غریبه‌هایی در شهر
شهر با همه زرق و برقش، نامهربان است؛ نامهربان با برخی شهروندان؛ آن‌هایی که ویلچرنشین اند یا عصای سفید به دست دارند اگرچه شهر برایشان سیاه نیست اما خاکستری است. برای آن‌هایی که مدت‌ها نشسته بر ویلچر باید منتظر یک تاکسی باشند، آن‌هایی که جزء عموم نیستند تا بتوانند از ناوگان حمل و نقل عمومی! استفاده کنند؛ نه فقط شهر بلکه جامعه نامهربان است.
شهر با همه زرق و برقش، نامهربان است؛ نامهربان با برخی شهروندان؛ آن‌هایی که ویلچرنشین اند یا عصای سفید به دست دارند اگرچه شهر برایشان سیاه نیست اما خاکستری است. برای آن‌هایی که مدت‌ها نشسته بر ویلچر باید منتظر یک تاکسی باشند، آن‌هایی که جزء عموم نیستند تا بتوانند از ناوگان حمل و نقل عمومی! استفاده کنند؛ نه فقط شهر بلکه جامعه نامهربان است.
به گزارش ایسنا، مهندسان رمپ را فراموش می‌کنند؛ مسئولان و متولیان شهری و کشوری از معلول تعریف درستی ندارد و مردم با معلولان غریبه‌اند. همه این نادیده گرفته شدن‌ها یک ریشه مشترک دارد و آن هم چیزی نیست جز عدم شناخت. سؤال اینجاست که شناخت معلولان باید از کجا آغاز شود؟
جنگ نگاه‌ها را تغییر داد
رضا پسته‌ای، مدیرعامل كانون سراسري تشكل هاي معلولان كشور معتقد است برای رفع مشکل معلولان گام اول را خود معلولان باید بردارند و جامعه در این راستا با فرهنگ‌سازی می‌تواند نسبت به این قشر آگاهی پیدا کند. البته اینکه می‌گویند مسئولان باید کمک کنند درست است اما نباید نشست و هیچ حرکتی انجام نداد تا آن‌ها حواسشان به ما باشد. البته اطلاع رسانی به جامعه و فرهنگ‌سازی می‌تواند برای رفع مشکل معلولان از اساسی‌ترین موضوعات باشد.مدیرعامل كانون سراسري تشکل‌های معلولان كشور، مطبوعات، رسانه و انواع هنرمندان به علاوه صدا و سیما را از بازوهای کمک کننده برای رفع مشکل معلولان برشمرد و در حالی که از ندیده شدن توسط این رسانه‌ها انتقاد می‌کرد، افزود: در حال حاضر وظیفه اطلاع رسانی و کمک کردن به معلولان به عهده شبکه‌های مجازی است و این شبکه‌ها بسیار جلوتر از رسانه‌ها قرار دارند و بهتر عمل می‌کنند چرا که برخی محدودیت‌ها را ندارند و ثانیاً ارتباط در آن‌ها سریع‌تر شکل می‌گیرد.
وی که از 14 سال پیش تاکنون ویلچرنشین شده است، اعتقاد دارد که در این 14 سال هم‌زمان با پیشرفت جهان، شکل زندگی معلولان نیز تغییر کرده اما این پیشرفت‌ها کافی نبوده است. وی عدم پیشرفت را در کم سوادی یا بی سوادی قشری از آن‌ها می‌داند و می‌افزاید: کم سوادی و بی سوادی باعث شده که افراد خود را کم ببینند و مسئولان هم که خدمات رسانی به عهده آن‌هاست ظرفیت و ارزش این افراد را کم می‌بینند و متناسب با این کم بودن، بودجه یا هر چیز دیگری را تعیین می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: بهزیستی به یک آسیب نخاعی 45 هزار تومان کمک می‌کند. این عدد خود نشانگر این است که چگونه به یک معلول نگاه می‌شود. قبل از جنگ مردم وقتی که یک فرد ویلچری را می‌دیدند دستی در جیب می‌کردند و به او کمک می‌کردند. این جایگاه نامناسب در ذهن مردم قبل از جنگ تعریف شده بود اما بعد از جنگ نگاه تغییر کرد. تاوان تغییر نگاه به معلولیت در ایران جنگ بود. اما این نگاه، نگاه حداقلی و بحرانی است. پس معلولان باید خودشان تلاش کنند و شرایط را برای آگاهی مسئولان و جامعه فراهم آورند. نشستن و نگاه کردن مشکل معلولان را رفع نمی‌کند.
مسئولان معلول را کنار می‌گذارند
شهیدی، رییس هیئت‌مدیره انجمن پارس تهران معتقد است رفع مشکل معلولان کلاً نیازمند یک همگرایی میان سازمان‌ها و تشکلات است و می‌گوید: قوانین در خصوص مشکلات ابتدا نوشته و بعد اجرایی می‌شود اما هنگام اجرا بر اساس میزان نیاز، اجرایی شدن قوانین قوت می‌گیرد.وی می‌افزاید: بر این اساس تا اواخر دهه 60 معلولان کمتر مورد توجه بودند و در واقع این موضوع به جامعه و دیدگاه خانواده‌ها بر می‌گشت. اما رفته رفته در دهه 70 به ویژه اواسط این دهه با ایجاد و راه اندازی تشکل‌ها در کل کشور معلولان هم در این زمینه تلاش کردند معرفی شدند. توانمندی معلولان برای جامعه به نمایش درآمد و همین موضوع موجب شد تا احساس نیاز شکل گرفته و پیگیری برای تصویب قوانین انجام گیرد.
رییس هیئت‌مدیره انجمن معلولان پارس تهران می‌گوید: به جرات می‌توان گفت که اگر تشکل‌های معلولان نبود کنوانسیون معلولان در ایران تصویب نمی‌شد. زمانی که فرهنگ تشکل گرایی در معلولان به وجود آمد معلولان به خودشان آمدند و از آنجا به دنبال احقاق حقوق خود حرکت کردند. چرا که وقتی در جامعه حضور یافتند از کمبودها با خبر شدند و نیازها را به زبان آوردند در دنیا اختراعات، اکتشافات و قوانین همه بر اساس نیازها ایجاد می‌شوند.
شهیدی تصریح می‌کند: ما زمانی در کشور می‌توانیم حقوق معلولان را 100 درصد رعایت کنیم که مسئولان ما مشکلات و نیازها را کامل هضم کنند. در بسیاری از کشورهای دنیا چیزی به عنوان جداسازی معلولان نداریم، شرایط در جامعه طوری فراهم شده که به صورت خودکار نیاز معلول دیده شده است و همه با هم در این شرایط زندگی می‌کنند، اما در کشور ما جداسازی وجود دارد چراکه مسئولان معلول را کنار می‌گذارند.
وی می‌افزاید: اینکه معلولان برای دریافت حق خود تلاش کرده‌اند باید گفت خود معلولان با ایجاد تشکل‌ها توانسته‌اند پیشرفت‌های زیادی در جامعه داشته باشند. وقتی 80 درصد تشکل‌های معلولان کشور توسط خود آن‌ها ایجاد شده است یعنی این قشر برای رفع مشکلات خود تلاش کرده‌اند، اما عدم توجه به خواست معلولان هنوز یک مانع بزرگ است این درحالی است که در سال‌های اخیر واقعاً توجه به معلولان پیشرفت چشمگیری داشته است. با این وجود همکاری دو طرفه بین تشکل‌ها و سازمان‌های دولتی وجود ندارد.
ویلچر و عصا مشکلی اصلی معلولان نیست
محمدرضا هادی پور که مدیرعاملی انجمن توانا در قزوین را به عهده دارد و از اتفاق جز انجمن‌های مردم نهاد قوی در زمینه کارآفرینی معلولان است در خصوص رفع مشکلات معلولان می‌گوید: این انجمن 22 سال فعالیت دارد و از سازمان‌های مردم نهادی است که عزت و کرامت معلولان را مهم قلمداد کرده و بدون هیچ کمک بلاعوض به فعالیت می‌پردازیم. این سازمان مردم نهاد کارآفرینی برای معلولان را در دستور کار دارد و تاکنون اجرایی کرده و دارای کارگاهی است که 500 نفر در آن کار می‌کنند.وی معتقد است مهم‌ترین مشکلی که افراد معلول امروز با آن روبرو هستند نبود فرهنگ‌سازی شناخت معلول در جامعه است زیرا جامعه نمی‌داند چگونه با این قشر برخورد کند و چه نیازهایی برای یک معلول وجود دارد. به همین دلیل عموماً بسترهای جامعه برای معلولان مناسب نیست.
هادی پور ادامه می‌دهد: ویلچر و عصا نیازهای یک معلول هستند، اما مشکلی اصلی معلولان نیستند. جامعه معلول؛ باید خود را بشناسد و دیگران نیز این جامعه را بشناسند آن هنگام وقتی یک خیابان یا مدرسه‌ای ساخته می‌شود معلول و جایگاه معلول نیز در آن دیده می‌شود. ولی چون افراد معلول قشری بوده‌اند که همواره کمک خواسته‌اند، نادیده گرفته شده‌اند.
مدیرعامل انجمن توانا قزوین در خصوص اینکه معلولان برای رفع مشکلات خود چه کرده‌اند، می‌افزاید: خوشبختانه NGO های معلولان فعال‌ترین NGO های کشور هستند و حضور معلولان در جامعه نسبت به گذشته بیشتر و نگرش به جامعه معلولان نیز بهتر شده است. مسئولان امروز از این جامعه اسم می‌آورند و آن‌ها را شناخته‌اند، البته هنوز کاری در این زمینه نشده است اما همان شناخت هم یک‌قدم رو به جلو است.
هادی پور یادآور می‌شود که آنچه می‌بینیم آینده روشن برای جامعه معلولان است. در آینده آن‌ها حضور پررنگ‌تری در جامعه خواهند داشت و با تصویب قانون جامع معلولان بسترهای بیشتری برای حضور پیدا می‌کنند.
راه چاره خود مردم هستند
سهیل معینی، مدیرعامل انجمن باور معتقد است که رفع مشکلات معلولان دو سطح متفاوت دارد؛ سطح اول ارائه خدمات دولتی در گروه‌های اجتماعی است که سازمان‌های دولتی و خدمات اجتماعی را شامل می‌شود و دولت در این بخش ساختار نامناسب قدیمی و کند مثل بهزیستی دارد و نیازمند یک تحول ساختاری است.وی می‌افزاید: سطح بعدی به فقدان سیاست‌گذاری واحد رفاه اجتماعی برمی‌گردد. برای منابعی که در اختیار دولت است سیاست‌گذاری واحدی نبوده و مشخص نیست که نهادی مثل کمیته امداد باید دقیقاً چه اقشاری را زیر پوشش قرار دهد. همچنین بهزیستی هم بخش اجتماعی و هم بخش معلولان را به عهده دارد و این نبود سیاست‌گذاری درست موجب می‌شود منابع صرف افرادی شود که شاید نیاز نداشته باشند مثل یارانه‌هایی که امروز تعلق می‌گیرد، اما بازهم عده‌ای از دریافت آن محروم‌اند.
مدیرعامل انجمن باور می‌گوید: نظام رفاه اجتماعی به گونه‌ای نیست که ایجاد مشوق و بسترهای لازم را برای بخش خصوصی فراهم آورد. پول‌های زیادی صرف خیریه‌ها می‌شود ولی مشکل عمده‌ای که وجود دارد فرهنگی و حقوقی است. منابع زیادی در دست بخش خصوصی است که صرف فعالیت‌هایی که باید بشود، نمی‌شود. سرپرست خانوار در این کشور زیاد است اما کمک‌های دولتی به برخی از این سرپرستان نمی‌رسد بخش خصوصی هم مسیر خود را می‌رود. در حالی که باید نظامی به وجود آید که این نیروی عظیم بخش خصوصی را به زیرساخت‌ها و زیربناهای بخش دولتی هدایت کند تا بخش دولتی بتواند کارها را بهتر پیش ببرد.
به گفته معینی به دلیل اینکه در کشور سازمان اثرگذار بر تصمیم گیری وجود ندارد و معلولان هم در سازمان‌ها و تشکیلات خود هنوز به سطحی نرسیده‌اند که بتوانند بر تصمیم‌ها اثرگذار باشند نمی‌توان گفت که برای معلولان اتفاق مهمی رخ داده است. این اتفاق زمانی می‌تواند به وقوع بپیوندد که سیاست‌گذاری کلی در ارائه خدمات اجتماعی داشته باشیم.
وی با انتقاد از اینکه عمده NGO های معلولان به دنبال کمک گرفتن از بهزیستی هستند و کمتر حق‌طلبانه عمل می‌کنند، می‌گوید: ما چاره‌ای جز روشن دیدن آینده نداریم، اما باید به این موضوع واقف باشیم که دولت شاهد تلنبار شدن مشکلات اجتماعی است که برخی از آن‌ها وارد بحران شده‌اند و برنامه‌ریزی دستگاه‌ها از مشکلات عقب‌مانده است. تنها چاره این است که خود مردم وارد شوند و شاید به این دلیل شاهد رشد سازمان‌های مردم نهاد هستیم. باید از تمام ظرفیت‌های دستگاه‌های غیردولتی استفاده کرد. چراکه کشور امروز با مشکلاتی همچون کاهش رشد اقتصادی، بی عدالتی در توزیع منابع، فقر و ... دست به گریبان است.
وضع فعلی درشان جامعه ایرانی نیست
رضا شاه‌حسینی، مدیر روابط عمومی مجمع تشکل‌های معلولان استان گلستان از نگاه سیستمی برای رفع مشکلات معلولان سخن به میان می‌آورد و می‌گوید: امروز اقشار مختلف جامعه با مشکلات متعددی از جمله اقتصاد، ازدواج و ... که شامل حال معلولان هم می‌شود دست به گریبان هستند. علاوه بر اینکه معلولان دارای محدودیت‌های حرکتی و دسترسی نیز هستند. پس مناسب سازی محیط و مبلمان ها و زیرساخت‌های شهری می‌تواند دسترسی‌ها و تردد افراد معلول را حل کند.وی ادامه می‌دهد: مشکلات شغلی و کارآفرینی هم می‌تواند موجب کاهش مشکل آن‌ها شود. ما باید هنگامی که به رفع مشکلات دیگر افراد جامعه می‌پردازیم افراد معلول را هم در نظر بگیریم. قانون گذار می‌تواند با قوانین حمایتی این نقش را ایفا کند. همدلی بیشتر بین سازمان‌ها و دستگاه‌ها هم می‌تواند موجب پیشرفت در این زمینه شود. چراکه بسیاری از مشکلات با همدلی و فرهنگ‌سازی قابل حل است.
مدیر روابط عمومی مجمع تشکل‌های معلولان استان گلستان خاطرنشان می‌کند: نقش رسانه‌ها و NGO ها نیز بسیار پررنگ است. در این زمینه‌ها کم کار بوده‌ایم و باید به روش سیستمی مشکلات را حل کنیم. خوشبختانه جامعه پویایی داریم و روز به روز در حال بهتر کردن آن هستیم. البته وضع فعلی معلولان اصلاً درشان یک جامعه ایرانی نیست.
وی ادامه می‌دهد: تلاش معلولان پراکنده بوده و خیلی فعالیت زیادی نتوانسته برای رفع مشکلات خود داشته باشند. و گاهی همراهی از طرف جامعه معلولان برای رفع مشکلات خودشان کمتر است، اما به عقیده من سازمان‌های مردم نهاد باید در بحث آموزش و توانمندسازی معلولان فعال‌تر حرکت کنند.
قوانین باید اجرا شوند
امین زارعین، عضو هیئت‌مدیره انجمن معلولان خراسان رضوی نیز معتقد است که ما در خصوص معلولان و رفع مشکلات آن‌ها نیازمند اجرایی شدن قوانین هستیم. اگر کنوانسیون الحاقی سازمان ملل متحد که در شهریور 93 توسط آقای ظریف امضا شد باید اجرایی شود. 60 درصد مشکلات معلولان توسط دولت و جامعه قابل حل است.وی می‌افزاید: اگر قانون جامع معلولان در مجلس شورای اسلامی رأی بیاورد 30 تا 40 درصد مشکلات مربوط به مناسب سازی مبلمان شهری و اشتغال معلولان حل می‌شود. البته معلولان باید با خود باوری خودشان را قبول کنند.
عضو هیئت‌مدیره انجمن معلولان خراسان رضوی تاکید می‌کند: ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته جهان در خصوص معلولان و قوانین و بسترسازی برای این قشر بسیار عقب‌مانده است. البته برعکس در جوامع شرقی تلاش و کوشش معلولان بسیار زیاد و بیشتر از کشورهای جهان اول است ولی آن‌ها ر خصوص آنچه که مربوط به جامعه و دولت‌ها است جلوتراند.
زارعین می‌گوید: ما از نظر نهادهای دولتی و اجتماعی ضعیف هستیم، اما از نظر امکانات مردمی قوی هستیم. خدمات مردمی خوب است در واقع مردم و معلولان قوی‌تر هستند.