یادگاری از صفویه در شرق قیصریه
در ابتدای بازار قیصریه و در زیر چهارسوی زیبایی که در دوران صفویه چهارسوی شاه نامیده می شد مدرسه ملاعبدالله قرار دارد.
به گزارش ایمنا، مدرسه ملاّ عبداللّه شوشتري در سمت شرقي بازار قيصريه، واقع در ميدان نقش جهان مقابل بازار قنادها، در ابتداي بازار بزرگ شهر اصفهان در زير چهارسويي واقع شده و از جمله نهادهاي آموزشي مطرح و مهم زمان صفويه بود كه در زمان شاه عباس اوّل ساخته شد. «آندره گدا» باستانشناس فرانسوي از قول «شاردن» آن را بزرگترين و غني‌ترين مدرسه اصفهان در زمان صفويه دانسته است.
مدرس اين نهاد آموزشي عزالدّين عبداللّه بن حسين شوشتري است كه از جمله دانشمندان مشهور و عالمان برجسته روزگار خود بوده و در معقول و منقول استاد و در اصول و فروع مجتهدي مسلم بوده‌است. در علم فقه نيز تحقيقاتي به كمال داشت و در فن حديث بسيار دقيق و سرآمد بود. از نظر تقوا و زهد نيز او را كم نظير توصيف كرده‌اند. تولد ملا عبدالله در شوشتر بوده و پس از آن راهي نجف اشرف شده است و از اساتيدي مانند احمد بن محمّد، معروف به مقدس اردبيلي، بهره برد. وي پس از 30 سال سكونت در عتبات به اصفهان آمد، اما به علت رنجش خاطري كه ابتدا از شاه عباس اول پيدا كرده بود به خراسان رفت و در مشهد رضوي ساكن گرديد. ولی بعدها شاه در مقام استمالت و دلجويي از ملاّ عبدالله برآمد و در سال 1006 قمري با تجليل فراوان وي را به اصفهان آورد.
نتيجه ملاقات او با پادشاه صفوي آن بود كه شاه بر اثر پيشنهاد وي موقوفات معروف به چهارده معصوم را داير نموده و مدرسه‌اي را به نام او در اصفهان پايه گذاري كرده و تدريس آن را به عهده وي گذاشته است مرحوم شوشتري به جز تدريس، در آنجا اقامه نماز هم مي‌نموده است. تلاش هاي فراوان شوشتري در توسعه دانش هاي شيعي بخصوص فقه و اصول به نحوي بوده است كه نوشته‌اند. در اوّل ورود او به اصفهان پنجاه طلبه علوم ديني در آن شهر نبوده است ولي در حين وفات او بيش از هزار نفر از اَكابر و فضلا در اصفهان تعليم يافته و مجتمع بوده‌اند.
ملا عبدالله در تربيت فقها و محدثين، گسترش و عمق بخشيدن به حوزه علميه اصفهان نقشي اساسي داشته و مدت چهارده سال تدريس او در اين حوزه، تربيت شاگرداني توانا و مبرز، مانند ملا محمدتقي مجلسي را باعث گرديد و مجلسي‌اول نيز مدتي پس از وي عهده‌دار تدريس و اقامه نماز در مدرسه ملا عبداللّه بوده است. ملاّ عبداللّه شوشتري مدتي نيز شيخ الاسلام اصفهان، مرجع رسيدگي به امور فقهي و قضايي شهر بوده است. شاه عباس اول نيز در باب تحكيم موقعيت وي حكمي صادر نمود كه در آن آمده است: «مقرر فرموديم كه ارباب مراتب و مناصب و حكام و كلانتران و كدخدايان امصار و قرايا توفير و تمكين او نمايند و در اجراي اوامر شرعيّه مطاوعت و متابعت او كنند و شكر و شكايت او را مؤثر و منتج شمارند».
شوشتري در باب فقه، حدیث و اصول داراي تأليفاتي بوده است كه از جمله آنها مي‌توان كتاب «التتهيم لشرح نورالدّين» كه شرحي است بر قواعد علامه حلی در فقه را نام برد. اين اثر در هفت جلد بوده است، از ديگر آثار او «شرح تهذيب شيخ طوسي» بوده است. بنابر نوشته عالم آراي عباسي، ملا عبداللّه در شب «يك شنبه 26 محرم‌الحرام 1021 هجری قمری.» در اصفهان وفات يافته است. وي را در مسجد جامع اصفهان با آب چاه غسل دادند و در همان جا مير محمدباقر داماد و ساير فضلا و علما و بالغ بر صد هزار نفر بر جنازه او نماز گزاردند. بعد از مدتي كه پيكر او در امامزاده اسماعيل اصفهان قرار داشت جسدش را به كربلاي حسيني انتقال دادند. بعد از او توليت مدرسه به فرزند او يعني «ملاّ حسن‌علي» واگذار شده است. در اين مورد آمده است: «شاه عباس مدرسه را به اين شرط وقف كرده است كه تدريس آن تعلق به اولاد ملاّ عبداللّه شوشتري داشته باشد. با اين حال در زمان صدارت خليفه سلطان به مناسبتي از وي منتزع و به ملا محمدباقر سبزواري محول گرديد و بعد از آن نيز توليت آن در خاندان شيخ الاسلام سبزواري باقي بوده است و از ابتداي تأسيس تا به حال متعلق به طلاب جهت فراگيري دروس مربوط به
شیعه اماميه بوده است».
مدرسه مذكور داراي دو طبقه و مشتمل بر سي و دو حجره است كه با پشت بغل‌هاي كاشيكاري معرق تزيين شده است. اين نهاد آموزشي داراي صحن نسبتاً وسيع و داراي كاشي كاري‌هاي زيبايي است. تا چندي پيش مادي(نهر) فدين از صحن آن مي‌گذشته كه بر صفا و طراوت مدرسه افزوده بود. بر اساس سنوات توقف ملا عبداللّه در اصفهان و سال وفات وي، زمان شروع بنا را سال 1007 هجری قمری دانسته اند اما تاريخ اتمام آن را مشخص نیست.
قديمي‌ترين تاريخي كه در اين مدرسه ديده مي‌شود مربوط به دوران سلطنت شاه سليمان صفوي و مورخ به سال 1088 هجری قمری، بر ديوار ضلع غربي ايوان جنوبي مدرسه است كه لوحي از سنگ پارسي نصب شده است و مضمون آن حاكي از وقف نمودن سه باب دكان و دو بالاخانه به وسيله شخصي خيّر به نام حاجي ميرزا محمّد برای تعميرات سقاخانه متصل به مدرسه است. كتيبه اين لوح به خط نستعليق برجسته است.
همچنين در سال 1158 هجری قمری، يعني زمان نادرشاه افشار و نيز در دوران سلطنت فتحعلي شاه قاجار تعميراتي در اين مدرسه صورت گرفت. به سال 1218 هجری قمری نيز تعميراتي در اين نهاد آموزشي صورت گرفته است که از آن جمله كتيبه سردر مدرسه است كه به وسيله حكمران آن زمان اصفهان، يعني حاج محمدحسين خان صدر اصفهاني، ایجاد شده است و حكايت از تعمير مدرسه و چهار سوي مجاور آن به فرمان او دارد. اين كتيبه كه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي است در سال 1218 هجری قمری است. ظاهراً پس از تعميراتي كه حاج محمدحسين خان صدر اصفهاني نموده است، هيچ‌گونه تعميرات ديگري در اين نهاد آموزشي صورت نگرفته تا اين كه مدرسه رو به ويراني مي‌رفته است و بر اثر اين موضوع برخي از بازاريان نيز از فرصت سود جستند و از حجره‌هاي آن به عنوان انبار كالاهاي خود استفاده مي‌كردند به گونه‌اي كه به نوشته مؤلف كتاب نصف جهان؛ حجرات آن از اهل علم خالي و افراد متفرقه، آن را در اختيار داشتند.
سرانجام در سال 1344 شمسي با همت عده‌اي از افراد خير و تلاش روحانيون و برخي مقامات فرهنگي اصفهان، تعميرات و بازسازي اساسي در اين مدرسه انجام گرفته كه شامل مرمّت كلي حجره‌ها، كاشيكاري، نماي خارجي، سنگفرش حياط، تعويض درها، ساختن يك كتابخانه و غيره شده است.
از جمله وقفيّات اين مدرسه چند دكاني است كه در بازار اصفهان واقع شده و در همان سنگ نوشته مورخ و مربوط به سال 1088 هجری قمری به اين مطلب اشاره شده است. در اين نهاد آموزشي از ابتداي تاسيس تا به حال عده زيادي فضلا و دانشوران تحصيل كرده و يا در آن سكونت داشته‌اند. يكي از علما ساكن در اين مدرسه "ملا عبدالله توني" بوده است. وي داراي تأليفاتي در فقه، اصول و نيز رساله‌اي در موضوع نماز جمعه مي‌باشد. همچنین "هانري كوربن" اعتقاد دارد که ملا محسن فيض كاشاني نيز در اين مدرسه ساكن بوده است. اين مدرسه در حال حاضر نيز يكي از مدارس علوم ديني اصفهان است و تحت پوشش حوزه علميه اين شهر قرار دارد.
