خیابان طالقانی و مردمانش
خیابان طالقانی از خیابان‌های تاریخی اصفهان است. با پیشینه‌ای پرارج از معماری خانه‌های قدیمی، دفترهای تجاری و کاروانسراها، مردان ادب و هنرمند و نیز مجالس روضه‌خوانی با نسل‌اندرنسل پیشینه. هنوز خاطراتی از مردان بزرگ این محله در حافظه تاریخی این خیابان می‌گردد و سینه‌به‌سینه منتقل می‌شود.
خیابان خوش، خیابان شاه، نام‌های قدیمی خیابان طالقانی است. نخستین خیابان در اصفهان که به‌وسیله اداره بلدیه آسفالت شد. پیش از آن یعنی قبل از دهه 20 این خیابان همچون بیشتر خیابان‌های اصفهان خاکی بود.
همزمان با دوره‌ای که بلدیه در اصفهان راه‌اندازی شد، ابتدا سطح آن را با ریگ می‌پوشاندند، چرا‌که این خیابان محل رفت‌وآمد درشکه‌هایی بود که از محله چهارسو به سمت دروازه دولت حرکت می‌کردند.
نخستین رفتگران استخدامی در بلدیه، دستور داشتند هرروز چند نوبت به‌وسیله یک سطل، آب جوی‌های اطراف خیابان طالقانی را روی زمین بریزند تا زمین مرطوب باشد و در موقع رفت‌وآمد درشکه‌ها، گردوخاک بلند نشود.
این داستان ادامه داشت تا چند سال بعد که این خیابان آسفالت شد و چون از اولین خیابان‌هایی بود که آسفالت می شد، در بین مردم به خیابان خوش لقب گرفت.
دکتر حسن‌خان که پدرش بنیانگذار بیمارستان احمدیه بود هم تعدادی از دکان‌های این خیابان را خریداری کرد تا با هزینه شخصی خیابان را عریض‌تر کند و رفت‌وآمد درشکه‌ها در خیابانی که مریضخانه در آن بود با سهولت انجام شود.
اینها بخشی از خاطرات تاریخ معاصر خیابان طالقانی است که مرتضی پورسعید، از ساکنان قدیمی این محله روایت می‌کند. گرچه شخصیت‌های تاریخی بسیاری که ساکن این محله بودند، نام و نشان این محله را به چند صدسال پیش هم می‌رسانند.
خیابان طالقانی از خیابان‌های تاریخی اصفهان که از غرب به محله چهارسو و از شرق به دروازه دولت متصل می رسد و همجوار با خیابان شیخ بهایی است. محله‌ای که چهره‌های تاریخ روحانیت اصفهان از چند صدسال گذشته تا دوره‌های متأخر در آن رفت‌وآمد داشته‌اند و زندگی کردند.
خیابان طالقانی اما در حافظه خود، تاریخی از قدیمی‌ترین محافل روضه‌خوانی که به‌وسیله خاندان‌های سرشناس و مذهبی برپا می‌شده را هم دارد.
پورسعید درباره چهره‌های مذهبی و سرشناس این محله می‌گوید: «از قدیمی‌ترین خانواده‌های روحانی این محله می‌توان به خاندان روضاتی اشاره کرد که البته اصالتاً چهارسویی بودند. نسل به نسلشان تا امروز روحانی و بیشتر در مساجد خیابان طالقانی ازجمله مسجد جعفر ابن طیار هم پیش‌نماز بودند و هم محافل درس و بحث داشتند.»
سید حسن چهارسویی که دهه‌های 20 و 30 از رجال و صاحب‌منصبان و مهره‌های بانفوذ در اصفهان بود هم ساکن این محله بود.
آیت ا... شمس‌آبادی، هم مدت زیادی پیش‌نماز مسجد جعفر ابن طیار بود و حتی تا امروز هم بسیاری، این مسجد را بانام مسجد شمس‌آبادی می‌شناسند. آیت‌ا... شمس‌آبادی بیشتر ظهرها با یکی دو ساعت تأخیر نماز جماعت را در این مسجد امامت می‌کرد و آن‌هم به این دلیل بود که بسیاری از ساکنان این محله کارمندان دولتی بودند و دیرتر به مسجد می‌رسیدند و ایشان به خاطر آنها نماز جماعت را با تأخیر برپا می‌کردند.
جعفر خیام از کسبه این محل در رابطه با آیت اله شمس‌آبادی می‌گوید: «آیت‌ا... شمس‌آبادی روحانی بسیار مجاهد و پرهیزگاری بود. آن دوره بیشتر مردم اصفهان خمس خود را به ایشان می‌سپردند و ایشان بسیار امانتدار بودند، باآنکه تابستان‌ها حتی پول خرید یخ را هم نداشت.»
پورسعید ادامه می‌دهد: «خاندان‌های گاوبندی، چایچی، بزرگزاد و زادهوش هم تا قبل از دهه 40 در این محله محافل، روضه‌خوانی داشتند؛ اما در این میان روضه‌خوانی در خانه زرگرباشی‌ها از قدمت و شهرت بیشتری برخوردار بوده و آن‌هم به‌واسطه روایت‌هایی است که در مورد اجابت دعا و در این خانه به‌واسطه گره خوردن باشخصیت‌های در واقعه عاشورا نقل‌شده است.»
پورسعید ادامه می‌دهد: «از دیگر چهره‌های سرشناس این محله آقای فشارکی بود که از وکلای دادگستری بود و در زمان دکتر مصدق، دادستان اصفهان بود. منزل فشارکی سر کوچه سرتیپ و دفتر وکالت او در خیابان آمادگاه در ساختمانی روبه‌روی هتل عباسی قرار داشت.»
«حاج مصطفی بنکدار از تاجران بنام این محله و صاحب کارخانه‌های بارش و سیمین در اصفهان بود. آن دوره به‌جای مجتمع تجاری انقلاب، هتل اصفهان قرار داشت که متعلق به خاندان بنکدار بود.»
در محله طالقانی یک کوچه به کوچه کاچی‌پزها شهرت داشت که معمولاً ایام محرم و صفر و ماه رمضان مراسم ویژه کاچی‌پزی و روشن کردن شمع در سقاخانه این کوچه رواج بسیاری داشت و از رسم‌های قدیمی این محله به شمار می‌رفت.
در نزدیکی مسجد رحیم‌خان خیابان طالقانی، کوچه باروت‌سازها قرارگرفته بود که بیشتر کارگاه‌های ساخت نخستین فشفشه ها و مواد محترقه اصفهان در این کوچه فعالیت داشتند.
حرفه کیش‌بافی(نوعی پارچه) هم همچون چند محله دیگر اصفهان در خیابان طالقانی رواج بسیاری داشت، با چندین کارگاه و تیمچه که به این حرفه مشغول بودند. یکی از کارگاه‌های کیش‌بافی هم متعلق به خانواده بنکدار بود.
عبدا... خلیفه‌سلطانی هم که دوره‌های کودکی و نوجوانی‌اش در دهه‌های 20 و 30 در این محله سپری‌شده در رابطه با خاطرات این خیابان می‌گوید: «سال 1300 نخستین بیمارستان اصفهان به نام مریضخانه احمدیه به همت میرزا احمدخان که از نخستین جراحان اصفهان بود در این خیابان تأسیس شد. شخصی به نام معتمد هم نخستین زایشگاه اصفهان را بانام زایشگاه معتمد که امروزه به درمانگاه تبدیل‌شده در همین خیابان راه‌اندازی کرد.»
«دکتر اعلم چشم‌پزشک، دکتر ستایش و دکتر ایزدی که صاحب داروخانه آتش بود و سه دانگ از تپه خاجیک کوه صفه هم به نام او بود در این محله طبابت می‌کردند. میرزا حسن‌خان شمس هم که از نخستین عکاسان اصفهان بوده و همسرش در دربار ظل‌السلطان رفت‌وآمد داشت در این خیابان عکاسخانه داشت.»
بیشتر منازل این خیابان در دهه‌های 20 و 30 خانه‌باغ با عمارت‌های کوشکی بودند و البته ثروتمندان و رجال بسیاری با چندین پیش‌خدمت ساکن این خانه‌ها. باغ‌ها معمولا با سنگ‌ها آبیاری می‌شد. خاندانی به نام چاقوساز در این محله ساکن بودند که آن دوره حتی چندین آهو در منزل نگهداری می‌کردند.
محمود مظاهری، از کسبه قدیمی خیابان طالقانی، می‌گوید: «از پدرانمان شنیده بودیم که چند‌صد سال پیش، شخصی به نام عمو زینل که در این محله ساکن بود و چپق می‌ساخت، مسجد جعفرابن طیار را به همراه حجره‌های اطرافش ساخت و وقف کرد. این مسجد در دوره‌های مختلف بانام‌های مسجد عموزینل، مسجد خیابان، جعفر طیار و مسجد شمس‌آبادی و روضاتی شناخته‌شده است.»
خیابان طالقانی اما چندین دهه است که بیشتر با مغازه‌های پرشمار تعمیرات لوازم‌خانگی شناخته می‌شود. بافت قدیمی و خانه‌های تاریخی در آن در حال تخریب است و شاید تنها در خاطرات مردم چند صباحی دیگر باقی باشد.