سلطه سرمایه های تجاری بر اقتصاد ایران

اصفهان زیبا: همایش راهكارهای بهبود كسب و كار در اقتصاد ایران بعدازظهر یكشنبه در محل اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و كشاورزی اصفهان برگزار شد. در این همایش دوتن از اقتصاددانان برجسته كشور به تحلیل مهم ترین عواملی كه منجر به ناكارآمدی وضعیت اقتصادی كشور و نابسامانی وضعیت كسب وكار شده است پرداختند. نبود تناسب بین نرخ تورم با نرخ سود بانكی ، عملكرد نامناسب سیستم بانكی و راكدشدن منابع مالی در بخش مسكن و ساختمان در كشور از جمله مباحثی است كه حسین عبده تبریزی ، تحلیلگر ارشد اقتصادی كشور روی آن انگشت گذاشت و از این عوامل به عنوان مهم ترین موانع بهبود فضای كسب وكار در ایران نام برد. تحلیل وضعیت اقتصاد ایران با رویكرد سیاسی مكمل این اظهارنظرها بود كه در سخنان حسین راغفر نمود پیدا كرد. جان كلام صحبت های راغفر این است كه سلطه سرمایه های تجاری بر اقتصاد و كسب سودهای كلان و بی دردسر از محل خرید و فروش و دلالی بازی مانع از ورود فعالان اقتصادی به فعالیت های تولیدی شده است و محصول نهایی حاكم شدن سرمایه داری رفاقتی نیز ناكارآمدی اقتصادی است.

در این همایش، یک تحلیلگر ارشد اقتصادی اظهار كرد: نرخ سود بالاتر از نرخ تورم، كاهش نرخ رشد میزان سرمایه در كشور ، راكد شدن منابع مالی در بخش ساختمان و بهره وری پایین كسب و كارها در ایران از جمله عواملی است كه منجر شده تا فعالان اقتصادی با وجود رشد اقتصادی كشور و ایجاد اشتغال در سال گذشته تغییری در بهبود فضای كسب و كار احساس نكنند. حسین عبده تبریزی تصریح كرد: طی 40 سال گذشته نرخ رشد اقتصادی حدود 4/2 درصد بوده است و این امر نشان می دهد كه حركت جدی برای افزایش این نرخ صورت نگرفته است. عبده تبریزی بیان كرد: برای نخستین بار در طول پنج سال گذشته نرخ سود بانكی از نرخ تورم پیشی گرفته است و در این شرایط كسب و كارها با نرخ سود 20 درصد و بالاتر نمی توانند به حیات خود ادامه دهند. وی با بیان اینكه شكاف تورم و نرخ سود ناشی از عوامل مختلفی است، ادامه داد: بودجه خانوار كاهش پیدا كرده و مردم از قدرت خرید لازم برخوردار نیستند ضمن اینكه رقابت بین بانک های بد با بانک های خوب نیز منجر به شكاف تورم و نرخ سود شده است و بانک ها برای اینكه زنده بمانند حاضر به ارائه نرخ سود بالاتری می شوند.

تشدید شكاف دارایی
این اقتصاددان افزود: رشد درآمد سرانه از سال 80 تا 86 مناسب بوده است؛ اما این روند تغییر پیدا كرد و درصورتی كه فعالیت دولت اصلاحات ادامه پیدا می كرد، رشد درآمد سرانه نیز تداوم پیدا می كرد؛ برای ادامه داشتن نرخ رشد 3/5 درصدی درآمد سرانه باید 40 درصد پس انداز داشته باشیم كه این میزان پس انداز در توان خانوارها نیست. مشاور وزیر راه و عضو شورای عالی بورس گفت: دولت یازدهم ركود تورمی را تحویل گرفت و در این شرایط آغاز به كار كرد ضمن اینكه كاهش تورم و كاهش نیافتن سود بانكی متناسب با نرخ تورم منجر شد تا ركود ادامه پیدا كند و در این دوران، رشد نیافتن ارزش دارایی های بانكی و حجم بدهی های نظام بانكی منجر به تشدید شكاف دارایی شده است. وی عنوان كرد: بخش ساختمان در 20 سال اخیر مسیر اشتباهی طی كرده است و بسیاری از مشكلات اقتصادی ناشی از عملكرد نامناسب در این بخش است ضمن اینكه با وجود نرخ سود بالای بانكی، بسیاری از افراد ترجیح می دهند در بانک ها سپرده گذاری كنند؛ زیرا سرمایه گذرای برای انجام كار تولیدی برای آنها به صرفه نیست.

سرمایه داری رفاقتی و ناكارآمدی اقتصادی
در ادامه استاد دانشگاه الزهرا تهران نیز اظهار كرد: اقتصاد جامعه یک پدیده چند وجهی و پیچیده است و برای بررسی وضعیت اقتصادی باید مجموعه ای عوامل مانند عملكرد نظام بانكی، مالیاتی و بخش های صنعت، معدن،كشاورزی و خدمات را در نظر گرفت ضمن اینكه اقتصاد ایران از مشكلات ساختاری تاریخی رنج می برد و از زمان مشروطه تاكنون دچار مشكلات اساسی است و تا زمانی كه این مشكلات ادامه دارد، امكان خروج از این وضعیت نیز وجود ندارد. حسین راغفر با بیان اینكه یكی از مشكلات بخش اقتصادی كشور سرمایه داری رفاقتی است، گفت: تخصیص اعتبارات بانكی به دوستان و رفقا و همپالگی های حزبی ، تخصیص فرصت های انحصار و شبه انحصار به رفقا و دستكاری نظام قیمت گذاری از جمله ویژگی های سرمایه داری رفاقتی در كشور است. راغفر ادامه داد: محصول نهایی چنین اقتصادی با این ویژگی ها ناكارآمدی است و ناكارآمدی نیز عامل سقوط ابرقدرت ها در دنیاست، شوروی سابق نیز به ناكارآمدی اقتصادی دچار مشكل شد. وی گفت: در دهه 1330 گروهی به عنوان مشاورین دانشگاه هاروارد به ایران ورود پیدا كرده و پیشنهادهایی برای بخش اقتصادی كشور داشتند ، این گروه پس از ایران به كره مهاجرت كرده و همین توصیه های اقتصادی را به كره ای ها داشتند؛ اما این سیاست های اقتصادی در كره عملیاتی شد و به همین دلیل در شرایط حاضر اقتصاد این كشور توسعه یافته؛ اما اقتصاد ایران همچنان ناكارآمد باقی مانده است.

نهادینه شدن فساد در ساختار اقتصادی
این اقتصاددان با بیان بخش هایی از مطالب كتاب تأمین مالی صنعتی در ایران ادامه داد: در این كتاب آمده است كه ایرانی ها به خوبی متوجه شده اند كه تنها تفاوت مهم بین بازار و بانک تجاری در ایران همان ساختارهای بزرگ و مجلل بانک هاست؛ بانک ها از دل همان ساختار رباخواری بازار سربرآوردند و حتی امروزه نیز طرزفكر و نوع اعتبارات آنها و بازار یكی است؛ بانک های تجاری و بازار در ایران هر دو در كار تأمین مالی تجارت، ساخت وساز و معاملات مستغلات فعالیت می كنند، ابزار مالی آنها سفته بوده است و بانک و بازار بدون استثنا براساس وثیقه های بازرسی نشده وام اختصاص می دهند. راغفر عنوان كرد: ساختار رفاقتی نهاد پرقدرت در اقتصاد منجر به فساد می شود و در شرایط كنونی فساد بخشی از ساختار اقتصادی ایران است؛ با شكل گیری بانک های خصوصی مافیاهایی در كشور شكل گرفته و آینده اقتصادی را به گروگان گرفته اند.این اقتصاددان خاطرنشان كرد: به گفته ریچارد بندیكت دارایی های كلانی از محل واردات و مستغلات انباشته شده است و ایرانیان بخشی از درآمدهای خود را به ساخت ویلاها، خریدو فروش زمین و سفرهای اروپایی اختصاص می دهند؛ سرمایه گذاری در حوزه مستغلات در مقایسه با سرمایه گذاری صنعتی از بی ثباتی سیاسی و اقتصادی، آسیب به مراتب كمتری دیده است.

عدم سرمایه گذاری در بخش مولد
استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا بیان كرد: تازمانی كه سوداگری روی مستغلات و سفته بازی، سودهای بی زحمت ایجاد می كند، محال است كه فعالان اقتصادی در ایران درگیر تولید صنعتی یا دیگر بخش های تولیدی شوند. راغفر گفت: اصلی ترین منبع درآمد ایرانیان تجارت است و بخش قابل توجهی از این درآمدها از محل خرید و فروش پول، زمین، ساخت و ساز و دلالی مسكن به دست می آید و تا زمانیكه سود از این بخش ها به دست می آید، بخش خصوصی نیز در تولید سرمایه گذاری نمی كند. وی اذعان كرد: اصلی ترین مشكل اقتصاد سلطه سرمایه های تجاری است، در شرایطی به سر می بریم كه تحریم های اقتصادی عمیق تر خواهند شد و در این وضعیت باید سیاست های اقتصادی و نگاه مسئولان تغییر پیدا كند تا با بررسی واقعیت های اقتصادی راهكارهای لازم نیز ارائه و عملیاتی شود. به گفته راغفر، تازمانی كه اقتصاد كشور وابسته به منابع نفتی است فساد، ركود و تورم در آن ساختار خواهد بود. پس باید اقتصاد از وابستگی به درآمدهای نفتی خارج شده و به سمت كار، تولید و ایده پردازی حركت كند؛ چراكه سیاسی بازی منجر به تخریب اقتصادی كشور می شود.