وقوع بحران هویت در دوره نوجوانی

به گزارش ایرنا، هویت‌یابی یکی از مهمترین نیازهای بشری محسوب می‌شود که تحت تأثیر عوامل متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. این هویت که به تغییر ارزش‌ها، باورها و اعتقادات آدمی اشاره می‌کند؛ در دوران نوجوانی به ثبات می‌رسد. خودشناسی، خودباوری، عدم احساس یاس و ناامیدی، اعتمادبه‌نفس، مسئولیت‌پذیری، برقراری روابط اجتماعی، سازگاری، انتقادپذیری، خلاقیت، هدفمندی و استقلال عمل که به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران از جمله خصایص یک هویت مستقل به شمار می‌روند، گاه به جهت مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره با چالش روبه‌رو می‌شوند. این چالش که رشد فکری و هویت‌یابی را با دشواری روبه‌رو می‌سازد؛ با عنوان بحران هویت شناخته می‌شود. در این شرایط به اعتقاد روانشناسان و روان‌پزشکان، ارزش‌ها و باورهای دوران کودکی بازیابی نمی‌شود و اعتقادات مؤخر (دوران نوجوانی و جوانی) نیز به ثبات نمی‌رسد. اریک اریکسون نخستین روانشناسی که اصطلاح بحران هویت را مطرح کرد، دراین‌باره معتقد است: هویت به‌عنوان یک ساختار روانی - اجتماعی به افکار و اعتقادات آدمی در رابطه با جهان هستی اشاره می‌کند و بحران هویت در حقیقت عدم رشد متقارن روحی - روانی، اجتماعی، عاطفی و زیستی است. بر اساس گفته‌های این روانکاو بحران هویت در هر یک از مراحل رشد بشر اتفاق می‌افتد؛ اما یکی از مهمترین مراحل رشد فکری - اعتقادی و ثبات هویت دوران نوجوانی است و بنابراین بحران هویت در این برهه زمانی رخ می‌دهد. به اعتقاد برخی از کارشناسان اجتماعی و روانشناسی، چالش اعتقادی، ازخودبیگانگی، سردرگمی، عدم انجام وظایف نقش و مسئولیت گریزی و ناامیدی از جمله آثار و تبعات منفی بحران هویت محسوب می‌شوند که از طریق آموزش، هدف‌گذاری، خداشناسی، خودشناسی فردی، خودباوری و تقویت نقاط ضعف برطرف می‌شوند. مهدی عسگری پور، کارشناس ارشد روانشناسی و مشاوره دراین‌باره گفت: اعتقادات و باورهای حاکم بر جامعه در هر دوره متفاوت است و بر این اساس دیدگاه‌های اقتصادی، اجتماعی، مذهبی و سیاسی هر نسل به‌طور متمایز رشد می‌کند. او ادامه داد: اقتصاد، فرهنگ و سیاست حاکم بر جامعه همچنین بر هویت‌یابی و امید به زندگی اثرگذار است و درواقع بحران‌های سیاسی، اقتصادی و غیره امید به زندگی را کاهش و ثبات هویت را با دشواری روبه‌رو می‌کنند. این روانشناس همچنین با اشاره به تأثیر سبک زندگی بر هویت‌یابی یادآور شد: در حال حاضر مسئولیت‌پذیری در جوانان به‌منظور انجام وظایف و انتظارات کاهش یافته است؛ این مسئله در حالی است که اهتمام به‌منظور دستیابی به اهداف سبب تقویت انگیزه می‌شود و این انگیزه در هویت‌یابی نقش مؤثری ایفا می‌کند. عسگری پور با بیان این مهم که احساس بی‌نیازی مطلق و نیازمندی نیز امید به زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ گفت: امید به زندگی از اهتمام به‌منظور تأمین نیازها نشئت می‌گیرد و بر این اساس تأمین هر یک از نیازها و احساس بی‌نیازی مطلق بی‌تردید سبب بی‌انگیزگی و بحران هویت می‌شود. این روانشناس تأکید کرد: تربیت والدین نیز بر این بی‌انگیزگی مؤثر است؛ امروزه بسیاری از نیازها در محیط خانوادگی برای فرزندان برآورده می‌شود؛ اما به‌طور حتم این احساس در جامعه تأمین نمی‌شود و این امر ناامیدی را گسترش می‌دهد. او تهاجم فرهنگی را یکی دیگر از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر بی‌انگیزگی و بی‌هویتی برشمرد و افزود: فرهنگ جامعه ایران یک فرهنگ ایرانی - اسلامی محسوب می‌شود که سبک فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی و هویتی کشور را تعیین می‌کند. فرهنگ غرب بر این فرهنگ تأثیرگذار است و بسیاری از جوانان فرهنگ و تمدن ایران‌زمین را با فرهنگ غرب قیاس می‌کنند. عسگری پور با تأکید بر اهمیت آموزش عنوان کرد: خودشناسی فردی به جهت شناخت نقاط ضعف و قوت در کاهش بی‌انگیزگی مؤثر است. به‌عبارت‌دیگر خودشناسی فردی و خودباوری به‌منظور ارتقای توانمندی‌ها و تقویت نقاط ضعف آدمی را به جهت کمال و هویتی مستقل سوق می‌دهد. او با بیان اینکه فرزندپروری نیازمند آموزش است؛ گفت: به‌منظور رشد فکری فرزندان سطح فکری والدین باید ارتقا یابد. تهاجم فرهنگی، ضعف آموزش، بی‌نیازی مطلق و نیازمندی، بحران‌های اقتصادی و اجتماعی هر یک بر بحران هویت مؤثر است اما بی‌تردید آموزش در سطح فردی و اجتماعی بر هویت‌یابی می‌تواند مؤثر باشد. بر اساس گفته‌های عسگری پور؛ همان‌طور که ژان ژاک روسو گفته است، به‌منظور تربیت آدمی باید بر تعلیم و تربیت ۳۰ سال پیش از او تمرکز کرد. او در پایان با تأکید بر بسترسازی فرهنگی یادآور شد: آموزه‌های وزارت آموزش‌وپرورش، آموزش عالی و همچنین بسترسازی فرهنگی به‌منظور ارتقای رشد فکری جوانان در شکل‌گیری و ثبات این هویت برای جوانان بسیار حائز اهمیت است.