چهره طبیعی ناژوان دستخوش بزک

تغییر کاربری و بارگذاری‌های غیراصولی تاکنون موجب تغییر موجودیت و هویت پارک جنگلی ناژوان اصفهان شد به‌طوری‌که اکنون نمی‌توان آن را صرف بیشه یا باغ یا پارک نامید؛ بی‌توجهی به آن در عصر مدیریت دانش‌محور جای بسی تأسف است بنابراین ضروری است برای حفظ این میراث طبیعی و تاریخی تدابیر علمی اندیشیده شود. به تازگی طرح «باغ گیاه‌شناسی اصفهان» و طرح «باغ خود پایدار با محوریت باغ‌های ایرانی» مورد توجه شورای شهر قرار گرفته و قرار است در صورت اخذ مجوزهای لازم توسط سازمان پارک‌ها و فضای سبز اصفهان در ناژوان عملیاتی شود. این در حالی است که ناژوان یک بیشه‌زار طبیعی در کرانه زاینده‌رود و تشکیل‌شده از باغ‌ها میوه است و باغ‌های آن تفاوت زیادی با شاخصه‌های باغ ایرانی دارد. ناژوان در طول بیست سال گذشته دستخوش تغییرات زیادی شده و مدیران شهری اصفهان در دوره‌های پیشین تصمیماتی برای آن گرفته‌اند که بیشتر در جهت درآمدزایی از اماکن تفریحی بوده و نتیجه‌ای جز تخریب چهره طبیعی ناژوان نداشته است.
به گزارش ایرنا، مدیریت شهری در دوره‌های گذشته، ساختارها و محوطه‌های را به صورت مشارکتی با بخش خصوصی در بیشه ناژوان راه‌اندازی کرده که به گفته رئیس کمیسیون اجتماعی و محیط‌زیست شورای اسلامی شهر اصفهان ناشی از نگاه اقتصادی مدیریت شهری بوده و بسیاری از سودجویی‌های پشت پرده مافیاهای اقتصادی باعث شده آسیب‌های جدی به محدوده طبیعی ناژوان وارد شود. کورش محمدی می‌گوید: ناژوان می‌توانست به عنوان یک تفرجگاه طبیعی جذابیت لازم را برای هم گردشگر و هم شهروند اصفهانی داشته باشد اما با وجود همه اینها به سمت تصنعی کردن این فضای تفرجگاهی پیش رفت و خیلی از عرصه‌های این منطقه یا تخریب شد یا تبدیل شد به فضاهای تفریحی. او ادامه داد بیشه ناژوان شبیه به یک پارک شده و البته مدیریت شهری در گذشته برنامه مشخصی برای ناژوان نداشته مگر اینکه با تصمیمات گرفته‌شده، ناژوان را تبدیل به فضای تفرجگاهی درآمدزا کرده است. این مراکز تفریحی که با قراردادهای مشارکت طولانی‌مدت به بخش خصوصی واگذار شد اکنون سودی برای شهرداری ایجاد نکرده و تنها یک حرکت مخرب و غیرقابل جبرانی بوده که من فکر می‌کنم کسانی که دیروز این تصمیمات را گرفته‌اند امروز باید پاسخگو باشند. محمدی و همکارانش در شورای پنجم و مدیریت شهری بر این عقیده‌اند که نباید در ناژوان توسعه فضای تفریحی اتفاق بیفتد و امیدوار است که این روند ادامه داشته باشد و فضاهای جدید تفریحی اقتصادی در ناژوان اضافه نشود. این عضو شورای شهر تأکید می‌کند که شورای شهر به شهرداری ابلاغ کرده که هیچ ساخت‌وسازی نباید در محدوده ناژوان صورت بگیرد و از تصویب طرحی در شورای شهر اصفهان در سال گذشته می‌گوید که بیشتر طراحی باغ ایرانی در ناژوان است. او خاطرنشان کرد: این طرح در اختیار سازمان پارک‌ها و فضای سبز است و حتی ناژوان به عنوان یک آزمونه انتخاب شده تا روی درخت‌ها و فضای سبز ناژوان کار شود.

ناهمخوانی طرح باغ‌های خود پایدار با هویت ناژوان

این طرح که محمدی از آن سخن می‌گوید همان طرح «باغ خود پایدار با محوریت باغ‌های ایرانی» است که تاکنون نتوانسته اجرا بشود. ناژوان شامل بیشه‌زارها و باغ‌های میوه است که تفاوت زیادی با باغ ایرانی دارد. باغ‌های ایرانی دارای کوشک میانی هستند و اگر چنین طرحی در ناژوان اجرا شود در واقع زمینه‌ساز ساخت‌وسازهای دوباره و بارگذاری‌های بیشتر برای ناژوان خواهد بود. مدیریت ساماندهی ناژوان در سال گذشته باغی را تحت عنوان «باغ رویش» در ناژوان ایجاد کرد که با تشویق شهروندان به درختکاری مساحتی در حدود پنج هزار و ۵۰۰ متر مربع تبدیل به باغ شد. باغ رویش اقدامی اصولی و متناسب با باغ و بیشه‌زار ناژوان بوده اما آیا طرح‌هایی چون باغ‌های موضوعی یا تم پارک‌هایی مثل «باغ ملل» که امروز بیشتر از سوی مدیریت ساماندهی ناژوان پیگیری می‌شود می‌تواند کمکی به حفظ چهره طبیعی ناژوان باشد یا آن را از هویتش دورتر می‌کند؟ از سوی دیگر آیا طرح باغ خود پایدار با محوریت باغ ایرانی که مورد توجه شورای شهر است در بیشه‌زار ناژوان موضوعیت و سنخیت دارد یا می‌تواند تیری خلاص بر پیکر ناژوان باشد؟! حشمت ا... انتخابی، کنشگر محیط‌زیست و از اعضای جمعیت طبیعت یاران درباره طرح باغ خود پایدار با محور باغ ایرانی در بیشه ناژوان می‌گوید: به نظر می‌رسد کسانی که درباره باغ ایرانی در بیشه ناژوان صحبت می‌کنند یا باغ ایرانی را نمی‌شناسند یا ناژوان را نمی‌شناسند، اگر باغ‌های ایرانی که در فهرست میراث جهانی ثبت‌شده‌اند را باهم مقایسه‌ای کنیم، نظیر باغ فین کاشان، باغ شاهزاده ماهان، باغ دولت‌آباد یزد به‌طورمعمول ساختار خاص خودشان را دارند. او اضافه کرد: این باغ‌ها در عین اینکه خصوصیات خودشان را داشتند اشتراک‌های مشخصی هم دارند به‌طور مثال در مسیر عبور جوی یا قنات قرار گرفتند؛ در میان دیوارهای بلند محصور هستند و درعین‌حال دارای کوشک مرکزی هستند. هنر ایرانی این بوده است که این باغ‌ها را به‌طور عمده در مناطق خشک و کویری ایجاد کنند و باید گفت هیچ‌گاه در بیشه‌های ناژوان باغ ایرانی با این ویژگی‌ها وجود نداشته است. انتخابی تصریح کرد: اگر وجود چنین طرحی صحت داشته باشد امیدوارم این طرح، راهی برای ساختن باغ ویلاها نباشد، من معتقدم احیا شدن بیشه‌زارهایی که اکنون ساخت‌وساز شده منطقی‌تر است و به‌طور طبیعی بخش‌هایی که در مالکیت خصوصی هستند باید طرح‌های اصولی برای آنها اندیشیده شود تا حفاظت پایداری از آنها صورت بگیرد اما این طرح‌ها نمی‌تواند باغ ایرانی باشد.

صدای تشکل‌های زیست‌محیطی، صدایی که هیچ‌گاه شنیده نشد

شهرداری، بیشه ناژوان را پارک جنگلی نام‌گذاری کرد و این در حالی است که از گذشته‌های دور نواحی و کرانه‌های زاینده‌رود به بیشه مشهور بوده‌اند. ناژوان تنها بیشه به‌جامانده از بیشه‌زارهای کرانه‌های زاینده‌رود است. انتخابی معتقد است دوستداران میراث فرهنگی و طبیعی اصفهان باید تلاش کنند این بیشه به عنوان یک اثر طبیعی ملی ثبت شود، اقدامی که به عقیده او باعث می‌شود تصرفات در بیشه ناژوان کمتر شود. ناژوان باید به‌جای پارک عنوان اصلی خودش یعنی «بیشه ناژوان» را داشته باشد، از قدیم یکی از تفرجگاه‌های مردم بیشه‌های اطراف رودخانه بوده و نگاه ما به بیشه هم می‌تواند همان نگاه تفرجگاهی باشد ولی واقعیت این است که امروز نگاه شهری به‌طورمعمول این‌گونه بوده که باید برای تأمین نیازهای مردم از لحاظ تفرجگاهی در ناژوان پاک‌سازی کند و امکاناتی را برای تفرج مردم فراهم کند که این دیدگاه باعث تصرفات بیشتر ناژوان شده است.

ناژوان دیگر ریه کلان‌شهر اصفهان نیست

ناژوان در سال‌های گذشته از چهره طبیعی خود دور و فضاهایی شبیه به پارک در آن طراحی شده است، فعالان محیط‌زیست و دوستدار اصفهان معتقدند بیشه ناژوان به عنوان ریه تنفسی شهر باید کمترین تغییرات را داشته باشد. اجرا کردن باغ‌های موضوعی یا تم پارک‌هایی مثل باغ ملل که المان‌هایی از شهرها و کشورهای مختلف خواهد داشت اقدامات جدیدی است که مدیریت ساماندهی ناژوان در حال پیگیری آنهاست. انتخابی در مورد بارگذاری‌هایی که در ناژوان رخ‌داده و یا در حال برنامه‌ریزی است، گفت: بیشه ناژوان بخش عمده‌ای از باغ‌ها ماربین بوده و سردهانه بیشتر مادی‌های اصفهان در این بیشه از رودخانه جدا می‌شود. او بیان کرد: اگر ناژوان را به عنوان بیشه ناژوان شناسایی و حفظ کنیم و با عنوان پارک به آن نگاه نکنیم، تصرفات و فضاسازی‌های کمتری خواهد داشت اما اگر هر چند وقت یک‌بار بارگذاری‌های مثل آکواریوم، باغ خزندگان و باغ پروانه‌ها که ظاهر هم توقف ناپذیرند در آن ایجاد کنیم به‌طور طبیعی به بافت اصلی ناژوان لطمه‌های بیشتری وارد می‌شود. او خاطرنشان کرد: در سال‌های گذشته تشکل‌های زیست‌محیطی با بسیاری از اقداماتی که چهره طبیعی بیشه ناژوان را مخدوش کرده مخالفت کرده‌اند اما مدیریت شهری بدون توجه به اعتراض‌ها و مخالفت‌های آنان به کار خود ادامه داده است، تشکل‌های زیست‌محیطی در برابر شکل‌گیری باغ پروانه‌ها، آکواریوم، باغ خزندگان، تله سیژ موضع گرفتند اما واقعیت این است که این صدا هیچ‌گاه شنیده نشد. مدیر طرح ساماندهی ناژوآن‌که به تازگی مدیریتش را در این مجموعه شروع کرد معتقد است که اگر طرح جامع اراضی ناژوان هرچه زودتر تصویب و ابلاغ بشود بهتر می‌توان به حفظ و توسعه ناژوان کمک کرد. سید رسول هاشمیان با اشاره به کاشت 10 هزار اصله درخت در سال جاری در پهنه ناژوان به ایرنا گفت: شهرداری در سال گذشته تملک ‌ا و درختکاری‌های زیادی داشته است، ناژوان در شهر اصفهان و در کشور به عنوان جاذبه گردشگری هم مطرح است ولی همت شورای دوره پنجم و شهرداری بر حفظ و توسعه و نگهداری پهنه ناژوان بوده که من فکر می‌کنم در این رابطه شهرداری نمره قابل قبولی داشته است. سازمان پارک‌ها و فضای سبز تیم‌های تخصصی در بحث‌های نگهداری دارند و ما با جلساتی که با این سازمان داشتیم در حال پیگیری ایجاد باغ‌های موضوعی هستیم. باغ ملل، باغ زنبق، باغ رز، باغ داوودی، باغ شفا از جمله باغ‌های موضوعی هستند که مدیر ساماندهی ناژوان به آن اشاره می‌کند. باغ‌هایی که در واقع تم پارک هستند و آنها سعی دارند این تم پارک‌ها را در پهنه طبیعی بیشه ناژوان پیاده‌سازی کنند. به گفته او در زمان حاضر شهرداری بنا دارد زمین‌های تملک شده در شمال ناژوان را به باغ گیاه‌شناسی تبدیل کند، باغی که می‌تواند شامل تم پارک‌ها و کلکسیون‌های رز، زنبق و داوودی باشد یا تم ‌پارکی تحت عنوان باغ ملل که نمادها و المان‌هایی از شهرها و کشورهای مختلف جهان را دربرمی‌گیرد. نگرانی‌ها از این است که باغ گیاه‌شناسی و تم پارک‌ها بارگذاری دیگری باشند اضافه بر بارگذاری‌های غیرضروری و غیراصولی گذشته که در بیشه ناژوان رخ داد. حالا اما چالش بزرگتر برای راه‌اندازی این تم پارک‌ها و باغ گیاه‌شناسی، کمبود آب و خشکی زاینده‌رود است؛ پروژه‌هایی که نیاز به بودجه‌های زیادی دارند و معلوم نیست با قطع شدن گاه‌وبیگاه رودخانه زاینده‌رود و کمبود آب، اجراشدن آنها اصولی و منطقی باشد. فروغ مرتضایی‌نژاد، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان در این مورد گفت: باغ گیاه‌شناسی موردنظر ما اعتبارات کلانی را نیاز دارد و حقیقت این است که اعتبار و نفعش بیشتر برای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی است و به همین دلیل ما شاید باید به سمت مشارکت با دانشگاه اصفهان برویم. او ادامه داد: اما به‌هرحال زمین‌هایی که در ناژوان تملک شده تبدیل به تم پارک‌های موضوعی چون زنبق، شفا و موارد دیگر خواهد شد. مهمترین چالش اما در این منطقه آب است. باغ گیاه‌شناسی در همه بخش‌های شهر می‌تواند اتفاق بیفتد، فقط باید جریان پایدار آب وجود داشته باشد. حقیقت اما این است که همین سه هزار و 700 هکتار فضای سبز را به‌سختی می‌توانیم نگهداری کنیم. باغ گیاه‌شناسی طرح ایدآل ماست اما به شرطی که آب و همه امکاناتش فراهم باشد.
به‌هرروی آنچه از چهره این روزهای ناژوان به نظر می‌رسد این است که این بیشه به همراه باغ‌هایش در کرانه زاینده‌رود دستخوش تغییرات گسترده است؛ تغییراتی که بیشه ناژوان را از هویت طبیعی و اصلی‌اش دور کرده و قلمرویی شده برای اجرای پروژه‌های تفریحی و گردشگری‌ که پایداری اکولوژیکی آن را برهم می‌زند. باید به واقع گفت که بیشه ناژوان و باغ‌های آن در تاریک و روشن تصمیمات مدیران شهری اصفهان در انتظار آینده‌ای نامعلوم است.