خطر سرنوشت زاینده‌رود برای دیگر رودخانهها
رفع چالش مدیریت آب با مذاکره و دیپلماسی قابل انجام است
مشکل آب کشور موضوعی مهمی است که در بروز آن عوامل زیادی منجمله برداشت غیرمعقول و غیرعلمی، استفاده بی‌رویه و بدون جامع‌نگری از منابع و نبود سیاست‌گذاری‌ها نقش داشته‌اند اما برخی کارشناسان مشارکت عمومی و راهبردهای علمی و عملی را برای رفع این چالش اساسی و مدیریت آب ضروری دانستند.
ازاین‌رو سامان بخشی به منابع آبی می‌تواند تا حدودی از بروز مشکل‌های ناشی از کم‌آبی در کشور جلوگیری کند که به همین خاطر ایرنا با موضوع «چالش‌های مدیریت منابع آب در کشور» میزگردی با حضور مهدی فصیحی هرندی پژوهشگر سیاست‌گذاری و حکمرانی آب، ناصر حاجیان عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد خوراسگان اصفهان و امیرحسین شرباف مهندس مشاور اجرای طرح آب آب‌رسانی برگزار کرد که بخش‌هایی از آن در ادامه می‌آید.
چالش‌های حوزه آب کشور با مذاکره رفع می‌شود
استاد دانشگاه و کارشناس حوزه آب با اشاره به در هم تنیدگی مسائل و مشکلات این عرصه، گفت: رفع این چالش مهم کشور با مذاکره و گفت‌وگو بین مسئولان و افراد متولی قابل‌رفع است. مهدی فصیحی افزود: کشاورزان، صنعتگران، مصارف عمومی مردم و سایر عرصه‌ها هرکدام متقاضی سهم خود هستند و از طرفی استان‌ها نیز دچار دعوا برای کسب منفعت خود از حوضه‌های آبریز شده‌اند که برای رفع چنین چالشی باید بیش‌ازپیش سر مذاکره و گفتگو برای روشن شدن اهمیت نیازها فراهم شود. او با بیان اینکه دعوا بر سر موضوع آب نیست، اضافه کرد: دعوا برای ارزش‌های این مایه حیاتی است که با مذاکره محوری و صحبت پیرامون این موضوع واقعیت‌ها را روشن می‌کند. او با بیان اینکه مدیریت، رهبری و حکمرانی در حوزه آب مؤلفه‌هایی متفاوت از همدیگر هستند؛ تصریح کرد: مذاکره جز قواعد و سیاست‌گذاری‌های حکمرانی آب است و این موضوع کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد. پژوهشگر سیاست‌گذاری در حوزه آب با اشاره به اینکه با وجود تجربه‌های فراوانی که در حوزه‌های مختلف برای مسئولان و کارشناسان وجود دارد، گفت: مهارت حل مسئله را بسیاری از افراد ندارند و این موضوع باعث می‌شود که از تجربه‌ها برای رفع چالش استفاده نکنند. او ادامه داد: توانایی‌ها و تجربه‌ها در حوزه آب باید برای رفع مشکلات در میز مذاکره قرار گیرد و با هم‌فکری و توان همه بهره‌برداران و حقابه داران حوزه‌های آبریز مشترک مشکلات رفع شود و همه به درخواست خود برسند. این پژوهشگر در حوزه آب برخورد تحکمی را برای رفع مشکلات حوزه آب را ناکارآمد بیان کرد و ادامه داد: مذاکره و توجیه مردم نسبت به معضل کمبود آب و اقلیم کشور بسیاری از دعواها و اختلافات را کاهش می‌دهد. فصیحی با بیان اینکه در گذشته نقش مردم در مدیریت آب مؤثر است، خاطرنشان کرد: در طومار شیخ بهایی میراب‌ها نقش مؤثری در توزیع آب داشتند و نظرات مردم برای این حوزه مهم بوده اما امروزه این نقش کارآمد فراموش شده و بحران‌ها نیز افزایش یافته است. او اضافه کرد: میراب‌ها در گذشته از مردم حقوق می‌گرفتند و نقش مردمی آنها در مدیریت منابع آب بسیار مهم و کارآمد بود. او شناخت مشکلات و آگاهی نسبت به اینکه معضلات این حوزه در هم تنیده است بسیار در کاهش معضلات اجتماعی کارآمد است، خاطرنشان کرد: جامعه باید برای رفع چالش‌های آب فعال شود و نقش مردمی موردتوجه قرار گیرد. به اعتقاد فصیحی راهکارهای علمی و پیشنهادی همواره برای رفع مشکلات قطعی نیست و باید تبادل‌نظر و مذاکره برای بررسی راهکارها و اثربخشی آنها توجه شود. پژوهشگر حکمرانی و دیپلماسی آب به اهمیت افراد طرف مذاکره اشاره کرد و گفت: افرادی که برای طرفین مذاکره انتخاب می‌شوند باید اصول و دانش مربوط به صحبت و مسائل مربوط به آب را فراگرفته و مهارت انجام آن را داشته باشد. او ادامه داد: این‌چنین فعالیت مهمی نیازمند تدوین مرام‌نامه و انجام اقدامات غیرعلنی پیش از انجام اقدامات علنی است که باید این فرآیند مذاکره به‌صورت حضوری انجام شود. او از تشکیل اتاق دیپلماسی آب در آذربایجان خبر داد و گفت: در این محیط تنها گفت‌وگو پیرامون مسائل آب آن منطقه می‌شود و راهکارها و نظرات موردبحث و تبادل‌نظر قرار می‌گیرد و پیشنهاد‌ها به مسئولان ارائه می‌شود. او تجربه برگزاری کارگاه آموزشی گفت‌وگو دیپلماسی آب برای مدیران عامل آب منطقه‌ای کشور را در رفع برخی از مناقشات و تفاوت نظرهای بین استانی مؤثر بیان کرد و گفت: وقتی این مذاکرات و صحبت به‌صورت غیررسمی و غیرمستقیم دنبال شد نتایج خوبی به دست آمد. فصیحی با بیان اینکه مذاکره و گفت‌وگو یک ارزش محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: این فعالیت ارزشی باید افزایش یابد و نتیجه آن مهم نیست همین‌که این کار انجام می‌شود نتایج خوبی را به‌جای می‌گذارد.
دیپلماسی آب ضرورتی برای مدیریت حوزه‌های آبریز کشور
عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد خوراسگان با اشاره به اینکه بسیاری از مشکلات حوزه آب کشور با دانش، راهکار و مدل‌های انتقال رفع نشده است، گفت: دیپلماسی و مذاکره در این حوزه بیش از راهکارهای دیگر مؤثر بوده که اجرای این مدل برای حوزه‌های آبریز و توزیع منابع آب مشترک استفاده شود. ناصر حاجیان ادامه داد: افزایش شبکه‌های انتقال آب، سدسازی، تربیت نیروی انسانی و افزایش پژوهش و اطلاعات در کشور انجام شده اما این اقدامات مشکل این حوزه را رفع نکرده و برخی از چالش‌ها همچنان باقی مانده است. او استفاده از روش مذاکره و دیپلماسی را مهم ارزیابی کرد و گفت: دیپلماسی آب با گفت‌وگو و مذاکره قابل‌رفع است که رسانه‌ها در این مسیر نقش راهبردی دارند که بستر را برای گفت‌وگو مذاکره فراهم کنند. او علاوه بر فعالیت رسانه‌ها، مسئولان و کارشناسان برای رفع چالش آب و ایجاد محیط گفت‌وگو، مسئولان دانشگاهی کشور را به راه‌اندازی رشته دیپلماسی آب توصیه کرد. او ضعف مدیریتی و سو تدبیر را آفت اصلی کشورمان بوِیژه در مسئله آب برشمرد و افزود: همان‌طور که با ضعف مدیریتی، زاینده‌رود به این حال‌وروز دچار شد بنابراین می‌توان گفت که خشکی دیگر رودخانهها نظیر کارون دور از ذهن نیست، بنابراین در طرح‌های آبی باید دیگر رودخانهها را لحاظ کنیم و از آنها نباید غافل شد. حاجیان به اهمیت افزایش آگاهی مردم اشاره کرد و افزود: بسیار دیده‌شده که افراد جامعه مسائلی را مطرح می‌کنند که از لحاظ فنی به‌طور کامل اشتباه است، بنابراین باید با استفاده از ظرفیت اطلاع‌رسانی رسانه‌ها میزان درک و آگاهی عمومی را درباره منابع آب افزایش داد. او اضافه کرد: با تفکری که مشکلی را به وجود آورده نمی‌توان همان مشکل را حل کرد، بنابراین باید مدیرانی را برگزید که توانایی حل مشکل را از حیث اجرایی و علمی داشته باشند، همچنین این مدیران باید مشاوران کاردان و خبره داشته باشند. این پژوهشگر آب راه‌اندازی یک پارلمان آب در سطح استان‌های مرتبط با خشکسالی را خواستار شد و تأکید کرد: قبل از انقلاب صدای مراجع تقلید با هر بحران و موضوعی حاد در کشور، شنیده می‌شد و اکنون نیاز هست که علما نسبت به شرایط فعلی و ناحقی‌ها در موضوع آب لب به سخن بگشایند. حاجیان پایبندی به قانون را راه‌حل برون‌رفت از مشکلات دانست و اضافه کرد: باید از وزرا مانند وزیر نیرو و جهاد کشاورزی خواست که یک سری کارشناس خبره و آگاه در استان‌ها برای تجمیع شرایط موجود و ارسال آن به وزارتخانه داشته باشند. او با اشاره به اهمیت استفاده از تجارب کشورهای دیگر که شرایط مشابه ما دارند، تصریح کرد: استفاده علمی و عملی هرچه بیشتر از دیپلماسی آب راه را برای نیل به اهداف بیش از گذشته هموار می‌کند. عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اصفهان به تهیه پایگاه داده‌های معتبر علمی و فنی و تحلیل آنها برای حوضه‌های آبریز زاینده‌رود اشاره کرد و گفت: استفاده از طرح‌هایی که قرن‌ها در این منطقه اجراشده و هیچ مشکلی نداشته که طومار شیخ بهایی بهترین آن به شمار می‌رود ضروری و مهم است. این پژوهشگر آب، شفاف‌سازی و ارائه اطلاعات روزانه رودخانه‌های زاینده‌رود و کارون را مفید برشمرد و خاطرنشان کرد: این امر به افزایش آگاهی شهروندان کمک شایانی خواهد کرد.
طبیعت باید محل و محور توزیع آب باشد
مشاور طرح‌های آب‌رسانی شرکت آب منطقه‌ای با اشاره به جایگاه طبیعت در تنظیم وضعیت مدیریت منابع آبی گفت: طبیعت باید محل و محور توزیع آب باشد. امیرحسین شرباف با بیان اینکه تقاضا و منابع آب باید مدیریت شود افزود: بر اساس نیاز هر منطقه توزیع عادلانه آب انجام و نباید نبست به موضوع آب استانی توجه شود بلکه باید منطقه‌ای باشد و مدل مدیریت گذشته به‌عنوان مدیریت منطقه باید احیا شود. او ادامه داد: مرزهای استانی ملاک برای مدیریت منابع آبی شده و این برای مدیریت اصول اشتباه است و باید تقاضاها موردتوجه باشد. او با بیان اینکه رودخانهها در بسیاری از کشورها مرزهای بین استانی و بین کشوری مشخص می‌کنند، اظهار داشت: باید برای آب ارزش بیشتری قائل شویم و ملاک تقسیم‌بندی‌ها را آب رودخانهها قرار دهیم تا اینکه مشکلات کاهش یابد. شرباف بیان کرد: انتقال آب به‌صورت لوله‌کشی و خروج آن از مجاری طبیعی، تغییر وضعیت کشاورزی از یک منطقه حاصل خیر به دیگر مناطق غیر حاصل خیز رفته و سکونت‌های نیز تغییر پیداکرده‌اند و با این تغییرات مردم به سمت سرچشمه‌ها رفته‌اند که این موضوع چالش‌ها را بیشتر کرده است. او با بیان اینکه بسیاری از نیازهای منطقه به موضوع آب وابسته شده، خاطرنشان کرد: اشتغال و آب ارتباط زیادی با همدیگر دارند و با وجود کمبود منابع مالی و ضرورت اشتغال فشارها بر روی آب احساس می‌شود و مدیریت آب قادر به مدیریت اشتغال و حفظ آنها خواهد بود. او ادامه داد: اشتغال ارزان امروز در حوزه آب ایجاد می‌شود و ازاین‌جهت وقتی رکود در بسیاری از حوزه‌ها داریم آنگاه موضوع فشارهای اقتصادی بر حوزه آب برای جبران کمبود اشتغال و بیکاری است. ورود فناوری به کشور، مسائل سیاسی، تغییر در محیط‌زیست و تغییراتی در قانون اصلاح اراضی به گفته این مشاور طرح‌های آب‌رسانی منجر به خسارت به بخش‌های مدیریتی و نظام طبیعی شده که باید این تغییرات غیراصولی اصلاح شود. او ادامه داد: اجرای قانون اصلاح اراضی بسیاری از مشکلات را در نظم اجتماعی وارد و با گذر زمان مشکلات در محیط‌زیست بیشتر شد