لزوم بررسی نگرش فرزندآوری اصفهان
اگر رشد جمعیت در استان اصفهان به بیش از ۲ درصد نرسد با بحران سالمندی مواجهه می‌شویم
آمارها نشان می‌دهد نسبت جمعیت سالمندان در اصفهان در مقایسه با میانگین کشوری بالاتر است، چالشی که به تأکید کارشناسان باید برای رفع آن برنامه‌ریزی اصولی علمی و اصولی اتخاذ کرد تا در آینده مشکلات عدیده ناشی از آن را مدیریت کرد. قدم که برمی‌دارد، اگرچه لرزان و کوتاه اما گویی تقویم نانوشته عبرت‌هاست که در لابه‌لای برگ‌ریزان پاییز ورق می‌خورد. کوله‌بار تجربه را می‌توان بر قامت خمیده‌اش دید. نمی‌دانم در پس نگاهش چه نهفته دارد که به لحظه عمق می‌بخشد. آهنگ راه رفتنش زیباترین سمفونی هستی است، آنجا که نوک عصایش بوسه بر زمین می‌زند تا تکیه‌گاه رنج دوران شود.
سال ۱۴۲۰، نخستین مرحله اصلی ورود جمعیت ایران به دوره سالمندی محسوب می‌شود و بین سال‌های ۱۴۲۰ تا ۱۴۳۰ اوج این دوره خواهد بود. این را حسین غفرانی مدیر ثبت‌احوال استان اصفهان می‌گوید. او با بیان اینکه جمعیت سالمندان استان اصفهان از سال ۱۳۶۵ تاکنون ۲ برابر شد در گفت‌وگو با ایرنا، افزود: ۳۰ درصد جمعیت این استان تا سال ۱۴۳۰ را سالمندان تشکیل می‌دهند. غفرانی به جایگاه امید به زندگی مردم استان اصفهان نیز اشاره و اضافه کرد: سن امید به زندگی در مردان این استان ۷۳ سال است که در رتبه هفتم کشوری و این شاخص در زنان این منطقه با ۷۷ سال در رتبه چهارم کشوری قرارگرفته و روند رو به رشد داشته است. به گفته او امید به زندگی در شهرستان‌های نجف‌آباد و فریدون‌شهر بیشتر از سایر شهرستان‌های استان اصفهان است. اصفهان، سومین استان پرجمعیت کشور دارای بیش از پنج میلیون نفر جمعیت در ۲۴ شهرستان است که ۸۸ درصد آنها شهرنشین و ۱۲ درصد ساکن روستاها هستند. بر اساس نتایج سرشماری ۹۵، استان اصفهان دارای یک میلیون و ۶۰۸ خانوار است که از این تعداد یک میلیون و ۴۱۲ هزار خانوار شهری و ۱۹۶ هزار خانوار روستایی است. آمارها نشان می‌دهد نسبت جمعیت سالمندان
در استان اصفهان در مقایسه با میانگین کشوری بالاتر و حدود 7/10 درصد است درحالی‌که این رقم در کشور 6/9 درصد است، ازاین‌رو کارشناسان بر این باورند اتخاذ راهکارهای مناسب برای حل چالش‌های احتمالی ناشی از پیر شدن جامعه انسانی اصفهان ضروری است. بنا به اظهار مسئولان، تعداد موالید ثبت‌شده استان در سال ۹۵، ۸۵ هزار نفر، در سال ۹۶ معادل ۸۰ هزار و ۵۵۶ نفر و در سال ۹۷ معادل ۷۳ هزار و ۱۴۳ نفر بوده که این تعداد در پنج‌ماهه نخست سال جاری به ۲۶ هزار نفر رسید درحالی‌که انتظار می‌رفت در این مدت حداقل ۳۲ هزار تولد ثبت شود. در بین ۲۴ شهرستان استان اصفهان فقط در پنج شهرستان تعداد خانوارهای چهارنفره از سه نفره بیشتر است که این شهرستان‌ها شامل فریدن، فریدون‌شهر، نجف‌آباد، تیران و کرون و چادگان است. کاهش جمعیت و موالید در اصفهان جمعیت این استان را به سمت کهن‌سالی می‌برد که این موضوع تهدید بزرگی برای دهه‌های آینده نصف جهان به شمار می‌رود. در این میان اگرچه امید به زندگی افزایش‌یافته اما سالمندی سالم کمتر موردتوجه است. این را مرتضی پدریان استاد جامعه‌شناسی دانشگاه اصفهان می‌گوید. به اعتقاد او پیر شدن جمعیت، هزینه‌های زیادی را به
دولت‌ها تحمیل می‌کند که باید برای کاهش این هزینه‌ها به نیاز کشور مبنی بر نیروی جوان و مولد توجه داشت و کیفیت زندگی را برای کاهش هزینه‌های سالمندی در برنامه‌ریزی‌ها گنجاند. کمال حیدری معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان اما معتقد است سیاست‌های کلی جمعیت در رفع چالش این بخش کارگشاست. به گفت او در بند هفت این سیاست‌ها بر ضرورت فرهنگ‌سازی برای احترام و تکریم سالمندان و ایجاد شرایط لازم برای تأمین سلامت و نگهداری آنان در خانواده و پیش‌بینی سازوکار لازم برای بهره‌مندی از تجارب و توانمندی‌های سالمندان در عرصه‌های مناسب تأکید شده است. کمال حیدری افزود: سال ۹۵ که این سیاست‌های به‌صورت جدی اجرا شده نقش مهمی در روند روبه رشد جمعیت داشته اما هرچقدر این سیاست‌ها کمتر موردتوجه قرار گیرد چالش‌های این بخش نیز افزایش می‌یابد. او با بیان اینکه اگر دیدگاه‌های مردم نسبت به فرزندآوری اصلاح نشود جامعه با چالش جمعیتی روبرو خواهد شد، افزود: امید به زندگی در بین مردم جامعه افزایش‌یافته اما کیفیت زندگی افزایش نداشته و با توجه به افزایش سالمندان و نیازهای آنها، امکانات پاسخگو نیست. به اعتقاد او باید مقوله رشد جمعیت از
جنبه‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی بررسی شود و از سیاست‌های تشویقی و حمایتی برای این موضوع استفاده شود. حیدری معتقد است موضوع آموزش در دوران پیش از سالمندی و در این دوره از اهمیت بالایی برخوردار است و باید از ظرفیت دانش و مهارتی خود کهن‌سالان برای آموزش به خودشان بیش از گذشته بهره برد. معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان استفاده از تجربیات و توانمندی تشکل‌های مرتبط با این قشر از جامعه را ضروری دانست و افزود: تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی با استفاده از خرد جمعی و علم افراد می‌تواند نتایج بهتری را به همراه داشته باشد. از سوی دیگر برای کنترل کاهش و رشد جمعیت، شتاب‌زده اقدام شده است و نرخ تعادل برای این موضوع مهم در کشور نداریم. این را محمدرضا لعلی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه می‌گوید. او به نابسامانی در برنامه‌ریزی‌ها در بخش جمعیت اشاره و بیان کرد: پس از اینکه در جنگ جهانی افراد زیادی کشته شدند سیاست‌های افزایش جمعیت مورد تأکید قرار گرفت زمانی که روند روبه رشد جمعیت در دنیا اتفاق افتاد ملت‌ها به دنبال آن با بیکاری روبرو شدند. در برخی از مواقع افزایش جمعیت کشور را با کاهش نرخ مشارکت و مشکلات اقتصادی و رکود
روبرو کرده و همین چالش‌ها موجب شده تا اینکه مسئولان سیاست کاهش جمعیت را دنبال کنند. او بررسی و تحلیل نقش جمعیت بر اقتصاد کشور را مهم دانست و گفت: نیروی کار و سرمایه موجب رشد اقتصادی است و با چنین دیدگاهی جمعیت بالا در تأمین منابع مالی و افزایش نرخ مشارکت نیروی جوان مؤثر است. این کارشناس اضافه کرد: جمعیت پیرسال نرخ مشارکت نیروی انسانی را کاهش می‌دهد که این موضوع در آلمان و ژاپن وجود دارد و ژاپن اکنون در حال جذب نیروی کار جوان است. لعلی به توزیع نابرابر جمعیت و منابع در استان اصفهان اشاره و بیان کرد: ۳۹ درصد جمعیت کل استان در شهر اصفهان هستند اما این کلانشهر سهم پنج‌درصدی از منابع و امکانات را دارد و شهرستان‌های نزدیک مرکز استان، امکانات رفاهی و منابع بهتری در مقایسه با سهم جمعیتی اصفهان دارند. او با بیان اینکه سازمان برنامه‌ریزی در سیاست‌های جمعیتی نقشی ندارد، افزود: اجرای سیاست‌های جمعیت با تکیه‌بر بخشنامه امکان‌پذیر نیست بلکه لازم است با تأکید بر آسیب‌شناسی، کار را دنبال کنیم.به اعتقاد این کارشناس درآمد و تمکن مالی نقشی در فرزندآوری ندارد.این در حالی است که به گفته او اگر رشد جمعیت در استان اصفهان به بیش
از ۲ درصد نرسد آنگاه با بحران سالمندی و جامعه کهن‌سال در ۲۰ سال آینده مواجه خواهیم شد. او با بیان اینکه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در سیاست‌گذاری جمعیت مؤثر و لازم است، یادآور شد: باید نگرش افراد جامعه نسبت به فرزندآوری را موردبررسی و تحلیل قرار داد. لعلی تدوین سند جمعیت برای استان‌ها و کل کشور را ضروری بیان کرد و گفت: مطالعات و برنامه‌ریزی این موضوع در سه سال گذشته در اصفهان انجام شد، اما تداوم آن با نظر استاندار سابق اصفهان متوقف شد و مطالعات و برنامه‌ریزی آن تداوم نیافت. او هشدار داد: مهاجرت به کلانشهر اصفهان روبه افزایش است و این موضوع موجب افزایش سالمندی در این منطقه می‌شود، مهاجرت نیروهای جوان از شهرستان‌ها به مرکز استان و تهران برای برخی از مشاغل موجب افزایش سالمندی در روستاها شده و قدرت اقتصادی را در این بخش از کشور کاهش می‌دهد. به گفته معاون آمار و اطلاعات سازمان برنامه‌ریزی استان اصفهان، بی‌برنامگی‌ها موجب مهاجرت نیروی کار از برخی از شهرستان‌ها مثل خوانسار، فریدون‌شهر و نطنز که موقعیت کار نیز دارند نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند و تعادل جمعیت را به هم می‌زند. او خروج نیروهای کار از استان اصفهان به
دیگر مناطق کشور و یا خارج از کشور را چالش ساز برای این منطقه اعلام کرد و گفت: به هم ریختن توازن جمعیت آسیب‌های جدی برای اصفهان به دنبال دارد و با افزایش سالمندی در استان، هزینه‌های جاری در آینده افزایش می‌یابد. هزینه نگهداری هر نفر سالمند به گفته مسئولان امر در مراکز شبانه‌روزی اصفهان بیش از ۱۰ میلیون ریال است، رشد فزاینده جمعیت سالمند و پیامدهای آن باعث شده است که در بیشتر جوامع، سالمندی جمعیت به‌عنوان مسئله‌ای اجتماعی موردتوجه قرار گیرد. بر اساس آمارها، ۱۱ درصد از جمعیت استان را سالمندان تشکیل می‌دهند بنابراین جمعیت پرشمار ۵۴۴ هزارنفری سالمند می‌طلبد که تمهیدات ویژه‌ای برای این گروه از جامعه اتخاذ شود تا وضعیت بهتری برای زندگی داشته باشند. ساخت خانه سالمندان با امکانات موردنیاز در کلانشهر و شهرستان‌های استان اصفهان، مناسب‌سازی معابر، بسترسازی برای به‌کارگیری امکانات شهری توسط سالمندان، برگزاری دوره‌های مختلف فرهنگی، تفریحی و آموزشی بنا به اظهار کارشناسان امر از نیازهای مهم این قشر در استان اصفهان به شمار می‌رود. مطالعات نشان می‌دهد که اگر کودکان در کنار سالمندان زندگی کنند در آینده به دستاوردهای بیشتری
می‌رسند و شهرهای دوستدار سالمند می‌توانند چنین فرصتی را ایجاد کنند. کلانشهر اصفهان در سال گذشته به پیشنهاد صندوق جمعیت سازمان ملل متحد به‌عنوان شهر پایلوت (آزمایشی) دوستدار سالمند در کشور ایران انتخاب شد و سپس تفاهم‌نامه طراحی و ایجاد شهر دوستدار سالمند مهر امسال بین شهرداری اصفهان و شورای ملی سالمندان کشور (بهزیستی) با همکاری نماینده صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در اصفهان امضا شد. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، شهرهای دوستدار سالمند باید ساختارها و خدمات خود را با نیازهای افراد مسن‌تر تطابق دهند. محیط‌زیست، حمل‌ونقل، مسکن، مشارکت اجتماعی، احترام، مشارکت مدنی و اشتغال، ارتباطات، حمایت اجتماعی و خدمات بهداشتی از شاخص‌های این شهر است. بر این اساس شهرداری اصفهان با همکاری سازمان بهزیستی کشور و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد به ایجاد زیرساخت‌های مناسب جهت طراحی شهر دوستدار سالمند با رعایت قوانین و شاخص‌های مربوطه اقدام خواهد کرد. ویژگی‌های فرهنگی زندگی در ایران ظرفیت مهمی برای افزایش کیفیت دوران سالمندی است. این را سعید نیک‌خواه کارشناس ارشد مردم‌شناسی می‌گوید. به گفته او بررسی‌ها نشان می‌دهد کمتر از ۱۸ درصد
سالمندان کشور احتیاج به کمک دارند و ۸۰ درصد آنها به‌طور مستقل یا در کنار خانواده زندگی می‌کنند که این از ویژگی‌های فرهنگی کشور ایران است. این کارشناس با بیان اینکه مراکز شبانه‌روزی نگهداری سالمندان، باید محدود به سالمندان بی‌سرپرست، یا فاقد خانواده مؤثر شود، افزود: باوجوداینکه خانواده در ایران از جایگاه ارزشمند و محکم برخوار است اما سبک زندگی در کشور تغییر کرده و خانواده‌ها کوچکتر شده‌اند، ازاین‌رو جوامع شهری باید سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود را متناسب با این موضوع پیش ببرند. او معتقد است توسعه مراکز نگهداری روزانه سالمندان، تسهیل زمینه برای فعالیت‌های تفریحی‌ورزشی سالمندان، توجه به بهداشت و درمان آنان، برنامه‌ریزی برای بهینه کردن دوران سالمندی از طریق بازتعریف فعالیت‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی ویژه سالمندی در کشور ضروری است. به گفته او رشد فزاینده سالمندی و نیازهای متنوع این گروه از جامعه، زمینه مساعدی را برای ورود جوانان به فعالیت‌های اقتصادی متناسب با این بخش مانند توسعه مراکز خصوصی رفاهی، آموزشی، فرهنگی و درمانی ویژه سالمندان فراهم کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت جمعیتی ایران در ۵۰ سال آینده،
مطلوب نخواهد بود و به سمت کاهش جمعیت پیش خواهد رفت، از سوی دیگر کارشناسان هشدار داده‌اند جمعیت جوان و فعال کشور نیز در نبود برنامه‌ریزی و اتخاذ سیاست‌های لازم کاهش خواهد یافت.