یادگارهای چهره های خوشنام در خیابان قدیمی ملک
خیابان ملک از خیابان‌های بسیار قدیمی اصفهان است. بخشی از محله پاقلعه که از مهمترین محلات فرهنگ و هنر شهری اصفهان در طول دوران به‌شمار می‌رود و محل سکونت و رفت و آمد بزرگان، شعرا و نویسندگان و ملاکین و ثروتمندان پرشمار در گذر زمان. وجود انگورستان و مقبره ملک التجار، تنها گویای بخشی متأخر از تاریخ این خیابان کهنسال دارد. خیابان ملک اما در دهه‌های اخیر با طرح ایجاد و راه‌اندازی خیابان امروزی هشت بهشت غربی به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده، اما خاطرات فراوانش از عارفان و ادیبان شهره و هنرمندان و چهره‌های محبوب همچنان در خاطر سالخوردگان محل دست‌ناخورده باقی است.
خیابان ملک از خیابان‌های بسیار قدیمی اصفهان است. بخشی از محله پاقلعه که از مهمترین محلات فرهنگ و هنر شهری اصفهان در طول دوران به‌شمار می‌رود و محل سکونت و رفت و آمد بزرگان، شعرا و نویسندگان و ملاکین و ثروتمندان پرشمار در گذر زمان. وجود انگورستان و مقبره ملک التجار، تنها گویای بخشی متأخر از تاریخ این خیابان کهنسال دارد. خیابان ملک اما در دهه‌های اخیر با طرح ایجاد و راه‌اندازی خیابان امروزی هشت بهشت غربی به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده، اما خاطرات فراوانش از عارفان و ادیبان شهره و هنرمندان و چهره‌های محبوب همچنان در خاطر سالخوردگان محل دست‌ناخورده باقی است.
شیما خزدوز: انگورستان ملک‌التجار اصلی‌ترین شاخصه تاریخی محله‌ای است که به نام تاجر و خیر بزرگ اواخر عهد قاجار، ملک نامیده شده است. این انگورستان البته سرگذشتی به مراتب دور و درازتر دارد و باغ و تاکستانی عمومی که انگورش متعلق به مردم اصفهان بود، اما در زمان نادرشاه افشار به عنوان خراج و مالیات به تصرف حکومت در‌می‌آید و در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار تحت مالکیت شخصی که اداره امور مالی حکومت در اصفهان را داشته، قرار می‌گیرد و سال‌ها بعد به دست فرزند وی محمد ابراهیم‌خان ملقب به ملک‌التجار، بنای انگورستان با معماری استاد حسین‌چی و البته با کاربری اجرای آیین‌های مذهبی و تعزیه‌خوانی احداث می‌شود.
انگورستان ملک به همراه دروازه اشرف و تیمچه ملک، واقع در بازار بزرگ اصفهان همه از موقوفات محمد ابراهیم‌خان ملک‌التجار در بیش از یک قرن پیش است.
علی جهانبخش از قدیمی‌های محله ملک، خاطراتی را از هفتاد سال پیش این‌گونه به یاد می‌آورد: «پدرم و البته تمام قدیمی‌ها از بزرگواری و فعالیت‌های خیرخواهانه ملک‌التجار بخصوص در دوره جنگ جهانی دوم بسیار نقل کرده‌اند.»
«اما در دوره‌های نوجوانی‌ام هم تاثیرات موقوفه ملک‌التجار را دیده بودم. دهه 40 را به خاطر دارم که چندین سال، انگورستان برای فعالیت یک دبستان دخترانه زیر نظر آموزش و پرورش قرار گرفته بود. دبستانی با نام ملک و با مدیریت خانم مستمند اداره می‌شد.»
«دو غلام سیاه هم سال‌ها در انگورستان زندگی می‌کردند که محلی‌ها می‌گفتند از زمان ملک‌التجار در این مکان حضور داشتند و یادم هست که حتی آن زمان اجازه دادند، عروسی پسر یکی از غلام‌ها در انگورستان برگزار شود.»
جهانبخش ادامه می‌دهد: «همان دهه بود که فردین و همایون هنرپیشگان محبوب مردم آن دوره برای سکانسی از یک فیلم به محله ملک آمدند و هجوم جمعیت استقبال کننده اتومبیل آنها را حرکت می داد.»
جهانبخش از چهره های شاخص محله ملک، حاج آقا سیدالعراقین را عنوان می کند که از عارفان قدیمی مدفون در آرامستان تخت فولاد اصفهان است و دراین محله می‌زیسته و بازارچه قدیمی به نام او در محله ملک وجود دارد.
اشاره می کند به چهره های دیگری چون استاد همایی از شعرای نامی و جلال الدین تاج، استاد آواز اصفهان و از خاندان‌های ملاباشی و صدرارحامی نقل می‌کند و در اینباره می‌گوید:
منزل استاد همایی سال پیش از جانب دختران ایشان به میراث فرهنگی سپرده شد و پس از مرمت و بازسازی، امروز به عنوان یکی از خانه‌های تاریخی این محل شناخته می‌شود.
خاندان ملاباشی که از وزرای دربار قاجار بودند و خاندان صدرارحامی هم از خانواده‌های بزرگ محله ملک شناخته می‌شوند و اینان از ملاکین قدیمی محله بودند و به یاد دارم که آن دوره ارثیه‌های فراوانی داشتند که تا سال‌ها بعد به نوادگانشان حواله‌هایی پرداخت می‌شد. حدود 150 تا 200 نفر ماهانه حواله یک تومانی دریافت می‌کردند.
«مرحوم ارحام صدر هم که از هنرمندان قدیمی و مردمی اصفهان بود، نسبش به خاندان صدرارحامی برمی‌گشت و منزل‌شان در کوچه هاشم بیک بود و پدرم تعریف می‌کرد که ارحام در زمان کودکیش نزد مادر بزرگم قرآن می‌آموخته و در طول زندگی‌اش بسیار خیرخواه بود و اغلب گره‌های زندگی مردم را می‌گشود. شخصی نیازمند که بیمار بود و به مداوا نیازداشت را به بیمارستان سپاهان فرستاده بود و سفارش کرده بود که او را رایگان درمان کنند و بعد از بهبودی یک دست کت و شلوارهم برای او خریده بود و به عیادتش رفته بود.»
جهانبخش ادامه می‌دهد: «از دیگر چهره های مردمی محله ملک و پا قلعه هم حاج آقا شجاع صمصام شریعت بود که اصفهانی‌ها اغلب به حاج آقا شجاع او را می‌شناختند و بازارچه‌ای هم به نام او در این محله وجود دارد. او نخستین شرکت اتوبوس برون شهری را با نام گیتی‌نورد، تنها با چهار اتوبوس در اصفهان راه‌اندازی کرد و نخستین کاروان‌های سفر حج را از راه کویت به مکه می‌فرستاد و نخستین دفتر پست را هم در یک اتاق کوچک پشت یک گاراژ در خیابان مسجد‌سید راه‌انداخت و سید محمد حسامی هم اداره آن را بر عهده داشت.»
حاج حسن عبداللهی از کسبه و ریش سفیدان محله ملک هم می‌گوید: «در این محله، مردمان نیک و چهره‌های شاخص فراوانی در دوره‌های مختلف زندگی کرده‌اند. برجسته‌ترین آنها ملک‌التجار نامی و خیراندیش بود که اموالش را وقف کرده‌بود و فعالیت‌های خیرخواهانه بسیاری انجام می‌داد و هر ساله در ماه رمضان مردم را اطعام می‌کرد.»
او ادامه می‌دهد: «از دیگر چهره‌های بسیار مردمی، مرحوم آقا شیخ اسماعیل تاج که پدر جلال‌الدین تاج اصفهانی بود و حسام الواعظین از خطاطان و استاد جلال همایی از ادیبان و قصیده‌سرایان برجسته.»
عبدالهی می‌گوید: «محله ملک از نخستین مناطقی بود که دهه 30 در طرح خیابان‌کشی‌های اصفهان برابر عبور و مرور خودروها قرار گرفت وگرنه تا پیش از آن پر بود از درختان و نهرهای آب.»
همچنان می‌توان در این محله شاید ردی از خنکای نسیمی که از لابه‌لای درختان این خیابان قدیمی می‌وزد را حس کرد. پیاده‌روها با دکان‌های قدیمی که برخی فعال نیستند و برخی با صاحبان سالخورده‌اش هنوز تا حدودی صفای سالیان پیش را تداعی می‌کند. بویژه در بازارچه حاج آقا شجاع که هنوز نبض زندگی می زند.