سودای تبدیل خانه های تاریخی به هتل

قدم زدن در کوچه های تاریخی و حضور در یک خانه تاریخی، نشستن در حیاط مرکزی و لذت وصف ناپذیر نوشیدن چای در کنار حوضخانه، خاطره ای از جنس زندگی است که تنها در خانه های تاریخی حس می شود.

به گزارش ایمنا، خانه یکی از عمومی ترین اجزای بافت شهرهای تاریخی است و معماری این خانه های تاریخی نمایان کنندۀ تاریخ، فرهنگ و هویت است. خانه هایی که روح دارند و میراث ملموس و ناملموس‌شان چشم هر بینندۀ صاحب دلی را خیره می کند. در خانه های تاریخی ارتباطی سه جانبه میان سه عنصر مالک، ساختمان و مجموعه برقرار است و تغییر کاربری آن ها باید با هدف حفظ ارزش ها و اندیشه های فرهنگی و هنری موجود در معماری آن صورت گیرد. در این میان، خانه های تاریخی موجود در بافت های قدیمی شهرهای تاریخی به خصوص اصفهان از جاذبه های بسیاری برخودار هستند که با زنده سازی این بناهای تاریخی و احیای آن ها در جذب گردشگر اهمیت بسیاری دارد، یکی از این تغییر کاربری های تبدیل خانه های تاریخی به هتل و مهمانسرا است که موضوع احیا باید با حفظ معماری خانه و توجه به اصل برگشت‌پذیری صورت گیرد.

در این گزارش دیدگاه احمد منتظر مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان و مرتضی فرشته نژاد پیشکسوت مرمت و معماری درخصوص تغییر کاربری خانه های تاریخی و تبدیل آن ها به هتل یا مهمانسرا ارائه شده است.

دفاع از بناهای تاریخی واپس گرایی نیست

احمد منتظر مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان می گوید: «تبدیل خانه های تاریخ به هتل یا مهمانسرا مسئله ای است که اجباراً بوجود آمده است یعنی منطقی تر این بود که بناهای مسکونی، مسکونی باقی می ماندند ولی به این دلیل که بناهای تاریخی اصفهان بزرگ بود و دیگر امکان زندگی در آن فراهم نبود کسی حاضر نبود از آن ها به عنوان خانه استفاده کند درحالی که ادامۀ استفاده از آن ها به عنوان محل سکونت می توانست تعمیم پیدا کند، اما فکر می کردند نوعی مارک واپس گرایی به آنها می خورد درحالی که دفاع از بناهای تاریخی واپس گرایی نیست و کاری بسیار پیشرفته در دنیا است؛ در هر روی این تفکر اشتباهی بود که ایجاد شد.»

وی ادامه می دهد: بنابراین بناچار همه مسئولان امر فکر کردند که نزدیک ترین کاربری به خانه های تاریخی، هتل است که آن هم نوعی سکونت است. به این ترتیب این تغییر کاربری ها انجام شد اما عیب بزرگی که بوجود آمده این است که یک عده سوداگر می آیند بنای تاریخی را می خرند و مجوز هتل می گیرند و بعد اصل بنای تاریخی را خراب می کنند و در محدودۀ زمین این اثر تاریخی یا رستوران های بزرگ ایجاد می کنند یا وسعت هتل را افزایش می دهند که این کاملا مغایر با حفاظت از بافت تاریخی است و معضل امروز است که میراث فرهنگی باید خیلی محکم در این خصوص عمل کند، این نکته خیلی مهم است که این نظارت وجود داشته باشد و کسانی باید ناظر باشند که به این مسئله اعتقاد دارند نه کسانی که اصلا اعتقادی ندارند و به دنبال منافع صاحب کار هستند که به آنها حق و حقوق بیشتری بدهد که بنایی به هتل یا رستوران تبدیل شود.

تامین منافع سوداگران با توریست خارجی

منتظر تصریح می کند: تبدیل خانه زمان وزیری به هتل نمونه ای از تبدیل یک خانه تاریخی به هتل است که من درحال حاضر بر روی آن کار می کنم و می تواند به عنوان الگو مطرح شود اما تنها یک الگو جواب نمی دهد. نمونه های بد این تغییر کاربری در سراسر ایران وجود دارد یعنی آنچه باید باشد نشده است و تغییر کاربری انجام شده اثری در احیای بافت تاریخی نداشته است، نمونه خیلی روشن آن حمام خان یا همان حمام کریمخان در شیراز بود که به رستوران تبدیل شد و این تغییر کاربری به صورت کاملا افتضاح صورت گرفت به طوری که میراث فرهنگی جلو آمد و رستوران تعطیل شد.

وی تاکید می کند: تغییر کاربری یک بنای تاریخی به مفهوم احیای آن بنا است، اما عملکرد احیا فوق العاده مهم است. بنای تاریخی نباید هر عملکردی بیاید و ازطرف دیگر حتما باید اصل بنای تاریخی حفظ شود.

مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان می گوید: «تبدیل کاروانسرای عباسی به هتل و الحاق ساختمانی به عنوان سالن در آن که سقف شیبداری دارد جزو اولین تغییر کاربری بناهای تاریخی بود و به عنوان تجربه اول اگرچه اشتباهاتی دارد ولی باز هم نسبت به دیگر تغییر کاربری ها در بناهای تاریخی دیگر خیلی بهتر انجام شد. اما اگر مثلا هتل کوثر را درنظر بگیریم در این هتل تمام آن حیاطی که داشت نابود شده و همه اش را به رستوران تبدیل کرده اند.»

وی تاکید می کند: همه این تغییر کاربری هایی که در آن ها به اصل بنا آسیب می زنند تا به جای آن رستوران و مانند آن را بسازند به دلیل نداشتن توریست خارجی است، اگر توریست خارجی داشته باشند منافع‌شان تامین می شود ولی وقتی ندارند به توریست داخلی متوصل می شوند و توریست داخلی چون پول ندارد همین چیزها را می خواهد یعنی ۱۰ تا رستوران می خواهد که چهره های مختلف داشته باشد، اسامی آن فرق کند و غذاهای مختلف بدهند! افرادی که به این نوع تغییر کاربری ها دست می زنند فکر می کنند که دارند مرکز شهر ایجاد می کنند! مشکل اینجاست که ما توریست خارجی نداریم که وضع مالی خوبی دارد و می تواند هزینه کند تا درآمدها تامین شود؛ بنابراین مدام ساخت و ساز جلو می رود و حیاط ها به ساختمان تبدیل می شود و ساختمان ها خراب می شود و ساختمان های تاریخی به ساختمان های جدید تبدیل می شود و طبقاتش بالا می رود. آخر چطور می شود در بافت تاریخی شش طبقه ساخت!؟

منتظر می گوید: این موضوع تضاد بین آوانگاردها و آدم های فرهنگی را نشان می دهد، این تضاد، تضادی است که صد درصد است درحالی که باید ۵۰ درصد باشد یعنی ۵۰ درصد سنت ما گوهره و ارزش و ۵۰ درصد آن مبتذل است که باید کنار رود. حیاط مرکزی یک بنای تاریخی بهشت روی زمین است و باید به آن اهمیت داد اما درست همان مورد هدف است که خراب شود و ازبین برود! اول حوض آن ها را پُر و حذف کردند و بعد هم که آب از جامعه حذف شد! آبی نیست که بخواهند حوض داشته باشند، چاه ها خشک شده است. چه باید کرد!؟

تاکید بر حفظ معماری بنای اصلی

مرتضی فرشته نژاد پیشکسوت مرمت و معماری می گوید: خانه های تاریخی معماری خاصی دارند که اگر می خواهند هر نوع کاربری به این بناها بدهند مثلا آن ها را به مهمانپذیر تبدیل کنند نباید در معماری بنا تغییرات اساسی داده شود.

وی می افزاید: در حال حاضر نمونه های تغییر کاربری خانه های تاریخی به هتل یا مهمانسرا در یزد به خوبی انجام شده و نسبت به این موضوع دید خیلی خوب داشته اند. این تغییر کاربری ها باید به گونه ای باشد که اگر خواستند مجدد این بناها را به خانه های مسکونی گذشته تبدیل کنند به راحتی انجام پذیر باشد. ولی اگر قرار باشد قالب کلی را حفظ کنند و بخواهند در داخل بنا تغییرات جدی ایجاد کنند و به صورت اساسی فضاها را بهم بریزند صحیح نیست و به هیچ عنوان نباید در بنا تغییراتی داده شود که از حالت تاریخی خارج شود.

فرشته نژاد با بیان اینکه ساختمان الحاقی که به عنوان سالن به هتل عباسی اضافه شد و سقف شیبداری دارد کار موفقی بوده است، تصریح می کند: این ساختمان الحاقی ایده موفقی بود که اجرا شد چون در مقابل بنای تاریخی کاروانسرا هیچ عرض اندامی ندارد و این الحاق زمانی صورت گرفت که هنوز علم مرمت وارد ایران نشده بود و خبری از آن نداشتند و تنها افرادی مانند مهندس شیرازی و مهندس سیحون بودند که روی این کارها نظر می‌دادند و اعضای هیئت ژوری برای تایید این طرح الحاقی هتل عباسی نیز این دو استاد عزیز بودند.

این پیشکسوت مرمت و معماری تاکید می کند: در تبدیل بنای تاریخی به هتل، باید معماری بنای اصلی کامل حفظ شود و به گونه ای باشد که تمام اقدامات انجام شده در آن قابل بازگشت باشد و الحاقات نیز بدون اینکه به اصل معماری بنا خدشه ای وارد شود قابل حذف باشد.

به گزارش ایمنا، تغییر کاربری خانه های تاریخی و تبدیل آن ها به هتل، مهمانسرا و فضاهای سنتی اقامتی، یکی از اقداماتی است که امروزه به منظور احیای این بناهای تاریخی انجام می شود و نزدیک‌ترین تغییر کاربری به یک بنای مسکونی بشمار می روند. اما آنچه در این تغییر کاربری ها اهمیت بسیاری دارد لزوم حفظ اصل معماری خانه تاریخی و استفاده از روش های است که درصورت لزوم امکان بازگشت به بنای اصلی فراهم باشد. اصفهان نیز به واسطه تاریخ دیرینۀ خود یکی از شهرهایی است که خانه های تاریخی بسیاری در آن وجود دارد و بسیاری از مالکان، این خانه ها را به هتل و اقامتگاه های سنتی تبدیل کرده اند که در بسیاری از موارد با رعایت اصول مرمت و احیا صورت گرفته و در بسیاری موارد نیز جز این بوده است که در مواردی که این اصول رعایت نشده باید مفاهیمی همچون سوداگری مالکان را مطرح کرد که لزوم توجه هرچه بیشتر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این زمینه را می طلبد.