حسین علاقه مندان؛ اسطوره ای که جاودانه شد

سعید آقایی- امیر رجایی: «غریبان را دل از بهر تو خون است/ دل خویشان نمی‌دانم که چون است؟ با نهایت غم و سوگواری، گوهری بی‌بدیل از صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در سپهر درگذشتگان این عرصه، آسمانی و جاودانی شد. استاد حسین علاقه‌مندان، استاد برجسته و پیشکسوت بی‌مثال قلمزنی ایران از سرای فانی رخت بربست و راه دیار باقی پیش گرفت. استادی که بسیاری از استادان کنونی افتخار شاگردی و پیروی از وی را داشتند.» این بخشی از پیام بهمن‌نامور مطلق، یکی از پرتعداد پیام‌های از سر اندوهی بود که چهره‌های فرهنگی و هنری در رثای اسطوره هنر اصفهان مخابره کردند. «وی ابعاد مختلفی داشت نگاه به این شخصیت از منظر قلمزنی نه قبل و نه بعد از او حتی نزدیکش را نمی‌توان یافت.» این را عباس عقیلی گفت و غلامرضا اکرمی، رئیس دانشگاه هنر تهران اظهار داشت: «هنر و فرهنگ ایرانی مدیون مجاهدت‌ها و زحمات هنرمندانی است که قرن‌ها سنت و فرهنگ ایران را زنده نگه داشتند.»

حسین علاقه‌مندان، متولد ۱۳۱۰ در اصفهان، قلمزنی را از سن 11 سالگی نزد دایی خود جواد تراب‌پور آغاز کرد. او تا سال‌ها در کارگاه قلمزنی خود واقع در کاروانسرای تحدید اصفهان که امروز به‌جای آن برج جهان‌نما ساخته‌شده فعال بود.

منصور حافظ پرست، استاد قلمرنی و از دوستان مرحوم علاقه‌مندان می‌گوید: «استاد علاقه‌مندان در رشته قلمزنی سبکی منحصر به فرد داشت و به لحاظ دقت، تمیزی و زیبایی، آثار بی‌نظیری را خلق کردند. نحوه زندگی و آداب هنرورزی وی به گونه‌ای بوده که همواره باید سرمشق و الگوی بقیه هنرمندان قرار گیرد. علاوه بر فعالیت در زمینه هنر قلمزنی، ایشان ادیب و موسیقیدان نیز بود و از این‌رو در میان هنرمندان رشته‌های صنایع‌دستی، موسیقی و اساتید و ادیبان، فوق‌العاده مورد توجه و احترام بود و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار.»

علاقه‌مندان همچنین مرد خانواده بود، بر خلاف بسیاری از چهره‌های هنری که غرقه در خود، زندگی در کنارشان آسان نیست. «آدمی بسیار مهربان، خانواده‌دوست و متعهد بود. در مورد خانواده خود از هیچ کمکی مضایقه نمی‌کرد، چنان‌چه سال‌ها تیماردار همسرش بود و برای بهبود ایشان، سنگ تمام گذاشت. امروزه شاید کمتر می‌بینیم، کسی تا این اندازه در مورد خانواده و همسر خود متعهدانه و فداکارانه رفتار کند.»

حافظ‌پرست ادامه می‌دهد: « با همه مردم بسیار مهربان و مؤدب بود و همواره با احترام صحبت می‌کرد. هر کس از ایشان سؤالی می‌کرد، به طور کامل پاسخ می‌داد و هرگاه شخصی در مورد طرح‌ها و یا نحوه اجرای کار به مشکلی برمی‌خورد و به کمک احتیاج داشت، خیلی راحت و بدون هیچ‌گونه تکبری، آن شخص را راهنمایی می‌کردند. یکی از خاطراتی که از ایشان دارم مربوط به حدوداً شش سال پیش است که به کارگاه بنده آمده بودند. شخصی آمد و راجع به اثری که همراه داشت، از ایشان سؤال کرد که استاد، به نظر شما این اثر از نظر ارزش هنری چطور است؟ استاد، نگاهی به کار انداختند و گفتند که در حد خودش نهایت استادی را به خرج داده است! دو صفت سخاوت و عیب نگرفتن در رفتار او بخوبی دیده می‌شد.»

او نگاه ویژه‌ای به زندگی داشت که از اصالت وجودش منشاء می‌گرفت. نادر قلی نادری، نویسنده و پژوهشگر خط می‌گوید: «استاد حسین علاقه‌مندان فردی منضبط و البته در این سال‌ها منزوی بود. چندان تماس‌هایی با ارگان‌ها نداشت و در این امر نبود که کلیشه بشود، نبود و نمی‌خواست نمایش بدهد.»

در خصوص توانمندی‌های حرفه‌ای استاد علاقه‌مندان که هفت‌دهه از عمرش را در هنر قلمزنی فعال بود به راحتی نمی‌توان سخن گفت. شکیبا شریفیان، پژوهشگر هنر می‌گوید: «پیشینه هنر قلمزنی به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد و حاصل تحول حجاری سنگ به حکاکی و سپس به قلمزنی است. با وجود سبقه طولانی این هنر، اما تغییر و تحول در جنس، فرم، نقش و تکنیک بسیار جزیی بوده و شاهد تداوم روش‌ها در سراسر دوران اسلامی هستیم. اما مرحوم استاد حسین علاقه‌مندان از پیشکسوتان و هنرمندان صاحب سبک در این هنر است. آثار این استاد فرهیخته و بزرگ، تلفیقی از نقوش هندسی، حیوانی، گیاهی، اسلیمی و انسانی به همراه ترکیب با انواع خطوط مانند ثلث و نستعلیق است. گاه این نقوش و خطوط به روش ملغمه (که از شیوه‌های کهن طلاکاری بر روی نقره است) بر روی نقره نقش می‌بندند. در برخی از آثار، قاب‌های نگارگری همراه با اشعار در میان نقوش پرکار جای گرفته‌اند. استاد علاقه‌مندان برای خلق آثار خود علاوه بر بهره‌گیری از خط و نقش، ادبیات و شعر پارسی، از تزیینات معماری اسلامی مانند گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان نیز الهام می‌گیرد. عمدتاَ ساختار هندسی نوآورانه‌ای بر آثار ایشان حاکم است. این ساختار هندسی در کنار مرکزگرایی و تقارن، حس «وحدت» را در آثار وی گنجانده است. منابع الهام استاد علاقه‌مندان، از سبک هندسی اسلامی، خط ثلث و نستعلیق، تزیینات معماری، نگارگری و اشعار ایرانی، تماماَ هویتی ایرانی (اصفهانی)- اسلامی را فریاد می‌زند.»

سمیه حجتی، نویسنده کتاب قلمزنی نیز درباره زنده‌یاد علاقه‌مندان می‌گوید: «درباره ایشان آنچه که خیلی برای من اهمیت دارد و دوست دارم حتماً بگویم، این است که همه پشت سر استاد می‌گفتند که آدم مغرور و متکبری است و هیچ‌کس را در خانه‌اش راه نمی‌دهد و باکسی مصاحبه نمی‌کند. وقتی‌که من از طریق آقای رحیمیان با ایشان آشنا شدم متوجه شخصیت دوست داشتنی‌اش شدم، نه‌تنها آدم متکبری نبود، بلکه خیلی هم متواضع بود و هر موقع که من ایشان را استاد خطاب می‌کردم، به من گوشزد می‌کرد که به من استاد نگویید. استاد خط خیلی خوشی داشتند و موقعی که می‌خواستند برای کتابم مطلب بنویسند، با وسواس، یک روان‌نویس و کاغذ انتخاب کردند و با دقت مطلبی برایم نوشتند. جالب اینجاست که هر موقع که من با ایشان ملاقات می‌کردم فقط در مورد موسیقی و خاطرات زندگی‌اش که به موسیقی ربط داشت صحبت می‌کرد و خیلی کم در مورد قلمزنی صحبت می‌کرد. بسیار مهربان بود. در مورد وعده‌های ملاقات بسیار سخت‌گیر بود و اصرار داشت که حتماً با تعیین وقت قبلی به خانه‌شان برویم و اینکه هیچ‌وقت دست‌پر به دیدارشان نرویم.»