نابسامانی در مدارس استثنایی اصفهان
محدودیت و فرسودگی فضاهای آموزشی در کنار کمبود نیروهای متخصص برای آموزش و توان‌بخشی کودکان استثنایی سد بزرگی در راه نزدیک کردن این افراد به سطح فراگیری کودکان دیگر در استان اصفهان است.
به گزارش ایمنا، آموزش و توان‌بخشی کودکان معلول با این شعار که همه انسان‌ها باید از امکانات برابر برای آموزش برخوردار بوده و در این راستا افراد معلول همچون دیگران از این امکانات استفاده ببرند، در سراسر دنیا دنبال می‌شود. یونسکو اذعان دارد که سیستم آموزشی کشورهای شمال اروپا از این نظر جالب‌توجه است که آنها همیشه در برنامه‌ریزی آموزشی خود، به همگرایی میان دانش‌آموزان مختلف و توانایی‌های گوناگون نظر دارند و این همگرایی را در برنامه‌ریزی‌های درسی، کتاب‌های آموزشی و امتحان‌های مختلف رعایت می‌کنند. بااین‌وجود نگاهی گذرا به وضعیت فضا، نیرو و زیرساخت‌های کشورمان در زمینه آموزش و توان‌بخشی کودکان معلول، نشان می‌دهد که فرآیند آموزشی برای این کودکان راه زیادی برای رسیدن به محیط آموزشی دارای استانداردهای مطلوب و شایسته برای این افراد در پیش دارد. عدم مناسب‌سازی و کوچک بودن فضاهای آموزشی به‌قدری که حتی امکان تحرک واکر و ویلچر را محدود می‌کند ملموس‌ترین دغدغه‌های دانش‌آموزان مدارس استثنایی است.
توسعه فضای آموزشی با دیوارهای موقت
کلاس‌ها با یک دیوار موقت به دو قسمت تبدیل‌شده‌اند تا فضای یک کلاس را دو کلاس کرده و ظرفیت محیط آموزشی را به‌اصطلاح افزایش دهند، اما گاهی اوقات این اقدامات نه‌تنها ظرفیتی را ارتقا نمی‌دهند بلکه خود خللی در روند آموزش کودکان استثنایی می‌شوند. گلایه یکی از معلمان مدرسه ناشنوایان در شهر اصفهان است که به خاطر تعداد کم دانش‌آموزان در مدرسه، کلاس‌های چند پایه در هم ادغام‌شده است که این موضوع هم میزان یادگیری را کم می‌کند هم به معلم برای آموزش تمام این دانش‌آموزان فشار زیادی وارد می‌شود. در یکی دیگر از مدارس استثنایی اصفهان، تجهیزات بخش کاردرمانی و فیزیوتراپی به دلیل فقدان نیروی متخصص مدت‌هاست که خاک می‌خورد، مانند استخری که برای شنا و آب‌درمانی دانش‌آموزان ساخته‌شده اما به بهانه جلوگیری از اسراف، از ابتدای ساخت مدرسه رنگ آب هم به خود ندیده است.
عدم همخوانی کتب درسی با سطح یادگیری دانش آموزان
اگر جای خالی برنامه‌هایی مانند آموزش مهارت‌های حل مسئله، نه گفتن، مهارت‌های اجتماعی و دیگر مهارت‌هایی که در حیطه آموزش کودکان استثنایی بیش از کودکان دیگر دارای اهمیت است را در برنامه درسی آنها کنار بگذاریم، نمی‌توان از متناسب نبودن کتب آموزشی با سطح یادگیری دانش‌آموزان غافل شد زیرا مطالب این کتاب‌ها همان مطالب کتب دانش‌آموزان عادی است که ساده‌تر و با توضیح بیشتری ارائه می‌شوند. اتاق بازی از دیگر ملزومات آموزشی در مدارس استثنایی است که اگر بپذیریم با همت مدیران در برخی مدارس ایجادشده، در موارد بسیاری از حد تابلویی بر بالای در یکی از کلاس‌های مدرسه فراتر نمی‌رود. آن‌چنان‌که سید مهدی میربد، مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان می‌گوید در آینده ساخت و تجهیز مدارس استثنایی در استان اصفهان شاهد اتفاقات خوبی خواهد بود و برخی از این فضاها به‌طور تخصصی ساخته‌شده‌اند و همچنان نیز در حال ساختن هستند؛ آن‌هم متناسب با نوع معلولیت دانش‌آموزان این مدارس. او همچنین در پاسخ به سؤال وضعیت تغییر کاربری مدارس استثنایی در اصفهان اظهار می‌کند: این موضوع را رد نمی‌کنم اما باید توجه داشت ما فقط مسئول ساخت مدارس و تحویل آن به آموزش‌وپرورش هستیم و نحوه بهره‌برداری در اختیار آموزش‌وپرورش است.
تنها ۲۰ مدرسه استثنایی در اصفهان سن استاندارد دارند
اما محسن الماسی، رئیس اداره آموزش‌وپرورش استثنایی استان اصفهان تعداد فضاهای آموزش استثنایی در استان اصفهان را ۱۸۴ فضای آموزشی می‌داند که ۱۳۴ مدرسه از این تعداد، با عنوان فضای مستقل مورداستفاده گروه‌های مختلف دانش‌آموزی قرارگرفته است و از این تعداد هم تنها شش مدرسه پس از سال ۹۰ ساخته‌شده است. او با اشاره به اینکه از لحاظ زیربنایی ۳۰۶ هزار و ۹۱۴ مترمربع زمین در اختیار آموزش‌وپرورش استثنایی است و ۵۶ هزار و ۸۷۷ مترمربع از آن زیربنای آموزشی است، ادامه می‌دهد: می‌توان گفت تنها حدود ۲۰ فضای آموزشی در استان وجود دارد که دارای سن استاندارد (عمر مفید) هستند و سایر فضاها مقاوم‌سازی شده یا در حال حاضر سازمان نوسازی آنها را تائید کرده است. رئیس اداره آموزش‌وپرورش استثنایی استان اصفهان با بیان اینکه 5 هزار و ۶۲ دانش‌آموز استثنایی در مدارس خاص استان اصفهان تحصیل می‌کنند و سه هزار و ۷۰۰ نفر نیز دانش‌آموزانی هستند که در فضاهای تلفیقی حضورداشته و از امکانات عادی استفاده می‌کنند، می‌افزاید: بیشترین گروه دانش‌آموزان استثنایی اصفهان کم‌توانان ذهنی هستند و علاوه بر آن دانش‌آموزان معلول شامل نابینا و کم‌بینا، ناشنوا و کم‌شنوا، جسمی-حرکتی، چند معلولیتی، اوتیسم و اختلالات رفتاری - یادگیری دیگر دانش‌آموزان استثنایی را شامل می‌شوند. او اضافه می‌کند: تا جایی که بتوانیم آموزش این دانش‌آموزان را به سمت فضاهای عادی هدایت می‌کنیم تا از چرخه آموزش عقب نمانند؛ بسته‌های آموزشی و مکمل‌های درمانی نیز مانند معلم رابط، پرداخت هزینه‌های درمانی، دارویی و جراحی برای آنان طراحی می‌شود. الماسی تصریح می‌کند: بسیاری خانواده‌ها به دلیل بار منفی واژه استثنایی از ارجاع فرزندان خود به آموزش‌وپرورش استثنایی خودداری می‌کنند و بارها شده که همکاران ما در بازدید از مدارس عادی، دانش‌آموزان دارای معلولیت را دیده‌اند که به‌طور مثال از سمعک استفاده می‌کند اما تحت پوشش سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی نیست؛ این دانش‌آموز می‌تواند از خدمات و امکاناتی که برای او فراهم می‌شود هنگام آموزش و درمان استفاده کند. او درباره سرویس رفت‌وآمد دانش‌آموزان استثنایی نیز توضیح می‌دهد: قبل از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها هزینه رفت‌وآمد این دانش‌آموزان رایگان بود اما پس‌ازآن یارانه‌ای که به آن تعلق می‌گرفت حذف‌شده و هزینه‌ها به عهده خانواده‌ها بود تا اینکه اخیرا دولت سهمی از آن را پرداخت می‌کند؛ در استان اصفهان و در سال گذشته دولت ۴۰ درصد از این هزینه را پرداخت کرده و مابقی توسط خانواده‌ها یا خیران تأمین می‌شود. الماسی با بیان اینکه سالانه چهار میلیارد تومان صرف رفت و ذهاب چهار هزار و ۲۰۰ نفر دانش‌آموز استثنایی استان می‌شود که دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان از این مبلع متعلق به دو هزار و ۲۰۰ دانش‌آموز در شهرستان اصفهان است، تصریح می‌کند: به دلیل معلولیت، برخی دانش‌آموزان فضای دو نفر را در سرویس اشغال می‌کنند و علاوه بر آن پراکندگی مسیر هزینه‌های ماهانه سرویس این مدارس را افزایش می‌دهد.
ایجاد کلاس‌های ضمیمه در نقاط دوردست اصفهان
او با اشاره به اینکه حتی در مناطق دوردست کلاس‌های ضمیمه ایجادشده است، می‌گوید: در برخی مناطق نیز به دلیل توجه کمتر به دانش‌آموزان استثنایی کلاس‌هایی که دیگر کاربری آموزشی ندارند در اختیار آموزش استثنایی قرار می‌گیرد. رئیس اداره آموزش‌وپرورش استثنایی استان اصفهان در مورد اتاق بازی در مدارس نیز معتقد است: پیشینه ایجاد اتاق بازی در مدارس به دهه ۸۰ بازمی‌گردد و برای درمان‌های هیجانی کودکان مفید خواهد بود اما مشکل اصلی ما فقدان فضای ورزشی استاندارد برای این دانش‌آموزان است و فضاهای ورزشی موجود نیز گاهی دارای کف‌پوش مناسب برای حضور با واکر یا ویلچر نیست. او می‌افزاید: در آستانه فصل تابستان موضوع اوقات فراغت دغدغه خانواده‌های دانش‌آموزان استثنایی است که با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای ورزش و تفریح این دانش‌آموزان، می‌توانیم زمینه را برای استعدادیابی و معرفی آنان به فدراسیون ورزشی معلولان فراهم کنیم. الماسی اظهار می‌کند: کمبود نیروی انسانی یکی از بحران‌های آموزش استثنایی است به حدی که مجبور شدیم بازنشستگان را راضی به ماندن کنیم؛ با توجه به آنکه نمی‌توانیم کلاس‌های پرجمعیت داشته باشیم و حداکثر ظرفیت کلاس‌هایمان ۱۱ نفر است، مهر امسال با ۲۵۰ نفر کمبود نیرو مواجه خواهیم شد. او با اشاره به اینکه تصمیم گیران برای استخدام نیروی انسانی با استاندارهای ما آشنا نبوده و نیروهای انسانی بخش استثنایی را با عادی قیاس می‌کنند، می‌گوید: تا سال ۱۴۰۱ نزدیک به نیمی از ۱۶۰۰ نفر معلم آموزش استثنایی استان از چرخه خارج می‌شوند بااین‌حال در چارچوب طرح جذب نیروهای خرید خدمات، افرادی که مدرک مرتبط دارند پس از گذراندن دوره‌های تخصصی و مصاحبه گزینش‌شده و کلاس‌ها را پوشش می‌دهند؛ در سال گذشته نیروهای جوانی که از این طریق جذب شدند به دلیل انگیزه بالایی که داشتند توانستند در امر آموزش کمک خوبی باشند. رئیس اداره آموزش‌وپرورش استثنایی استان اصفهان تصریح می‌کند: علاوه بر آموزش، در حوزه توان‌بخشی نیز دچار کمبود نیرو هستیم و در ۱۰ سال گذشته هیچ استخدامی انجام‌نشده است: این وضعیت در شرایطی است که در مدارس دارای دانش‌آموز معلول جسمی - حرکتی، چند معلولیتی و اوتیسم اگر توان‌بخشی دنبال نشود، روند آموزش دچار مشکل خواهد شد و اگر خانواده‌ها بخواهند خارج از مدرسه آن را دنبال کنند هزینه زیادی به آنها تحمیل خواهد شد.
راه‌اندازی مدارس اوتیسم در دستور کار
او ادامه می‌دهد: در سال گذشته دو فضای آموزشی در استان ایجاد شد و در زمینه آموزش اوتیسم نیز دو فضای آموزشی تا مهر امسال آماده می‌شود که در خاورمیانه بی‌نظیر خواهد بود، همچنین برای سایر معلولیت‌ها نیز فضاهای استاندارد در دست‌ساخته شدن است باوجوداین در زمینه تخصیص فضای آموزشی در حق دانش‌آموزان استثنایی تا حدودی اجحاف شده است. الماسی درباره مشکل بزرگ خانواده‌های کودکان استثنایی معتقد است: شرایط نامناسب اقتصادی باعث شده خیلی از خانواده‌ها بویژه در مناطق روستایی توان تأمین هزینه رفت‌وآمد فرزند خود به مدرسه را نداشته باشند و ازآنجایی‌که تعداد مدارس استثنایی محدود است دانش‌آموز مجبور به طی کردن مسافت زیادی برای آمدوشد به مدرسه خواهد بود؛ در این زمینه خیران یاری کرده و گاهی سهم خانواده‌ها از هزینه رفت و ذهاب را پرداخت می‌کنند. او می‌گوید: از شورای شهر و شهرداری اصفهان انتظار داریم مانند تهران که رفت و ذهاب دانش‌آموزان استثنایی رایگان است یا مشهد که ۳۵ درصد هزینه را مدیریت شهری پرداخت می‌کند، به خانواده‌ها در این زمینه کمک کنند. الماسی همچنین به استاندارد نبودن حیاط و فضاهای مدارس دانش‌آموزان با نیازهای خاص در اصفهان اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: بنا بر استانداردها استفاده از کف‌پوش برای این نوع مدارس ضروری است و این در حالی است که حیاط این مدارس آسفالت است و تنها تعداد انگشت‌شماری از مدارس آن‌هم به همت اداره کل ورزش و جوانان به کف‌پوش تجهیز شده‌اند.