بزرگنمایی غیرمنصفانه کشت محدود برنج در اصفهان
کشت برنج در استان اصفهان از زمان‌های دور در حاشیه زاینده‌رود متداول بوده و شاید بتوان قدمت آن را با دوران ساسانیان پیوند زد. وجود شالیزارهای سبز و فعالیت مردمان در چند نقطه این استان و کشت برنج باکیفیت را می‌توان یکی از منحصربه‌فردترین و زیباترین میراث ناملموس و ماندگار استان قلمداد کرد. در بیشتر نقاط استان اصفهان که کشت برنج در آنها انجام می‌شود بر اساس طومار شیخ بهایی دارای حق‌آبه مشخص هستند و سال‌ها بدون هیچ مشکلی بر اساس این تقسیم‌بندی آب خود را دریافت کرده و به کشت برنج مبادرت می‌کردند.در چند سال اخیر با ظهور پدیده خشک‌سالی در همه نقاط کشور، استان اصفهان هم از اثرات حضور این مهمان ناخوانده در امان نمانده و تأثیرات منفی این پدیده، چهره استان و شهر اصفهان را پیر و فرتوت کرده است.
احمدرضا منزه - اصفهان امروز: کشت برنج در استان اصفهان از زمان‌های دور در حاشیه زاینده‌رود متداول بوده و شاید بتوان قدمت آن را با دوران ساسانیان پیوند زد. وجود شالیزارهای سبز و فعالیت مردمان در چند نقطه این استان و کشت برنج باکیفیت را می‌توان یکی از منحصربه‌فردترین و زیباترین میراث ناملموس و ماندگار استان قلمداد کرد. در بیشتر نقاط استان اصفهان که کشت برنج در آنها انجام می‌شود بر اساس طومار شیخ بهایی دارای حق‌آبه مشخص هستند و سال‌ها بدون هیچ مشکلی بر اساس این تقسیم‌بندی آب خود را دریافت کرده و به کشت برنج مبادرت می‌کردند.در چند سال اخیر با ظهور پدیده خشک‌سالی در همه نقاط کشور، استان اصفهان هم از اثرات حضور این مهمان ناخوانده در امان نمانده و تأثیرات منفی این پدیده، چهره استان و شهر اصفهان را پیر و فرتوت کرده است.کمبود آب در حوضه آبریز زاینده‌رود به دلیل کاهش بارش‌ها، مدیریت‌های جزیره‌ای و فراموش کردن نگاه و مدیریت یکپارچه بر این حوضه باعث شد تا حلقه محاصره بر این کشت تنگ‌تر شود و روزبه‌روز میزان کشت برنج در استان کاهش یابد.مهم‌ترین دلیل فشار بر کشاورزان برنج‌کار استان اصفهان باور نادرست برخی است که معتقدند درجایی که کمبود آب‌داریم چه توجیهی برای کشت برنج می‌ماند، غافل از اینکه همه آنها دارای حقابه مشخص هستند و درنهایت میزان کشت برنج آنقدر نیست که با تعطیلی آن مشکل آب استان حل شود. اما متأسفانه مشکل کم‌آبی آنقدر حاد شد که بر اساس توصیه‌های وزارت جهاد کشاورزی کشت برنج در همه نقاط کشور به‌جز دو استان شمالی کشور ممنوع شد.
کاهش چشم‌گیر کشت برنج در اصفهان
وجود این شرایط باعث شد، در جلسه‌ای که سال گذشته با حضور معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی، استاندار اصفهان، مسئولان سازمان جهاد کشاورزی استان و سایر مسئولان و متصدیان برگزار شد، برنامه ممنوعیت کشت برنج در استان اصفهان پیرو ابلاغ ممنوعیت کشت این محصول در سراسر کشور (به‌جز استان‌های گیلان و مازندران) به تصویب رسد.اما این ممنوعیت باعث شد بسیاری بااینکه در چندین نقطه استان کشت برنج انجام می‌شد در گام اول به یاد برنج لنجان بیفتند، محصولی که به دلیل ویژگی‌های کیفی نوعی برند محسوب می‌شود.برنج لنجان شهرتی عام و خاص دارد و کمتر کسی است که این محصول را مصرف کرده باشد و از طعم و عطر دلپسند آن سخن به میان نیاورد. برنج خوش‌طعم و عطری که نظیرش را در هیچ جای جهان نمی‌توان یافت. محصولی که نامش در فهرست آثار ملی کشور ثبت‌شده است، می‌رود که در خاطره‌ها جاودانه شود. با این تفاسیر به بررسی نظرات مسئولان و کارشناسان در ارتباط با موضوع کشت برنج در استان می‌پردازیم تا بتوان تحلیل جامع‌تری از وضعیت موجود داشت.رسول زرگر پور استاندار اصفهان دراین‌ارتباط اظهار کرد: در استان اصفهان به دلیل مشکلاتی که درباره حوضه آبریز زاینده‌رود وجود دارد، تغییر الگوی کشت از موضوعات بسیار مهم در بخش کشاورزی است.وی ادامه داد: کشت برنج همواره موردانتقاد قرارگرفته و همیشه بهانه‌ای برای وفور آب در این حوضه محسوب می‌شده و باید در این باره تصمیم جدی گرفته شود.
بزرگنمایی غیرمنصفانه کشت محدود برنج در اصفهان
استاندار اصفهان تصریح کرد: سطح زیر کشت برنج استان در چند سال اخیر کاهش بسیار چشمگیری داشته است ولی همین مقدار نیز با توجه به تبعات اجتماعی آن قابل‌تأمل است.زرگر پور اضافه کرد: البته اختلاف مصرف آب بین کشت جایگزین با کشت برنج عدد بزرگی نخواهد بود و در سراسر استان حداکثر ۲۰ میلیون مترمکعب است و با حذف کشت برنج مشکل بی‌آبی حل نخواهد شد زیرا حق آبه کشاورزان به قوت خود باقی است.وی افزود: طرح تغییر الگوی کشت توسط جهاد کشاورزی استان ارائه‌شده ولی باید مشخص شود که هرکدام از دستگاه‌ها چه تصمیماتی باید بگیرند.زرگر پور در پایان گفت: با توجه به کمبود شدید آب در حوضه زاینده‌رود باید تحویل آب قطره‌قطره صورت پذیرد زیرا با شیوه‌های بکار رفته در دهه‌های قبل به‌صورت جدی با مشکل مواجه می‌شویم، از طرفی باید به مسائل فرهنگی اجتماعی این موضوع نیز توجه شود و درواقع یک طرح فراگیر در این زمینه پیش‌بینی و تدوین شود.
عباس کشاورز معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی نیز عنوان کرد: کمبود آب در سراسر کشور مشهود است و در هیچ کجای دنیا، برنج در مناطقی با بارش کمتر از ۸۰۰ میلی‌متر کشت نمی‌شود.وی افزود: پیرو ابلاغ صورت گرفته کشت برنج در سراسر کشور (به‌جز استان‌های گیلان و مازندران) ممنوع است و این موضوع حتی به بیمه‌های کشاورزی نیز اعلام‌شده است.معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی بابیان اینکه در برنامه ششم پیش‌بینی ابزارهای قانونی برای مقابله انجام‌شده است، گفت: در هیچ جای ایران به‌جز دو مورد اعلام‌شده حمایتی صورت نخواهد گرفت و باید کمک کنیم و کشاورزان را قانع نماییم که به کشت جایگزین روی‌آورند.
تهیه برنامه مدون و منسجم برای جایگزینی کشت برنج در استان
وی در خصوص کشت برنج در اصفهان گفت: من نیز قبول دارم که کشت محدود برنج در اصفهان به‌صورت غیرمنصفانه بزرگنمایی شده است و واقعیت موجود آن‌گونه که تبلیغ می‌شود نیست ولی باید کشت جایگزین باقوت پیگیری شود.مهرداد مرادمند قائم‌مقام سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان نیز در خصوص آخرین وضعیت کشت برنج در استان اصفهان اظهار کرد: متأسفانه اصفهان را متهم به توسعه کشت برنج می‌کنند درحالی‌که اراضی حاصل خیر جلگه زاینده‌رود از صدها سال گذشته به کشت برنج اختصاص داشته است، سطح کشت برنج در استان اصفهان از 20 هزار هکتار در 10 سال گذشته به چهار هزار و 900 هکتار در شرایط فعلی رسیده است، که کاهش چشمگیری را نشان می‌دهد.قائم‌مقام سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان تأکید کرد: اگر بنا باشد جایگزینی برای کشت برنج داشته باشیم آب مورد مصرف آن باید از بحث حق آبه‌های مربوط به کشاورزان جدا باشد و حق‌وحقوق کشاورزان به آنها داده شود.وی تصریح کرد: اگر به آمار استان‌های هم‌جوار با توجه به آمارنامه رسمی وزارت جهاد کشاورزی دقت کنیم، استان خوزستان 76 هزار هکتار، استان فارس 36 هزار هکتار و استان چهارمحال و بختیاری سه هزار و 900 هکتار برنج را به خود اختصاص داده‌اند و در 10سال گذشته علی‌رغم خشک‌سالی و کمبود بارندگی تغییراتی در این آمار ایجاد نشده است، ولی اصفهان به برنج‌کاری متهم می‌شود درصورتی‌که برنج‌کاری در اصفهان با کاهش چشمگیری روبرو بوده است.
ت وسعه کشت اقلام جایگزین برنج در اصفهان
مرادمند بابیان اینکه افرادی اصفهان را متهم به کشت برنج می‌کنند که آب اصفهان را دچار معضل کرده‌اند، اضافه کرد: در راستای جایگزین کردن این کشت در استان، اراضی که قابلیت تبدیل‌شدن به باغ داشته‌اند به باغ‌های مثمر تبدیل‌شده‌اند، کشت‌های جایگزین دیگر همچون ذرت شیرین و برخی ارقام ارزن نیز بر اساس توصیه کارشناسان جهاد کشاورزی در حال گسترش هستند.وی افزود: سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان با تهیه برنامه مدون و منسجم سعی در جایگزینی کشت برنج به بهترین شکل ممکن دارد اما این روند به چند سال زمان و اعتبارات کافی نیاز دارد و مابه‌التفاوت‌ها باید تأمین شود، در همین ارتباط در برآورد اولیه حدود چهار میلیارد تومان اعتبار برای انجام کارهای تحقیقاتی و توسعه استفاده از بذرهای جایگزین و کمک به کشاورزان، اعتبار نیاز است که امیدوار هستیم با مساعدت‌های لازم این رقم تأمین شود. محمد زارع مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان نیز با اشاره به معضل کم‌آبی در استان اصفهان و ضرورت توجه به این موضوع اظهار داشت: روی‌آورن به کشت محصولاتی که مصرف آب کمتری نیاز دارند در راستای مصرف بهینه آب از اهمیت و اولویت خاصی برخوردار است.
وی بابیان اینکه کشت جایگزین برنج در دستور کار جهاد کشاورزی قرار دارد، افزود: با توجه به اینکه برنج از میزان بالای مصرف آب برخوردار است و در شرایط کنونی با کم‌آبی مواجه هستیم، درصدد جایگزینی محصولاتی با مصرف کمتر آب مؤثر و به‌صرفه هستیم.
عدم توانایی کشت‌های جایگزین در پر کردن جای برنج
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان خاطرنشان کرد: 13 استان کشور ازجمله فارس، اصفهان، خوزستان و لرستان از لیست حمایت‌های وزارت جهاد کشاورزی درکشت برنج حذف‌شده است. از اواسط سال 93 با تشکیل کمیته کشت جایگزین برنج اقدامات خوبی درزمینه تحقیقی و ترویجی به عمل آمد که زمینه‌ساز برنامه تدوین‌شده‌ای شده است.وی جایگزینی محصولات را نیازمند تأمین اعتبارات لازم دانست و گفت: با تأمین اعتبارات از سوی همه دستگاه‌های استانی و فرا استانی، جایگزینی محصولاتی مانند برنج محقق می‌شود و در صورت تأمین اعتبارات با مطالعات بیشتر محصولات جایگزین بیشتری معرفی می‌شود.زارع بیان کرد: نتایج تحقیقات محققان استان نشان داده که محصولاتی همچون ارزن، ذرت شیرین با استفاده از آبیاری تیپی می‌توانند از مصرف آب بکاهند و جایگزین مناسبی برای برنج محسوب می‌شوند. هم‌چنین کشت کنجد به سبب اینکه یک‌دانه روغنی گیاهی بوده و کشور به آن نیاز دارد، مفید خواهد بود.مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان بیان کرد: در برنامه تدوین‌شده مقرر شد وزارت جهاد کشاورزی در راستای محصولات معرفی‌شده یارانه تسهیلات را تأمین کند.اما کشاورزان هرکدام نظری درباره کشت یا عدم کشت برنج در استان دارند ولی اکثر آنها با عدم کشت برنج و استفاده از کشت‌های جایگزین درصورتی‌که حق‌وحقوقشان رعایت شود و حق «نکاشت» خود را دریافت کنند و از طرف نهادها و سازمان‌های مسئول حمایت شوند مشکلی ندارند.
محرومیت کشاورزان اصفهانی برای کشت برنج
یکی از این کشاورزان دراین‌ارتباط اظهار کرد: وجود خشک‌سالی‌های مداوم در استان را قبول داریم و شاید کشاورزان بهتر از بقیه مردم به بحران آب واقف باشند اما رهایی یک‌‌شبه از شغل آبا و اجدادی که سال‌ها به‌وسیله آن ارتزاق کرده و منبع امرارمعاشمان است، شدنی نیست.وی با اشاره به اینکه مسئولان باید پیش از اجرای طرح ممنوعیت کشت برنج، طرح جایگزین آن را به کشاورزان ارائه می‌کردند، بیان کرد: جلوگیری از کاری که به عادت مردم منطقه(لنجان) تبدیل‌شده و به آن وابسته هستند، کشاورزان را با مشکل روبرو می‌کند.این کشاورز گفت: سطح زیر کشت برنج در استان اصفهان به دلیل کمبود منابع آبی با کاهش چشمگیری روبرو بوده است، البته هنوز هم هستند کشاورزانی که از قدیم‌الایام تا امروز به کشت برنج مشغول هستند زیرا این کشاورزان برنج‌کاری را از پدران خود به ارث برده‌اند، اما همان کشاورزان نیز میزان کشت برنج خود را بسیار کاهش داده‌اند.وی افزود: باید توجه داشت برنج پس از گندم قوت غالب بسیاری از مردم است و نمی‌توان از این موضوع چشم‌پوشی کرد. از طرفی برنج اصفهان از سال‌های دور شهرت داشته و آوازه برنج لنجان به آن‌سوی مرزها هم می‌رسیده است، اینکه عده‌ای می‌خواهند اصفهان را از برنج‌کاری به‌طور کامل محروم کنند و خودشان در استان‌هایشان به کشت انبوه این محصول می‌پردازند درست نیست.این کشاورز عنوان کرد: کشت‌های جایگزینی از طرف کارشناسان کشاورزی برای کشت به‌جای برنج به ما معرفی می‌شود اما مسئله اینجاست که کشت جایگزین باید بتواند جای برنج را به‌خوبی پر کند زیرا بهترین امکانات برای آن مصرف می‌شود، متأسفانه بسیاری از این کشت‌های جایگزین سودآوری برنج را نداشته و یا با فصل کاشت و برداشت این محصول سازگاری ندارند و مشکلات فراوانی را برای کشاورزان ایجاد می‌کنند .
جلوگیری از کشت برنج برای جلوگیری از بهانه‌های غیرعلمی
وی گفت: امروز برخی مدعی هستند که برنج آب زیادی مصرف می‌کند درحالی‌که این موضوع صحت ندارد، از طرفی برنج یک کالای مهم در زندگی مردم است و درگذشته بسیاری از کشاورزان اصفهان برای مصارف شخصی و فروش این محصول، اقدام به کاشت این محصول می‌کرده‌اند و هیچ‌گونه مشکلی هم در منابع آبی استان ایجاد نمی‌شد، این نشان می‌دهد ایجاد مشکلات کم‌آبی هیچ ارتباطی با کشت برنج ندارد و بیشتر به بهانه‌ای تبدیل‌شده تا برخی عدم مدیریت خود را بر دوش کشاورزان بیندازند. درحالی‌که کشاورزان همواره به اهمیت آب و ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آن توجه داشته و دارند.با این تفاسیر، به‌خوبی مشخص است که حرکت استان به سمت کاهش تولید برنج به‌خوبی پیش رفته است، هرچند کشت برنج در استان اصفهان سابقه‌ای دیرینه در تاریخ و اقتصاد این استان دارد و حذف آن به معنی نابودی کشتی باسابقه در اصفهان است اما برای جلوگیری از بهانه‌ها و ایرادات واردشده که در اکثر موارد غیرعلمی و در بسیاری از موارد به‌صورت غرض ورزانه به اصفهان نسبت داده می‌شود، طرح ممنوعیت کشت برنج در اصفهان با سرعت و شدت بسیار زیادی در چند سال گذشته پیش رفته و اگر با همین سرعت پیش برود تا چند سال آینده اثری از برنج مرغوب لنجان نیز یافت نخواهد شد که این جای تأسف دوچندان دارد.اما سؤالی که همواره در این بخش مطرح بوده این است که آیا استان‌هایی که همواره اصفهان را به برنج‌کاری و اتلاف منابع آبی متهم می‌کنند، موفق به کاهش سطح زیر کشت برنج در اراضی خود شده‌اند؟آیا این عده تنها به منافع خود فکر می‌کنند و چشم بر حقایق و مشقت زندگی کشاورزان زحمت‌کش اصفهانی می‌بندند؟درهرحال امید است در آینده‌ای نزدیک شاهد اجرای مصوبات و قوانین در مورد برنج در تمامی استان‌های کشور و حمایت‌های بیشتر از کشاورزان در راستای جایگزین کردن کشت‌های مناسب به‌جای برنج باشیم.