خانه زرگرباشی و باورهای مردمی

شیما خزدوز/اصفهان امروز: «پنج نسل قبل از ما، حاج سیدمحمدعلی، از زرگران بنام دوره قاجار در اصفهان بود. همان دوره، ظل‌السلطان سفارش ساخت شمشیری از طلا را به او می‌دهد و گویا سیدمحمدعلی زرگر نمی‌تواند در موعد مقرر، شمشیر را به شاهزاده تحویل بدهد و به این دلیل مورد غضب ظل‌السلطان قرار می‌گیرد و او را در طویله زندانی و تنبیه می کنند. ازقضا همان روز، شاهزاده برنامه شکار و تفریح در تپه‌های قمیشلو را داشته که گویا حین شکار، تیر، کمانه می‌کند و به خود شاهزاده اصابت می‌کند و او را زخمی می‌شود. ظل‌السلطان با خود می‌اندیشد که آه سیدمحمدعلی او را گرفته است. پس نزد او می‌رود و دلجویی می‌کند و برای رفع این دلخوری به وی مقام زرگرباشی می‌دهد و ازآن‌پس سیدمحمدعلی مقرب دستگاه ظل‌السلطان می‌شود. این روایتی است به نقل از سیدمصطفی زرگرباشی از نوادگان خاندان زرگرباشی، البته این خانواده در میان مردم اصفهان به خانه‌ای که 300 سال محفل روضه‌خوانی در آن برپا بوده، شناخته می‌شوند.»

خانه زرگرباشی را قدمت برگزاری مراسم عزاداری در ایام محرم، زبانزد کرده است. باوجودآنکه این خانه هرگز وقف روضه‌خوانی هم نشده و وقفنامه هم نداشته اما همواره مجالس روضه‌خوانی در آن برپا بوده است. گرچه بیشتر باورهای عامیانه مردم، خرافات بسیاری را هم پیرامون آن رواج داده است.

حاج مصطفی زرگرباشی می‌گوید: «از 290 سال پیش در این خانه مراسم روضه‌خوانی برپا بوده اما اینکه فلسفه برگزاری روضه‌خوانی در این خانه از ابتدا چه بوده، اطلاعی پیرامونش نداریم، تنها اینکه مراسم عزاداری این خانه طی این سه قرن بی‌وقفه در جریان بوده است.»

حتی در دوره پهلوی اول که مدتی برگزاری جلسات روضه‌خوانی، ممنوع اعلام‌شده بود هم مراسم این خانه‌پا برجا بود و بیشتر مردم از پشت‌بام‌های خانه‌های مجاور، خودشان را به این مجلس می‌رساندند.

وی ادامه می‌دهد: «هیچ اتفاق خارق‌العاده و ماورایی در هیچ دوره‌ای در این خانه رخ نداده است، آنچه مردم با باورهای نادرست و آمیخته با خرافات به آن دامن زده‌اند، باورهای نادرستی که به اصل فلسفه عاشورا و اعتقادات راستین مردم هم صدمه وارد می‌کند.»

«دستگاه عزاداری امام حسین (ع) آنقدر وسعت و خلوص دارد که با این خرافات در تضاد است. اگر مردم در این خانه حاجت‌روا شدند تنها به این دلیل است که مردم بادل سوخته و عقیده و خلوص، حاجتشان را خواستند.»

«به‌عنوان‌مثال دهه‌های 20 و 30 در این خانه یک سماور قدیمی بسیار بزرگ که با چوب و زغال گرم می‌شد وجود داشت. استاد رمضان زاهدی که برادر سرهنگ زاهدی، رئیس اداره اوقاف اصفهان بود، هم‌سال‌ها پشت میز چای این خانه خدمت می‌کرد. استاد زاهدی بامهارت خاصی چای این روضه را دم می‌کرد، به‌طوری‌که گاهی دو هزار استکان چای را پر می‌کرد، اما سماور خالی از آب گرم نمی‌شد، چراکه او با دقت قبل از تمام شدن آب گرم، سماور را پر می‌کرد؛ اما سال‌های سال مردم خیال می‌کردند که سماور خانه زرگرباشی معجزه است و هرگز آب داخل آن تمام نمی‌شود. حتی یک‌مرتبه، خانمی جوان سراسیمه و با گریه و زاری وارد این خانه شد و به سمت سماور رفت و آن را در آغوش گرفت و بوسید، به این خیال که سماور متبرک است و حاجت می‌دهد. نتیجه اینکه صورتش سوخت!»

حاج مصطفی زرگرباشی پنجمین نسل است از این خاندان که چراغ این مجلس را روشن نگه‌داشته است. عقبه این خاندان از دوره قاجار برمی‌گردد به سیدمحمدعلی زرگرباشی و حاج سیدجعفر زرگرباشی که هر دو در وادی‌السلام شهر نجف به خاک سپرده‌شده‌اند. پس از آنها حاج سیدعلی و سیدمهدی زرگرباشی بودند. مقبره سید علی زرگرباشی در تخت فولاد، تکیه بروجردی‌ها و مقابل مقبره بانو امین قرار دارد.

زرگرباشی در رابطه با روحانیون قدیمی و بنام اصفهان که در این خانه روضه‌خوانی داشته‌اند می‌گوید: «حاج شیخ مهدی حقوقی، حاج میرزاعلی حصه‌ای، حاج حسین مظلوم، حاج احمد روضاتی، حاج میرزاعلی نقی، برات علی مشکات و عماد ازجمله چهره‌های برجسته روضه‌خوانی در این خانه بوده‌اند.»

«از دیگر چهره‌های بسیار ارزشمند و موردتوجه خانواده ما اما آیت ا... شمس‌آبادی بود که با حضور بسیار نافذ و مجربشان در جلسات این خانه شرکت می‌کرد. سیدی که مردم با نذر 10 صلوات و یک حمد و سوره نثار روحش، حاجت‌روا می‌شوند.»

«اجرای برخی تشریفات ویژه این خانه و نذورات نقدی و غیر نقدی آن از جانب مردم، هرگز قطع نشده است. صبح‌ها مراسم روضه‌خوانی و عصرها نذر پختن کاچی.»

خانمی میانسال که گویا از میهمانان قدیمی این خانه است می‌گوید: «این مجلس از شلوغ‌ترین مجالس عزاداری اصفهان بوده و هست. روزهای تاسوعا و عاشورا اما آیین رونمایی از شمایل هم در حیاط این خانه در میان انبوه جمعیت باشکوه خاصی اجراء می‌شود.»

شمایل، تصاویر بسیار قدیمی از واقعه عاشورا و امام حسین (ع) و اصحابشان است که روی تابلو‌های چرمی نقاشی شده است و شمایل‌های این خانه بسیار قدیمی و یادگاری از دهه‌های مختلف روضه‌خوانی این مکان است. او ادامه می‌دهد: «تا قبل از دهه 60 هم معمولاً غذای نذری این خانه با بیشتر محافل عزاداری بسیار متفاوت بود و معمولاً عزاداران با چندین نوع غذا و سفره‌هایی رنگارنگ پذیرایی می‌شدند.»

نذر کاچی‌پزان و گروکشی استکان برای گرفتن حاجت از قدیم در این خانه مرسوم بوده است و البته مراسم روشن کردن شمع در شام غریبان که این خانه هم به‌عنوان یکی از چهل‌و‌یک منبری که مردم پای آن شمع روشن می‌کردند، انتخاب می‌شده است، اما در سال‌های اخیر شمع روشن کردن در این خانه به دلیل آن‌که بانیان و صاحبان خانه را بسیار به‌زحمت می‌اندازد، ممنوع شده است.