1300 هجری، شمسی باز می‌گردد.
تعزیه، آمیخته‌ای از عشق، هنر و ارادت به خاندان اهل بیت(ع) به ویژه امام حسین(ع) است و این هنر در شهرضا به سال پیش از 1300 هجری، شمسی باز می‌گردد.
به گزارش فارس ، تعزیه در لغت صبر فرمودن مصیبت زده را یا صبر فرمودن و پرسش کردن خویشان مرده را گویند، اما در اصطلاح به گونه‌ای از نمایش مذهبی گفته می‌شود که به صورت منظوم و با تلفیق شعر و موسیقی برای نشان دادن ارادت و اخلاص به خاندان ائمه اطهار(ع) و با آرزوی برخورداری از شفاعت خاندان پیامبر(ص) برگزار می‌شود.
تعزیه به گونه‌ای از نمایش مذهبی منظوم گفته می‌شود که در آن عده‌ای اهل ذوق و کار آشنا به مناسبت‌های مذهبی، در جریان سوگواری‌های ماه محرم برای باشکوه‌تر نشان دادن آن مراسم و یا به نیت آمرزیده شدن مردگان، آرزوی بهره‌مندی از شفاعت اولیای خدا به روز رستاخیز، بازیافت تندرستی و یا برای نشان دادن ارادت و اخلاص فزون از اندازه به اولیا به ویژه اهل بیت پیامبر(ص) با رعایت آداب و رسوم و تمهیدهایی خاص و نیز بهره‌گیری از ابزارها و نواها و گاه نقش‌های زنده برخی از موضوعات مذهبی و تاریخی مربوط به اهل بیت به ویژه واقعه کربلا را پیش چشم بینندگان باز آفرینند.
تاریخچه پیدایش تعزیه
تاریخ پیدایش تعزیه به مفهوم دقیق کلمه مشخص نیست، بعضی معتقدند حادثه عاشورا فصلی درخشان در اساطیر مذهبی ایرانیان که به امام علی(ع) و امام حسین(ع) علاقه تام داشتند گشود و مایه پرداخت تعزیه شد، برخی بر این اعتقادند که تعزیه نمایشی ایرانی است و پیدایش آن به زمان قبل از اسلام برمی‌گردد که مردم در مرگ بزرگان و پهلوانان نامدار که به ایران خدمت کرده و مورد ظلم ظالمان و حاکمان ظالم قرار گرفته و از دست رفته‌اند، سوگواری می‌کرده‌اند که این خود مایه شکل‌گیری تعزیه بوده است.
عده‌ای دیگر پیدایش تعزیه را از زمان روضه‌خوانی‌ها و مصیبت‌های پیامبر بزرگ اسلام(ص) و ائمه اطهار (ع) و به ویژه شهدای کربلا می‌دانند.
رفته رفته این روضه‌خوانی‌ها برای مصیبت‌های امامان بزرگوار به صورت نمایش و تصویر زنده در آمده است و سبب شکل‌گیری تعزیه شده است.
محققان تعزیه بر این باورند که سوگواری برای شهیدان کربلا در بسیاری از ممالک ایران، عراق، شام و بسیاری دیگر از مناطق شیعه‌نشین انجام می‌شده است و به صورت رسمی این عزاداری‌ها را به زمان حکمرانان آل بویه نسبت می‌دهند و به این صورت بوده است که ابتدا مردم جمع شده و به شکل دسته‌هایی با نمادها و نشانه‌های خاص به راه می‌افتاده‌اند و در هر نقطه به آداب و سنن به سینه‌زنی و زنجیرزنی به همراه سنج و دهل می‌پرداخته‌اند و با خواندن آواز و نوحه‌ها برای شهیدان کربلا عزاداری می‌کرده‌اند که اندک اندک با شبیه‌سازی و پوشیدن لباس‌های شبیه آن زمان و به کار گرفتن ابزار جنگی آن زمان این عزاداری‌ها به سوی تعزیه سوق یافته است.
برگزاری اولین مراسم مذهبی برای امام حسین(ع) در سال 352 هجری قمری
به نقل «ابن اثیر» اولین مراسم مذهبی برای امام حسین(ع) به سال 352 هجری قمری بر می‌گردد، در دوره صفویه تعزیه در ایران تحولی دیگر گونه یافت و در دوره قاجار به دلیل حمایت حاکمان، تعزیه بسیار گسترش پیدا کرد و در مکان‌های مشخص مانند تکیه‌ها به نمایش در آمد.
ناصرالدین شاه در پیشرفت تعزیه نقش بسیار مهمی داشته است و خود از عاشقان تعزیه بوده و به تعزیه توجه زیادی کرده است، ساختمان «تکیه دولت» که به صورت مدور برای همین کار ساخته شده است از شواهد آن است، پس از ناصرالدین شاه تعزیه رفته رفته اهمیت خود را از دست داد.
در دوره محمدعلی شاه و احمد شاه به دلیل دگرگونی‌های اجتماعی و سیاسی از حمایت اشراف محروم گشت، پس از کنار زده شدن محمدعلی شاه از حکومت (1327 قمری) استفاده از تکیه دولت برای تعزیه‌خوانی ممنوع شد و در سال 1311 هجری شمسی با ممنوع شدن تظاهرات مذهبی اجرای تعزیه نیز یکسره متوقف شد.
چنین شد که تعزیه موقعیت خود را از دست داد و اندک اندک روی به فراموشی نهاد، در سال‌های آغاز دیکتاتوری رضاشاه، یعنی پس از 1304 اجرای تعزیه رفته رفته ممنوع اعلام شد و پای به دوران افول خویش نهاد و در روستاها و شهرهای دورافتاده دوران انحطاط را پیمود، و پس از شهریور 1320 دیگر بار سر بر آورد.
تعزیه که اجرای آن در ماه‌های محرم و صفر به اوج خود می‌رسد، به سبب این‌که در دل اجراکنندگان آن جای دارد بر دل مخاطبان می‌نشیند و به همین دلیل در طول قرن‌ها به حیات خود در جای جای ایران ادامه داده است.
تعزیه در شهرضا
تئاتر و موسیقی از زمان صفویه در شهرضا رواج داشته و این احتمال وجود دارد که تعزیه در شهرضا زمانی قبل از زمان یاد شده، حیات داشته باشد؛ شاید به زمان آل بویه برسد، به گفته سید مصطفی مجرد، دبیر بازنشسته آموزش و پرورش شهرضا، «جعفرخان زند، پدر لطفعلی خان، که زمانی حاکم شهرضا بوده است در کنار مسجد خان (خیابان شهید بهشتی فعلی، انتهای تکیه خان) منزل بزرگی داشت، این منزل دارای حیاطی بزرگ بوده که در اطراف آن ایوان‌هایی به صورت مدور قرار داشته است.
خرابه‌ها و آثار این ساختمان تا چندین سال پیش هم هنوز به چشم می‌خورد، جعفرخان در ایوان‌های این سرا به شکایات و مسائل مردم رسیدگی می‌کرده و اشخاصی را برای مراسلات دیوانی و جمع‌آوری مطالب گماشته بود که از اجداد و پدران فامیل‌های گیوی در شهرضا بوده‌اند.
جعفرخان به مکتوب‌نویس‌ها دستور داده بود که در زمان فراغت، نسخه، وسائل و امکانات تعزیه را در «تکیه حاجی» (محله خان) امروزی مهیا کرده و مراسم تعزیه را راه‌اندازی کنند و دستور داده بود برای هماهنگی تعزیه‌خوان‌ها با موسیقی، طبّال از اردبیل به شهرضا آورده بودند که از نوادگان آن طبّال‌ها شخصی به نام مهدی و معروف به «سَنَ قربان» بود که تا زمان پهلوی در شهرضا به شغل رنگ‌زنی مشغول بود» به گفته ایشان «شاه نظر» که از سرداران جنگجوی زمان صفویه بوده است کلاه‌خودی داشته که این کلاه خود به تعزیه‌خوانان شهرضا به یادگار رسیده بود که شعری بر روی آن کلاه‌خود به این مضمون نوشته شده بود: یا ما سر خصم را بکوبیم به سنگ/ یا او تن ما به دار سازد آونگ/ القصه در این سراچه پر نیرنگ/ یک کشته به نام، به که صد زنده به ننگ
تعزیه در شهرضا در دهه سی، چهل و پنجاه شمسی با وجود فراوان شدن وسایل و امکانات ارتباط جمعی با کم‌رنگی روبه‌رو شد اما در روستاهای اطراف مانند روستای زیارتگاه و روستای شاهزاده علی‌اکبر جسته و گریخته خوانده می‌شد.
اجرای تعزیه در شهرضا به پیش از سال1300 برمی‌گردد
غلام‌علی گیوی که خود از شبیه خوانان بوده است می‌گوید: «اجرای تعزیه در شهرضا به پیش از سال 1300 هجری شمسی برمی‌گردد، لیکن بین سال مذکور تا 1320 هجری، شمسی به وسیله مرحومان کربلایی علی گیوی، میرزا اسدالله گیوی، حاج حسین گیوی، عبدالکریم گیوی، رحمت‌الله گیوی، عبدالعلی و خلیل تیموریان اجرا می شده است.
از سال 1320 به بعد گروهی دیگر از ارادتمندان همت کرده به نوشتن نسخه‌های تعزیه و ایفای نقش و شبیه‌خوانی به سرپرستی مرحوم حاج عباس امیری، شاه نسخه‌خوان، نقش کلیدی همچون شبیه امام حسین(ع)، شبیه حضرت اباالفضل(ع)، حضرت علی اکبر(ع)، مسلم و حر را اجرا می‌کردند و بقیه اعضای گروه مرحوم حاج محمدعلی جوی و غلام‌علی گیوی که اشقیاخوان بوده‌اند در نقش شمر و مرحوم رحمت‌الله گیوی، مرحوم امین‌الله گیوی، مرحوم عبدالحسین سپهریان، مرحوم کرم‌علی شاهنظری و هوشنگ سرودی در نقش‌های دیگر.
اجرای تعزیه این گروه تا سال 1360 هجری، شمسی ادامه داشت که با فوت حاج محمدعلی جوی و حاج عباس امیری در سال 61 و 62 (هجری، شمسی) وقفه‌ای ایجاد شد و باز 4 تا 5 سال بعد به مدد حق و با تلاش محبان اهل بیت(ع) اجرای تعزیه از مسجد بابا حاجی (محله خان) احیا شد و به وسیله غلام‌علی گیوی، مرحومان رحمت‌الله گیوی، حاج حسین امیری، عبدالحسین شجاعی، بهمن و منصور گرگی، سید کمال آزاد و فتح‌علی سلطانیان اجرا شد.
تعزیه از سال 1320 به بعد در شهرضا اجرا شده است
هوشنگ سرودی معتقد است که تعزیه از سال 1320 (هجری.شمسی) به بعد در شهرضا اجرا شده است، البته ابتدا به صورت نمایش در خانه‌ها و سپس در تکایا و مساجد برقرار بوده است، عباس‌علی میرزایی که خود از تعزیه‌خوانان جوان شهرضا است نیز اضافه می‌کند: قبل از سال 1320 هجری شمسی به علت ممنوعیت حکومت وقت برگزاری مجالس شبیه‌خوانی فقط در بعضی روستاهای اطراف و بیشتر در منطقه جرقویه و نصرآباد و زیارتگاه اجرا می‌شد و در سال 1320 یک گروه تعزیه‌خوان به سرپرستی مرحوم حاج عباس امیری در شهرضا تشکیل شد.
سرودی می‌گوید: که حاج عباس امیری شاه نسخه‌خوان بود؛ یعنی نقش‌های کلیدی همچون شبیه امام حسین(ع)، شبیه حضرت ابوالفضل(ع)، علی‌اکبر(ع) را اجرا می‌کرد و کربلایی علی گیوی تدارکات تعزیه را ب رعهده داشت و نسخه‌های تعزیه هم در نزد ایشان بود و حاج محمد گیوی نیز مسؤول لباس تعزیه‌خوان‌ها بوده است.
امین‌الله گرگی می‌گوید: در سال 1374 گروهی از جوانان هیأت کُتل شهرضا به سرپرستی این جانب اقدام به تمرین‌هایی در خصوص تعزیه کردند و در سال اولین اجرای تعزیه‌خوانی به سبک جدید، البته بدون مجوز رسمی از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی که همراه با موسیقی و مداحی بود در تکیه خان با عنوان «شهادت حضرت عباس(ع)» برپا بود که با استقبال مردم روبه‌رو شد.
در سال 1376 امین‌الله گرگی گرگی گروه «جوانان عاشقان حسینی شهرضا» را طبق مجوز رسمی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرضا تأسیس کرد و اولین گروه رسمی تعزیه‌خوانی در این شهر تشکیل شد.
این آیین همواره با فرا رسیدن ماه محرم در میادین و محل‌های پرتردد شهرضا به نمایش گذاشته می‌شود و سوگ و عزای عمومی برای شهادت اهل بیت پیامبر(ص) و سید و سالار شهیدان را در قالب هنر به نمایش می‌گذارد.
نبود فضای استاندارد برای اجرای تعزیه در شهرضا
در این مراسم شبیه‌خوانان یا تعزیه‌گردانان با اشعار و سخنانی قرائت می‌کنند و با پوشیدن لباس‌ها و آلات رزم توجه بسیاری از مردم و رسانه‌ها را به آیین جلب می‌کنند.
شهرضا با وجود سابقه تاریخی از فضای استاندارد برای اجرای تعزیه برخوردار نیست، این شهر از نبود یک سالن چند منظوره برای اجراهای مختلف نمایشی از جمله تعزیه محروم است.
هم اکنون در شهرضا و اطراف چندین گروه تعزیه‌خوان با مجوز رسمی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشغول به فعالیت هستند که عبارتند از:
گروه تعزیه «عاشقان حسینی» به سرپرستی امین‌الله گرگی، گروه تعزیه «شبیه خوانان هیأت کاروان حسینی» معروف به «هیأت کتل» به سرپرستی اصغر گرگی، گروه تعزیه «شبیه خوانی کهرویه» به سرپرستی عبدالرسول رهنمایی و ده‌ها گروه تعزیه‌خوان دیگر.