خودکشی هشدار دارد
بیتوجهی به خودکشی عواقب جبرانناپذیری به بار میآورد
باید از انتشار تصاویر و ویدئو صحنه خودکشی در رسانهها پرهیز کرد؛ چراکه خودکشی پدیدهای مسری، واگیردار و تقلیدی است و با انتشار فیلم و عکس و فایلهای آن، خودکشی در جامعه ترویج میشود.
رئیس کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن روانپزشکان ایران با تشریح بایدها و نبایدهایی درباره نحوه انتشار اخبار «خودکشی» در رسانهها و شبکههای اجتماعی تأکید کرد: خودکشی پدیدهای مسری، واگیردار و تقلیدی است لذا توصیه میشود از پر و بال دادن و قهرمان سازی افرادی که خودکشی میکنند پرهیز شود.
سید مهدی حسنزاده روانپزشک و فلوشیپ پیشگیری از خودکشی در گفتگو با ایسنا اظهار کرد: بر اساس مطالعات و تحقیقات انجامشده توسط سازمان جهانی بهداشت، به ازای هر مورد خودکشی که منجر به مرگ میشود، حداقل ۱۰۰ نفر از اطرافیان (بازماندگان خودکشی) او درگیر هستند، این در حالی است که در بسیاری از مواقع میتوان با هزینههای بسیار کم از این پدیده پیشگیری کرد، بهطوریکه یکی از بهترین راهها برای پیشگیری از وقوع این پدیده، اطلاعرسانی با کیفیت از طریق رسانهها و برنامههای آموزشی به شمار میرود. حسنزاده پدیده خودکشی را پدیدهای چندعاملی دانست و گفت: بسیاری از رسانهها خودکشی را پدیدهای تک عاملی میدانند، حالآنکه سازمان جهانی بهداشت و انجمن جهانی پیشگیری از خودکشی تأکید دارد که نباید خودکشی را سادهسازی یا تک عاملی معرفی کرد. درواقع دیدگاههایی مانند اینکه یک جوان بر اثر شکست عشقی یا بیکاری اقدام به خودکشی میکند اشتباه است، زیرا عوامل اجتماعی، فرهنگی، روانشناختی، زیستشناختی و جامعهشناختی در سالیان سال فرد را مستعد میکند تا در مواجهه با محرک کوچکی دست به خودکشی بزند. به گفته او، خودکشی همانند ساختمان چوبی است که سالیان سال توسط موریانهها از درون تخریبشده و ناگهان با تلنگری کوچک فرومیریزد. رئیس کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روانپزشکان ایران معتقد است: افرادی که اقدام به خودکشی میکنند در سه گروه اصلی طبقهبندی میشوند؛ دسته نخست افرادی هستند که بهطورجدی هدف آنها مرگ است، دسته دوم افرادی هستند که مردد به خودکشی هستند، اما دسته سوم را افرادی تشکیل میدهند که مرگ هدف اصلی آنها نیست، بلکه انگیزههای متعددی همچون جلبتوجه، قدرتنمایی، انتقامگیری و... عامل و بهانهای برای اقدام به خودکشی آنها میشود.
هفت اختلال روانپزشکی که با خودکشی در ارتباط است
بنا بر اظهارات این روانپزشک، مسائل روانی با خودکشی رابطه تنگاتنگی دارند، بهطوریکه اختلالاتی همچون افسردگی، استرس و اختلالات شخصیتی از شایعترین انواع اختلالات روانپزشکی هستند که میتوانند عاملی برای خودکشی باشند. او اختلالات کنترل تکانه و اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت مرزی را یکی دیگر از بیماریهای مرتبط با خودکشی دانست و گفت: مبتلایان به اختلال تکانه بهصورت لحظهای، بدون تأمل بر روی عاقبت و نتیجه رفتار خود، دست به هر کاری میزنند، میتوان ادعا کرد عموما رفتارهای تکانشی نه تنها منجر به خودکشی میشود بلکه منجر به قتل نیز میشود. درواقع بسیاری از افرادی که بهطور ناگهانی و از روی خشم و غضب دست به قتل میزنند، قاتل نیستند بلکه به دلیل ناتوانی در مدیریت کنترل خشم خود دست به کارهای جبرانناپذیری میزنند. حسنزاده با اشاره به اختلالات نمایشی نیز افزود: مبتلایان به این اختلال درصورتیکه مورد بیمهری و بیتوجهی قرار گیرند علائم دلزدگی و افسردگی از خود نشان میدهند و عقاید و احساساتشان بهراحتی تحت تأثیر دیگران قرار میگیرد. هرچند که مبتلایان به این اختلال برای جلبتوجه دیگران و کسب حمایت، اقدام به خودکشیهای نمایشی میکنند، اما متخصصان روانپزشکی و روانشناسی معتقدند «باید افرادی که حتی برای جلبتوجه اقدام به خودکشی میکنند را جدی گرفت، زیرا انسانهایی که از سلامت روان کاملی برخوردار باشند، هیچگاه برای قدرتنمایی، انتقامگیری و... خود را از بین نمیبرند». او با بیان اینکه اختلال دوقطبی یا اسکیزوفرنی نیز اختلالاتی هستند که باعث میشود افراد اقدام به خودکشی کنند، عنوان کرد: مصرف الکل یا مواد مخدر نیز جزو عوامل تأثیرگذار در خودکشی محسوب میشوند. البته رئیس کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روانپزشکان ایران گفت: شاید برخی افرادی که قصد خودکشی دارند هیچیک از بیماریها یا علائم مذکور در آنها وجود نداشته باشد و بهطور ناگهانی و بیدلیل دست به خودکشی بزنند که البته این مسئله نیز ناشی از آن است که افراد هیچ آموزشی تحت عنوان «مدیریت کنترل خشم و استرس» یا «مهارت زندگی» در دوران زندگیشان دریافت نکردهاند. این روانپزشک با اشاره به اینکه هر فردی ممکن است با پدیده خودکشی درگیر شود، افزود: همانطور که همه انسانها ممکن است دچار بیماری سرطان، حملههای قلبی، دیابت و فشارخون شوند، ممکن است با تفکر خودکشی نیز دستوپنجه نرم کنند، چراکه روان همچون جسم بیمار میشود. بنا بر اظهارات حسنزاده، افسردگی در روانپزشکی شایعترین اختلال روانپزشکی است که با خودکشی ارتباط مستقیمی دارد. طبق برخی پژوهشها بسیاری از افرادی که دچار مشکلات روانی از جمله افسردگی هستند هرگز به روانپزشک و روانشناس مراجعه نکردهاند. حال اگر بسیاری از این افراد از متخصصان کمک میگرفتند شاید بسیاری از خودکشیها اتفاق نمیافتاد، زیرا در بسیاری از موارد میتوان از طریق مشاوره، رواندرمانی و دارودرمانی افراد از خودکشی پیشگیری کرد.
سه علامت هشداردهنده درباره خودکشی
این روانپزشک در ادامه به تشریح علائم روانی و جسمانی افرادی که قصد خودکشی دارند پرداخت و اظهار کرد: عموما افرادی که قصد خودکشی دارند، علائم مشترکی از خود بروز میدهند که بیتوجهی به آنها عوارض جبرانناپذیری را برای جامعه به دنبال دارد. نخستین نشانه خودکشی در افراد، بیان اقدام به خودکشی یا تهدید به خودکشی است، بهطوریکه فرد به خانواده یا دوستان خود میگوید: «دلم میخواد خودکشی کنم»، این در حالی است که چنین اظهاراتی نه تنها از سوی افراد بههیچعنوان جدی گرفته نمیشود، بلکه با مسخره کردن، سرزنش و نصیحت فرد را برای اقدام خود مصممتر میکند. او یکی دیگر از علائم هشداردهنده خودکشی را «بیانگیزگی فرد نسبت به ادامه زندگی و زندهبودن» دانست و گفت: عموما افراد که قصد خودکشی دارند پس از مدتی نسبت به زندگی کردن بیانگیزه میشوند، آنها عموما با زبان بدن و به کار بردن عباراتی مانند «کاش میمردم»، «خوش به حال اونایی که مردن» یا «اگر به خاطر خدا نبود تا حالا صدبار خودم رو کشته بودم» تمایل به خودکشی خود را بیان میکنند، لذا عبارات مذکور هشدارهایی هستند که اغلب از سوی افرادی که قصد خودکشی دارند بیان میشود که البته بازهم اطرافیان آنها این هشدارها را جدی نمیگیرند. حسنزاده تغییر در رفتار و شخصیت را یکی دیگر از علائم خودکشی دانست و افزود: اگر فرد مشکوک به خودکشی پر جنبوجوش و پرتحرک بود، اما پس از مدتی نشانههایی از درونگرایی و منزوی شدن در او شکل گرفت یعنی انزوای او به دلیل آن است که به برنامهریزی برای مرگ خود فکر میکند، درواقع یکی از علائم هشداردهنده، درونگرایی برای برنامهریزی جهت خودکشی است.
در مواجهه با افرادی که قصد «خودکشی» دارند، چگونه برخورد کنیم؟
رئیس کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روانپزشکان ایران در ادامه درباره نحوه برخورد با افرادی که قصد خودکشی دارند به ارائه توصیههایی پرداخت و تصریح کرد: بسیاری از خانوادهها در مواجهه با افرادی که تمایل به خودکشی دارند سعی میکنند با به کار بردن جملاتی مانند «تو از خدا نمیترسی»، «خودکشی گناه کبیره است»، «اصلا به بعد از خودکشی فکر کردی»، «تو خجالت نمیکشی میخوای خودکشی کنی»، «تو که همه چی داری دیگه مشکلت چیه» و غیره فرد را از انجام خودکشی بازدارند، این در حالی است که فردی که قصد خودکشی دارد بههیچعنوان به چنین نصیحتهایی توجه نمیکند، بنابراین توصیه میشود بههیچعنوان نباید افرادی که درباره خودکشی صحبت میکنند را نصیحت، قضاوت و مقایسه کرد. بنا بر اظهارات او، در مواجهه با افرادی که قصد خودکشی دارند باید ابتدا به حرفهای او گوش دهیم و از او بخواهیم درباره احساس و درونشان صحبت کنند. مسئله مهمی که در جامعه ما وجود دارد آن است که هیچکدام از ما شنوندگان خوبی برای اطرافیانمان نیستیم و تنها خصلتی که در خود پرورش دادهایم نصیحت کردن است. این روانپزشک در ادامه به تأثیر انتشار اخبار خودکشی بر روان جامعه اشاره و اظهار کرد: رسانهها و فضای مجازی همچون شمشیر دو لبهای هستند که هم میتوانند منجر به تشویق افراد برای خودکشی شوند و هم در پیشگیری از خودکشی نقش مؤثری داشته باشند. حتی به این منظور سازمان بهداشت جهانی و سازمان جهانی پیشگیری از خودکشی دستورالعملی منتشر کردهاند. بر اساس این دستورالعمل نباید اخبار و تصاویر خودکشی در صفحه اول یا عناوین مهم اخبار قرار گیرد، در غیر این صورت میتواند موجب گسترش خودکشی در جامعه دریافت شود. بهطور مثال زمانی که فوتبالیست معروفی در اثر خودکشی فوت میکند، باید در صفحه نخست خبر مرگ او را منتشر و در داخل خبر علت مرگ را مطرح کرد. همچنین باید از انتشار تصاویر و ویدئو صحنه خودکشی در رسانهها پرهیز کرد چراکه خودکشی پدیدهای مسری، واگیردار و تقلیدی است و با انتشار فیلم و عکس و فایلهای آن، خودکشی در جامعه ترویج میشود. او معتقد است که اخبار خودکشی برای نوجوانان و جوانان بدآموزی دارد، چراکه عموما آنها با شنیدن چنین اخباری از این اقدام الگو گیری میکنند تا مانند افرادی که خودکشی میکنند، مشهور شوند و در تیتر یک اخبار قرار گیرند، لذا توصیه میشود از شکوهمند سازی، پر و بال دادن و قهرمانسازی افرادی که خودکشی میکنند پرهیز شود. او همچنین بهمنظور پیشگیری از خودکشی، بر لزوم راهاندازی خطوط تلفنی بحران و ایجاد سازمان ملی پیشگیری از خودکشی در کشور تأکید کرد.