تاثیرات منفی ساخت و ساز های غیر مجاز بر اکوسیستم زاینده‌رود
زاینده‌رود در خطر: ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تهدیدات زیست‌محیطی در بکرترین مناطق اطراف آن
منطقه اطراف زاینده‌رود، به‌ویژه در بخش‌هایی از استان اصفهان، هنوز از ویژگی‌های طبیعی بکر برخوردار است. این نواحی زیستگاه بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری هستند که به طور مستقیم به‌سلامت و جریان طبیعی رودخانه وابسته‌اند. متأسفانه، افزایش ساخت‌وسازهای غیرمجاز در این مناطق، نه‌تنها منجر به تخریب زیستگاه‌های طبیعی شده، بلکه خاک‌های منطقه را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است.
این فعالیت‌ها موجب کاهش تنوع زیستی و تخریب منابع آبی می‌شود که در نهایت می‌تواند باعث کاهش کیفیت آب زاینده‌رود و آلودگی آن گردد. علاوه بر این، حفاری‌های غیرمجاز برای احداث ساختمان‌ها و جاده‌ها، خطرات سیلابی را به‌شدت افزایش می‌دهد و این خطر، به‌ویژه در فصول بارندگی، می‌تواند به تخریب گسترده‌تری منجر شود.
دلایل رشد ساخت‌وسازهای غیرمجاز در اطراف زاینده‌رود
دولت و نهادهای مسئول در مدیریت منابع طبیعی و شهری، با کمبود نظارت و ضعف در اجرای قوانین ساخت‌وساز، زمینه را برای گسترش این ساخت‌وسازها فراهم کرده‌اند. دسترسی آسان به اراضی بکر، نبود زیرساخت‌های مناسب برای کنترل و افزایش تقاضا برای زمین‌های مسکونی و تجاری در اطراف رودخانه، از جمله عوامل اصلی رشد بی‌رویه این ساخت‌وسازها به شمار می‌روند.
پیش‌بینی می‌شود که اگر این روند ادامه یابد، نه‌تنها تهدیدهای زیست‌محیطی، بلکه خطرات اقتصادی و اجتماعی نیز به وجود خواهد آمد. زمین‌های کشاورزی که به منابع آبی و اکولوژیکی منطقه وابسته‌اند، ممکن است به طور دائم از بین بروند.
مشکلات به وجود آمده برای کشاورزی و منابع آبی
کشاورزی در اطراف زاینده‌رود، یکی از ارکان اقتصادی و معیشتی استان اصفهان است. تغییرات زیست‌محیطی و کاهش سطح منابع آبی به دلیل تخریب بستر طبیعی رودخانه، تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر تولیدات کشاورزی این منطقه داشته است. ساخت‌وسازهای غیرمجاز باعث کمبود زمین‌های حاصلخیز و ازبین‌رفتن مراتع طبیعی شده‌اند.
این امر می‌تواند به بحران‌های جدی در تأمین مواد غذایی محلی و حتی در دسترسی به منابع آبی منجر شود. اثرات بلندمدت این تغییرات ممکن است موجب افزایش قیمت‌ها و بروز بحران‌های اجتماعی ناشی از کمبود منابع گردد.
تهدید برای گردشگری و جاذبه‌های طبیعی
اصفهان به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری مهم ایران، جاذبه‌های تاریخی و طبیعی متعددی دارد که زاینده‌رود یکی از شاخص‌ترین آن‌هاست. گردشگران، به‌ویژه در فصول مختلف سال، از طبیعت اطراف زاینده‌رود دیدن می‌کنند. ساخت‌وسازهای غیرمجاز باعث ایجاد مناظری ناخوشایند، شلوغی، و ازبین‌رفتن فضاهای سبز بکر شده است که این خود تهدیدی جدی برای صنعت گردشگری اصفهان به شمار می‌رود.
آلودگی صوتی و بصری ناشی از این ساخت‌وسازها، می‌تواند تجربه بازدیدکنندگان را تحت‌تأثیر قرار دهد و موجب کاهش تمایل آن‌ها به بازدید از این مناطق گردد.
چالش‌های مدیریتی و قانونی
درحالی‌که قوانینی برای حفاظت از منابع طبیعی و آب‌های زیرزمینی در اطراف زاینده‌رود وجود دارد، این قوانین به‌درستی در سطح محلی اجرایی نمی‌شوند. نهادهای نظارتی همچون شهرداری و اداره محیط‌زیست باید برای مدیریت بهتر ساخت‌وسازها و جلوگیری از تخریب محیط‌زیست، از توان اجرایی و بودجه‌ای بیشتری برخوردار باشند.
یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی، ایجاد سامانه‌های نظارتی و استفاده از فناوری‌های نوین برای کنترل ساخت‌وسازهای غیرمجاز در این مناطق است. همچنین، ارائه مشوق‌هایی برای تبدیل این اراضی به فضاهای سبز عمومی می‌تواند به کاهش ساخت‌وسازهای بی‌رویه و محافظت از زیست‌بوم منطقه کمک کند.
تخریب منظر تاریخی پل‌های اصفهان با ساخت آسمان‌خراش‌ها
یکی دیگر از چالش‌های نگران‌کننده در اطراف زاینده‌رود، احداث ساختمان‌های بلندمرتبه و آسمان‌خراش‌هایی است که در مجاورت پل‌های تاریخی اصفهان مانند سی‌وسه‌پل، پل خواجو، پل جویی و پل مارنان ساخته شده‌اند. این سازه‌ها، نه‌تنها ترکیب بصری تاریخی این بناهای ارزشمند را از بین برده‌اند، بلکه با ایجاد تضاد شدید میان معماری سنتی و مدرن، هویت فرهنگی اصفهان را نیز تهدید می‌کنند.
این پل‌ها که قرن‌هاست باظرافت معماری ایرانی و پیوند با طبیعت، مورد تحسین قرار گرفته‌اند، امروز در سایه سازه‌هایی با ارتفاع و طراحی نامتناسب، به حاشیه رانده شده‌اند. آلودگی بصری ناشی از این برج‌ها، تجربه گردشگری را خدشه‌دار کرده و در بلندمدت ممکن است به کاهش جذب گردشگر و آسیب اقتصادی برای شهر منجر شود.
کارشناسان بارها هشدار داده‌اند که تداوم چنین روندی، باعث فرسایش هویت تاریخی اصفهان خواهد شد؛ هویتی که نه‌تنها میراث یک شهر، بلکه بخشی از فرهنگ ملی ایران است.
یکی از کارشناسان محیط‌زیست در گفتگو با ما چنین اظهار داشت:
"این روند ساخت‌وسازهای غیرمجاز نه‌تنها باعث تخریب طبیعت شده، بلکه در درازمدت به‌سلامت مردم نیز آسیب خواهد رساند. باید تدابیر فوری برای جلوگیری از این بحران به کار گرفته شود."
اصفهان به‌عنوان یکی از شهرهای تاریخی، فرهنگی و گردشگری ایران، نیازمند مدیریت بهینه منابع طبیعی و نظارت دقیق بر ساخت‌وسازهاست. زاینده‌رود که قرن‌هاست به‌عنوان رگ حیات این شهر شناخته می‌شود، اکنون در معرض تهدیداتی جدی قرار گرفته است؛ تهدیداتی که نه‌تنها به محیط‌زیست و کشاورزی، بلکه به میراث تاریخی و فرهنگی شهر نیز آسیب وارد کرده‌اند.
حفاظت از زاینده‌رود، تنها یک ضرورت زیست‌محیطی نیست، بلکه مسئولیتی تاریخی و اجتماعی است. باید با اقداماتی قاطع، همه‌جانبه و هماهنگ، از تداوم ساخت‌وسازهای غیرمجاز جلوگیری کرد و زمینه را برای احیای این رودخانه و چشم‌انداز طبیعی و تاریخی آن فراهم آورد؛ تا زاینده‌رود همچنان بتواند در خدمت نسل‌های آینده باقی بماند.