استرس و اضطراب و راهکارهای مقابله با آن

گروه جامعه: استرس به معنى فشار و نیرو است و هر محركى كه در انسان ایجاد تنش كند، استرس‌زا یا عامل استرس نامیده می‌شود. تنش ایجاد شده در بدن و واكنش بدن را استرس می‌گوییم به عبارتى هر عاملى موجب تنش روح و جسم و از دست دادن تعادل فرد شود، استرس‌زا یا عامل استرس است. هنگام وارد شدن استرس، بدن واکنش‌هایی از خود نشان می‌دهد تا تعادل ازدست‌رفته را بازگرداند كه این عمل استرس است. استرس یا فشار عصبى یا تنیدگى، واكنشى است كه در فرد در اثر حضور عامل دیگرى به وجود می‌آید و قواى فرد را براى روبرو شدن با آن بسیج می‌کند و ارگانیزم یا موجود زنده حالت آماده‌باش پیدا می‌کند. اضطراب یکی از شایع‌ترین پدیده‌های احساسی است که آدمی همواره در تمامی اعصار در طیف گسترده‌ای به شکل مبهم و پیچیده با آن دست‌به‌گریبان بوده است. سازمان بهداشت جهانی اضطراب را چنین تعریف می‌کند: «مجموعه‌ای از تظاهرات عضوی و روانی که نتوان به فرد مشخصی نسبت داد و علائم آن به‌صورت حمله یا حالت مداومی ادامه یابد.» اضطراب یک حالت احساسی یا هیجانی است که از خصوصیات برجسته آن، تولید یک حالت بی‌قراری و دلواپسی است که با اتفاقات زمان و شرایط مکان تناسب ندارد. لذا اگر اضطراب عکس‌العمل نسبت به شرایط زمان و مکان باشد نه‌تنها بیماری نبوده بلکه ممکن است سازنده باشد؛ مثلا دلهره موقع امتحانات درسی و یا اضطراب دیر رسیدن به فرودگاه و یا ایستگاه قطار نمونه‌هایی از اضطراب سالم هستند. هر نوع نیرویی که ثبات روانی یا جسمی را از میدان خویش به خارج سوق دهد و در فرد ایجاد فشار کند، اضطراب نامیده می‌شود. یا می‌توان گفت اضطراب وقتی روی می‌دهد که تهدیدی نسبت به فرد وجود داشته باشد. البته باید میان اضطراب و ترس تفاوت قائل شویم. معمولا ترس بستگی به محرک شناخته‌شده‌ای دارد درحالی‌که اضطراب محرک‌های ناشناخته و غیر مشخص خواهد داشت. در مورد ترس، محرک تحریک‌کننده قابل‌ملاحظه و مشاهده است ولی اضطراب ناشناخته است. از نظر فیزیولوژیك خبر ناگوار پس از شنیده شدن، به‌صورت اعلام‌خطر در مغز ثبت می‌شود. هیپوتالاموس، احساسات و عواطف این خبر را تفسیر می‌کند و اخطار الكتروشیمیایى به غدد هیپوفیز در مركز جمجمه می‌فرستد. غدد هیپوفیز شروع به ترشح هورمونى براى محرك قشر غدد فوق كلیوى می‌کند، غدد آدرنال فعال می‌شود و كورتیكوئید ترشح كرده، در جریان خون می‌ریزد و پیام‌هایی به سایر غدد در سراسر بدن می‌برد. درنتیجه، طحال براى عمل بسیج شده، گلبول‌های قرمز اضافى وارد جریان خون می‌شوند، اكسیژن و غذاى اضافى وارد سلول‌های بدن می‌شود، قدرت لخته شدن خون ازدیاد می‌یابد، كبد، مواد قندى و ویتامین‌ها را رها می‌سازد، ضربان قلب بیشتر می‌شود، تنفس تغییر می‌کند، خون از پوست و احشا به ماهیچه‌ها و مغز جارى می‌شود، دست‌ها و پاها سردتر می‌شوند و كل ارگانیزم به‌صورت آماده براى حمله و تهاجم یا فرار درمی‌آید. طى این مرحله كه ممكن است از چند ساعت تا چند روز به طول انجامد، بدن عملا براى مبارزه با عامل فشار بسیج است كه اگر براى مدتى طولانى همچنان بسیج بماند، ذخایرش به تدریج تخلیه می‌شود. مثل كشورى كه در حال جنگ است و توان خود را صرف می‌کند و ذخایرش به تدریج تمام می‌شود. بدین معنى است كه انرژى بدن تمام و تا حد زیادى در مقابل امراض و بد كار كردن اعضایش آسیب‌پذیر شده است. این همان‌جایی است كه امراض شروع به تظاهر می‌کنند و ممكن است از سرماخوردگى و آنفلوانزا گرفته تا... شروع به تظاهر كند. نشانه‌های وجود استرس را می‌توان از جمله احساس افسردگى، بدخلقى، گناه، خستگى، سردرد، دل‌درد، اختلال خواب، خندیدن و گریه کردن بی‌دلیل، سرزنش کردن دیگران به خاطر چیزهاى ناخوشایندى که برایتان اتفاق مى‌افتد، فقط جنبه منفى چیزها را دیدن، احساس اینکه چیزهایى که قبلا براى شما جالب و سرگرم‌کننده بوده‌اند، دیگر جذابیت خود را ازدست‌داده‌اند و بیشتر بارى هستند که بر شما تحمیل مى‌شوند و انزجار از آدم‌ها یا مسئولیت‌هایتان دانست. همچنین شیوه‌های مفید در مبارزه با استرس از طریق خوردن غذای متعادل به‌صورت منظم، کم کردن مصرف چای و قهوه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار، خواب کافى و تمرینات منظم ورزشى قابل انجام است.
*اداره مشاوره و مددکاری معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی استان اصفهان