تئاتر اصفهان در کما به سر می‌برد

امید نیاز متولد سال 1358 در اصفهان لیسانس تئاتر و فوق‌لیسانس فلسفه هنر، نویسنده و کارگردان و بازیگر تئاتر و سینما و مدیرمسئول آموزشگاه هنرهای نمایشی اردیبهشت است. او در بیش از بیست تئاتر به‌عنوان کارگردان، نویسنده یا بازیگر حضورداشته و با سه فیلم سینمایی، یک تله‌فیلم و یک فیلم کوتاه در سینما و تلویزیون نیز فعالیت داشته است. امید نیاز افتخارات بین‌المللی بسیاری در عرصه‌های مختلف کاری خود دارد و جوایز بین‌المللی متعددی کسب نموده است. کسب تندیس برترین فیلم‌نامه و کارگردانی در جشنواره بین‌المللی فیلم سئول کره جنوبی ۲۰۱۵ با فیلم (ب ۱۲)، برنده لوح زرین بهترین دستاورد فرهنگی هنری فستیوال بین‌المللی فیلم یونیورسال کالیفرنیا ۲۰۱۶، برگزیده فستیوال فیلم واشینگتن برای فیلم (این فیلم قشنگ نیست)، دریافت لوح تقدیر از یونیسف و... بخشی از جوایز و افتخارات این هنرمند اصفهانی است. تئاتر «١+١» به نویسندگی و کارگردانی امید نیاز و گوگیلمو پاپا، به‌تازگی موفق به دریافت دیپلم افتخار و جایزه بهترین اثر از نگاه تماشاگران در جشنواره بین‌المللی شهر لومزا در لهستان شده است. این تئاتر در سال 93 و 95 در تالار هنر اصفهان اجرا شده است.

به بهانه این افتخارآفرینی با امید نیاز یکی از پرافتخارترین هنرمندان اصفهانی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

درباره تئاتر «١+١» که به‌تازگی موفق به دریافت دیپلم افتخار در جشنواره بین‌المللی شهر لومزا در لهستان شده و تولید مشترک میان ایران و ایتالیاست برایمان بگویید.

تئاتر «١+١» تولید مشترک ایران و ایتالیا است سال 92 تولیدشده و در جشنواره تئاتر فجر در بخش بین‌الملل به روی صحنه رفت و تا الان در کشورهایی مانند کره جنوبی، آلمان، ایتالیا، رومانی، لهستان و در ایران در شهرهای اصفهان، یزد، بندرعباس و تهران اجرا شده من و آقای گوگیلمو پاپا نویسنده و کارگردان و بازیگر این تئاتر هستیم و نوازندگی این کار برعهده آقای تیزیانو پوپولی است. این کار روایتگر داستان دو مرد است که در یک سرزمین به هم می‌رسند و زبان همدیگر را بلد نیستند اما تصمیم می‌گیرند در کنار هم زندگی کنند، روند زندگی‌شان دست‌خوش تغییراتی می‌شود و درنهایت موضوع کار به موضوعات انسانی، در کنار هم بودن و قدر یکدیگر را دانستن مرتبط می‌شود. کار دیالوگی ندارد و به همین دلیل ما این شانس راداریم تا در کشورهای مختلف آن را اجرا کنیم؛ و سال گذشته هم این تئاتر در جشنواره رومانی جایزه ویژه هیئت‌داوران را کسب کرده و پس‌ازآن دعوت‌نامه‌های متعددی از کشورهای مختلف برای اجرا داشتیم و به‌تازگی نیز در جشنواره بین‌المللی در لهستان موفق به دریافت جایزه شده‌ایم و هفتم تیر نیز برای اجرای این تئاتر به کشورهای سوئیس، کرواسی، صربستان و مونته‌نگرو سفر خواهیم کرد.

احتمالا این سؤال از شما بارها پرسیده شده که فضای تئاتر اصفهان از نظر شما چگونه است؟

وضعیت تئاتر در اصفهان ایدئال نیست و فاصله زیادی داریم تا به استانداردهای لازم برسیم.

دلیل ایدئال نبودن و فاصله داشتن تئاتر اصفهان با استاندارها را در کجا باید جستجو کرد؟

اولین مشکل، قطعا کمبود سالن است و دلیل دیگر این است که در میان مسئولان اصفهانی حمیت و تعصبی برای توسعه و بهتر شدن تئاتر اصفهان وجود ندارد. اصلا من نمی‌دانم آخرین باری که آقای شهردار یا جناب استاندار تئاتری را تماشا کرده‌اند چه زمانی بوده است و چرا این فرهنگ در میان مردم و مسئولین ما جا نمی‌افتد؟ من در مصاحبه‌های اخیرم انتقادهای زیادی به آموزش‌وپرورش کرده‌ام سازمانی فرسوده و پیر که سرمایه انسانی بسیاری دارد و خیل عظیمی از دانش آموزان به همراه والدینشان می‌توانند به تماشای تئاتر بروند و تئاتر کشور با همین سرمایه‌های انسانی و مهم متحول شود ولی این اتفاق نمی‌افتد چون انگیزه‌ای در مسئولین وجود ندارد.

یکی از موضوعاتی که بسیاری از مردم برای تماشای تئاتر از آن گلایه دارند بحث اقتصادی و بلیت‌های گران تئاترهاست. فکر نمی کنید بحث اقتصادی هم یکی از عواملی است که مردم را از تئاتر جدا کرده است؟

من فکر می‌کنم باید فرهنگ تماشای تئاتر در میان مردم جا بیافتد. ببینید ما در یک بدن زندگی می‌کنیم این بدن شامل جان و جسم است. جان ما به یک سری چیزها نیاز دارد و جسم ما هم همین‌طور. این فرهنگ باید جا بیافتد که فقط خوراک و مواد غذایی که نیاز جسم است به‌تنهایی کافی نیست و جان ما هم نیاز به خوراک دارد امکان دارد این جان خوراکش موسیقی باش یا تئاتر و سینما یا کتاب یا نقاشی، باید به جان هم پرداخته شود. یکی از غذاهای روحی و فکری تئاتر است که محتوایش می‌تواند به درد بخورد؛ اما مشکل اینجاست که این خوراک جان، نیازسنجی نشده و ضرورتش برای مردم توسط مسئولین تعریف‌نشده است. شما نگاه کنید صداوسیما چه‌کاری برای تئاتر کرده است؟آن‌قدر که از تلویزیون تبلیغ محصولات خوراکی پخش می‌شود یک تبلیغ از تئاتر وجود ندارد. واقعا این بحث‌ها برای من و اهالی تئاتر واقعا خسته‌کننده شده است. در شرایط فعلی تنها مطبوعات صدای تئاتر است و به معرفی تئاترها کمک می‌کند.

در اصفهان یک تئاتر با 4 تا 5 ماه تمرین، تنها 15 روز اجرا دارد چرا نباید این تئاتر در شهرهای مختلف استان و ایران اجرا داشته باشد. چون سیستم حرفه‌ای وجود ندارد و نمی‌توانیم بگوییم همه‌اش تقصیر مسئولین است اما مسئولین به ما یک پل نشان دهند ما به آنها سی‌وسه‌پل نشان می‌دهیم.

یکی از انتقادهای دیگر این است که در اصفهان متولی فرهنگ دقیقا چه کسی است؟ من هنرمند فردا نمی‌دانم در اصفهان باید باسلیقه چه کسی محتوا تولید کنم به سلیقه ارشاد، شهرداری یا ... سردرگمی در فضای فرهنگی اصفهان وجود دارد و این هنرمند است که از مسیر هنری دور می‌شود و ثبات و امینتی وجود ندارد نه برای مردم و نه برای هنرمندان. مردم هم گیج شده‌اند یک کار خوب می‌بینند بعد یک کار بد و سطح پایین. من فکر می‌کنم تئاتر اصفهان در کما به سر می‌برد؛ یعنی کبد دارد کار خودش را انجام می‌دهد، نفس می‌آید و می‌رود منتها تفکر، زیست و حرکتی وجود ندارد. تئاتر اصفهان نه مرده است و نه زنده در کما به سر می‌برد.

این روزها تئاترهای کمدی بسیاری در اصفهان اجرا می‌شود و با اقبال مخاطبان نیز روبه‌رو شده و تئاتر اصفهان را تحت تأثیر قرار داده است. نظر شما درباره این سبک از تئاترهای پرطرفدار و پرفروش در اصفهان چیست؟

تئاتر شادی‌آور هم جزئی از گونه‌های نمایش است. الان چون اقتصاد تئاتر اقتصاد ضعیفی است هنرمندان از این راه امرارمعاش می‌کنند. به نظر من این‌ها بیشتر یک کالای هنری است نه یک اثر هنری. در سلیقه من نیست اما این هم یک نوع از تئاتر هست که همیشه بوده مثل سینمای تجاری و سینمای هنری. درآمدزایی هدف کار این سبک از تئاترهاست شخصا در سلیقه من نیست و نمی‌توان برای کل شهر و مخاطبان تصمیم بگیرم؛ اما موضوع اینجاست که ما داریم این نمایش‌ها را با کجا مقایسه می‌کنیم. اینها کمدی نیست که در اصفهان اجرا می‌شود به‌نوعی هزل و هجو است. سه سبک تئاتر طنز وجود دارد؛ کمدی یا طنز، هجو و هزل. بیشتر تئاترهای کمدی اصفهان هزل و هجو است. تا وقتی‌که به سلیقه تماشاگر آسیبی نرسد و تماشاگر تصور نکند که تنها همین سبک از تئاتر برای تماشا وجود دارد اشکالی ندارد. در تهران هم این سبک از تئاتر هست اما در کنارش گونه‌های مختلف تئاتر هم اجرا می‌شود. در اصفهان با توجه به ظرفیت کم سالن‌های نمایشی وقتی کارهای طنز اجرا می‌شود ذائقه مردم را تغییر می‌دهد و باعث می‌شود که اگر کسی کار جدی و در سطح جهانی انجام دهد دیده نمی‌شود ولی در کل احساس می‌کنم اجرای بیش‌ازحد این تئاترها به بحث تئاتر ضربه می‌زند.

کمی از فضای تئاتر فاصله بگیریم. در حال حاضر چه اثری را برای نمایش در تئاتر یا سینما دارید؟ و برای آینده و حضور در سینما چه برنامه‌ای دارید؟

یک ماه پیش فیلم سینمایی عزیز میلیون دلاری به کارگردانی من وارد شبکه نمایش خانگی شده است و فیلم سینمایی ب 12 را در گروه هنر و تجربه در نوبت اکران دارم این فیلم در جشنواره لس‌آنجلس، سئول کره جنوبی، یونیورسال کالیفرنیا و جشنواره فیلم ایرلند موفق به کسب جوایز متعددی شده است. یک فیلم کوتاه هم به نام «این فیلم قشنگ نیست» به‌تازگی ساخته‌ام که برای افتتاح آن آقای سیروس الوند به اصفهان آمدند. برای حضور جدی در عرصه سینمای حرفه‌ای نیز درگیر پروژه‌ای هستم منتها می‌خواهم قطعی شود حتما در آینده درباره‌اش صحبت خواهم کرد. این روزها در حال کار روی تئاتری هستیم به نام کوران که در حال تمرین آن هستیم کاری فلسفی که مردادماه به روی صحنه خواهد رفت.

شما تجربه کار کردن در کشورهای دیگر را دارید. وضعیت تئاتر در سایر کشورها به چه صورت است؟

من در کشورهای مختلف آسیایی، اروپایی و آمریکایی اجرا داشته‌ام. در اروپا تماشای تئاتر در آخر هفته بخشی از برنامه‌های مردم است؛ و مردم حداقل ماهی یک‌بار تئاتر تماشا می‌کنند. در کشورهای دیگر هم استقبال مردم و هم حمایت دولت‌ها از تئاتر بسیار خوب است. تئاتر هنر گرانی است و باید توسط دولت و شهرداری‌ها حمایت شود. اینکه می‌گویند بخش خصوصی من نمی‌دانم این بخش خصوصی کلمه‌اش از کجا آمده است؟ هنری است که باید برایش بپردازید. هنرمند می‌آید ماه‌ها زحمت می‌کشد و مسئولین هم باید کمکی بکنند. تئاتر در کشورهای دیگر از سالن‌های متنوع و تبلیغات شهری بسیار زیادی بهره‌مند‌است. با دیدن شرایط کشور خودم احساس می‌کنم که ما در کشورمان تئاتر نداریم؛ مثلا سالن تئاتری در ایران کاربری‌های متنوعی دارد از برگزار سمینار گرفته تا کلاس کنکور و جنگ اما در کشورهای دیگر سالن تئاتر کاربری‌اش کاملا مشخص است.

چون من تصور می‌کنم در کشور ما ضرورت این مسئله احساس نشده است و آن‌قدری که برای کشاورزی و عمران هزینه می‌شود برای اندیشه هزینه‌ای نمی‌شود.

بهترین فیلم و تئاتری که در نیمه اول سال 97 تماشا کرده‌اید چه آثاری بوده است؟

من اصولا درباره اثر هنری نمی‌توانم واژه بهترین را به کار ببرم چون هر اثر هنری مانند اثرانگشت است و هر هنرمندی اثرانگشت خودش را دارد بنابراین مقایسه‌ای نگاه نمی‌کنم. تئاترهای بسیاری در اصفهان دیده‌ام ولی لذت کافی نبرده‌ام این اواخر تئاتری بانام کارمند به کارگردانی آقای رادمهرکشانی را تماشا کردم که کار خوبی بود. من به دلایل مختلف و مشغله کاری نتوانستم سه ماه اول سال جدید به سینما بروم اما خودم فیلم‌های مختلفی را تماشا کرده‌ام سینمای ایتالیا و فرانسه را دنبال کرده و به‌طور مداوم تماشا می‌کنم. فیلمی که مجددا برای چندین بار دیده‌ام سینما پارادیزو به کارگردانی جوزپه تورناتوره بوده و هم‌چنین سه‌گانه کیشلوفسکی.

بسیاری از هنرمندان اصفهانی پس از مدتی از اصفهان به تهران مهاجرت می‌کنند و فضای فرهنگی شهر را ترک می‌کنند؛ اما شما از معدود هنرمندانی هستید که در اصفهان فعالیت می‌کنید و اصفهان را ترک نکرده‌اید. چه اتفاقی می‌افتد که هنرمندانی همچون شما به فضای فرهنگی شهرشان پایبند هستند و آن را ترک نکرده‌اند؟

من موزاییک‌ها و سنگ‌فرش‌های شهرم را به هیچ کجای دنیا نمی‌دهم. بااینکه ویزای بلندمدت دارم اما در اصفهان زندگی می‌کنم و ایران را برای زندگی ترک نکرده‌ام. چون اعتقاددارم من آب این شهر را خورده‌ام و سرویس‌های این شهر را استفاده کرده‌ام بعدها پسرم از من می‌پرسد شهر تو کجاست و تو برای این شهر چه‌کاری انجام داده‌ای؟ از من می‌پرسند برای شهرت چه‌کار کرده‌ای؟ شهرم بخشی از هویتم است. من عاشق کوچه‌پس‌کوچه‌های شهرم هستم عاشق پل مارنان، نقش‌جهان و ... من اگر مانده‌ام حتما باید کاری انجام دهم و تا جایی که امکان داشته باشد و بقا و زیستم دچار مشکل نشود اینجا می‌مانم منتها من فکر می‌کنم با این شرایطی که پیش می‌رود علیرغم میل باطنی شاید مجبور شوم درنهایت با بغض از شهر و کشورم خداحافظی کنم.

اگر قرار باشد جمله‌ای بگویید و در آن مردم را به تماشای تئاتر تشویق و دعوت کنید چه می‌گویید؟

به مردم می‌گویم بیایید مدتی هم تئاتر را امتحان کنید من فکر می‌کنم به امتحانش می‌ارزد و احساس و تأثیری که بعد از تماشای تئاتر در خانواده شما به وجود می‌آید را تجربه کنید. تئاتر میکسون فرهنگی و هنری هر کشور و مرزوبوم است. تئاتر متعلق به مردم است و به عشق مردم ساخته می‌شود و منتظر جواب مردم. تئاتر برای من مثل یک روستاست و سینما و تلویزیون مانند یک شهر و کلان‌شهر هستند. تئاتر آب‌وهوای خوبی دارد درست مانند یک روستا باصفاست. مردم برای اینکه حالشان خوب شود باید حداقل یک‌بار را در ماه به روستا بروند، تئاتر هم همین شکل است. حال و هوایی که در تئاتر وجود دارد در سینما و تلویزیون نیست. مردم عزیز مطمئن باشید تلویزیون خردی به ما اضافه نمی‌کند چراکه رسانه‌ای قابل‌دسترسی و معمولی است. در طول تاریخ این تئاترها بوده‌اند که حرف‌هایی برای گفتن داشته‌اند، ما بیشتر از هرزمانی به تفکر نیاز داریم. ما تئاتری‌ها منتظرتان هستیم و به عشق شما تئاتر می‌سازیم که جیب‌هایمان پر نشد از سینما و نخواستیم پر شود، دلمان پر شد سری به دلهایمان بزنید.

و سخن پایانی

من یک‌زمانی فکر می‌کردم با فیلم یا تئاتری که می‌سازم می‌توانم دنیا را تغییر دهم، گذشت دیدم نشد. گفتم بروی قاره خودم تأثیر می‌گذارم، نشد. گفتم بر روی کشورم تأثیر می‌گذارم؛ نشد تصمیم گرفتم بر روی استان و شهرم تأثیرگذار باشم، نشد، بر روی محلمان، نشد. بر روی خانه‌ام آن‌هم نشد. به این نتیجه رسیدم خیلی هنرمند باشم اول می‌توانم تأثیر جزئی در خودم ایجاد کنم. می‌خواهم بگویم خودمان را از یاد نبریم همان‌طور که حضرت علی فرموده‌اند هرکسی خود را شناخت خدای خود را شناخته است. سفری در خودمان هم داشته باشیم و به خودمان هم‌فکر کنیم؛ و در پایان امیدوارم یک چراغ تازه در تئاتر اصفهان روشن شود.