شبیه ترین روشنفکر به انسان ایرانی

بزرگراهی را به نام یک نویسنده کردن و یا گران ترین جایزه ادبی مملکت را به نام نویسنده ای که سخت از این عوالم گریزان بود ثبت کردن، حجابی عظیم خواهد شد برای ارتباط بی واسطه با او. اما از آن طرف هم همه فجایع وضع موجود را به او نسبت دادن و حتی آخوند بودن پدرش را به جرائم او افزودن به همین نسبت می تواند ماجرا را حال بهم زن و سیاسی کند. البته این را هم اضافه کنم که عامه مردم کمتر از این بیماری سیاست زدگی رنج می برند. هرچند تعداد کثیری از آن ها هم در این سال ها تحت تاثیر رسانه های مبتذلی مثل من و تو به صف سیاست زدگان و روشنفکران زرد پیوسته اند اما وضعشان از مدعیان فضل و فرهنگ بهتر است. گواه این ادعا هم تیراژ بالای کتاب های آل احمد است. کتاب هایی که نه ناشران قدرتمند دولتی پشت آن هاست و نه ناشران اسم و رسم دار بخش خصوصی. هر کسی هم از راه می رسد با طرح و شکلی متفاوت آن ها را منتشر می کند و در این چهل پنجاه سال اخیر خیلی ها از همین راه به نان و نوایی رسیده اند. همین ماجرا نشان می دهد که مخاطب عام آثار او بی اعتنا به قضاوت های سیاست زده فرهیختگان، کتاب های او را می خوانند. نگوییم چون حکومت او را تبلیغ می کند پس چنین است و چنان. کم نیستند شاعران و نویسندگانی که نهادهای رسمی با تمام توان از آن ها حمایت می کنند اما حتی در میان خانواده خود هم مقبولیت پیدا نکرده اند. این ها حرف های مفت سیاسی است.

اوایل انقلاب خیلی از شبه منتقدان از همین حرف ها درباره اقبال مردم به شعر شهریار می گفتند. می گفتند چون حکومت شعر شهریار را تبلیغ می کند شعر او در گرفته است اما زمان گذشت و غربال به دستان از عقب کاروان آمدند و ثابت شد هیچ حکومتی نمی تواند باعث نفی و اثبات شاعر و نویسنده شود. یک نکته جالب: این شب ها شبکه افق در برنامه به افق فلسطین بارها و بارها از اشعار شاملو بر روی تصاویر حمله صهیونیست ها به غزه استفاده کرد. توجه بفرمایید: شبکه افق. در برنامه ای برای فلسطین. اشعار شاملو. بنده خدا شاملو در همه عمرش حتی تصور چنین چیزی را هم نمی توانست بکند. اما جدای از همه مسائل فرامتنی، چنین اتفاقی قدرت شعر و ادبیات و فرهنگ و هنر را نشان می دهد و بار دیگر به همگان اثبات می کند:

غیر از هنر که تاج سر آفرینش است

دوران هیچ منزلتی پایدار نیست

خب، برگردیم به جلال آل احمد. نویسنده ای که سهم بزرگی در تحول نثر فارسی داشت. نویسنده ای که زیباترین جستارهای فرهنگی و اجتماعی معاصر ما متعلق به اوست. نویسنده ای که حتی یادداشت ها و نامه های خصوصی اش را می توان به عنوان یک اثر درخشان ادبی خواند و لذت برد. نویسنده ای که هنوز کلی ریزه کاری های هنری و ادبی کشف نشده دارد و حالاها حالاها می توان آثارش را بالا و پایین کرد و از آن ها چیزی یاد گرفت. اما همین نویسنده خلاصه شده است در فلان جمله ای که در غربزدگی درباره شیخ فضل الله نوری نوشته است. و به استناد همان یک جمله یا شده است مظهر شریعت و دفاع از اسلام ناب و یا شده است نماد دفاع از استبداد و ارتجاع. و کافی است کسی حوصله کند و همان غربزدگی را بخواند تا بفهمد اصلا از این خبرها نیست و حتی اگر حوصله خواندن غربزدگی را ندارد نگاهی به همان خسی در میقات بیندازد تا بفهمد نویسنده پُر شَر و شور زمانه ما نه عابد و زاهد است و نه فاسق و فاجر. نه پایبند زمین است و نه سودای آسمانی شدن دارد. عاشقی است سرگردان و معلق میان زمین و آسمان. شبیه ترین روشنفکر به انسان ایرانی. پُر از تناقض.اصلا بد یا خوب همین است که می نماید. در مقام آینگی:

صافی دل چیست از تمیز گذشتن

آینه با خوب و زشت کار ندارد

و من و تو اگر خود را از نگریستن در چنین آینه ای محروم کرده ایم سخت ضرر کرده ایم. آن هم به دلیل قضاوت های مشتی بی هنر که عالم و آدم را از پشت شیشه کبود سیاست زدگی می نگرند و چه دنیای حقیری دارند.