«بیراهه» به بیراهه رفت؟
پخش اعترافات دختر ۱۷سالهای که به‌واسطه انتشار ویدئوهای رقص خود در اینستاگرام، پایش به مستند «بیراهه» کشیده شد
پخش اعترافات دختر ۱۷سالهای که به‌واسطه انتشار ویدئوهای رقص خود در اینستاگرام، پایش به مستند «بیراهه» کشیده شد، در روزهای اخیر واکنش‌های متعددی را از سوی اقشار مختلف جامعه به همراه داشت. این منتقدان فارغ از گرایش‌های فکری و سطح تحصیلی و اجتماعی، در اظهارنظرهایشان یک پرسش را پررنگ مطرح می‌کردند که "پیامدهای پخش «بیراهه» برای صداوسیما و مخاطبانش چه خواهد بود؟"
انتقادها به عملکرد صداوسیما درخصوص پخش مستند «بیراهه»، رسانه ملی را به واکنش واداشت تا محمد حسین رنجبران (مدیرکل صداوسیما) در دفاعی تمام قد از پخش این مستند، این اقدام صداوسیما را در راستای روشن‌سازی افکار عمومی و خانواده‌ها بداند.
این در حالی است که حمید شکری خانقاه (کارشناس رسانه و استاد ارتباطات) درباره این اقدام صداوسیما در برخورد با یک دختر نوجوان و پخش اعتراف تلویزیونی در قالب یک برنامه مستند، از لزوم تغییر رویکرد کلی صداوسیما سخن گفته و تاکید کرده است که این سازمان باید نگاه‌های جناحی خود را کنار بگذارد.
اقدام صداوسیما ضد منافع ملی بود
حمید شکری خانقاه در گفت‌وگویی با ایسنا با این مقدمه سخنان خود را آغاز کرد که «رسانه ملی، رسانه‌ای است که مختص تمام اقشار جامعه است؛ یعنی تمام جناح‌ها و اقشار مختلف می‌توانند صدایشان را از این رسانه به گوش مردم برسانند. بر همین اساس طبق مجوزی که به سازمان صداوسیما داده شده است، این رسانه باید در راستای اهداف حاکمیت، دولت و منافع ملی قدم بردارد و به غیر از این موارد حق هیچ کار دیگری را ندارد.»
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه «صداوسیما درباره برخی از موضوعات گزینشی عمل می‌کند»، اظهار کرد: وقتی صداوسیما برخی از موضوعات را با اهداف جناحی یا سیاسی پخش می‌کند و عده‌ای را هم مورد عتاب و خطاب قرار می‌دهد، غیرقانونی عمل کرده است. جامعه کنونی درگیر «بافت موقعیت ارتباطی هشدار» است. بافت موقعیتی ارتباطی هشدار یعنی وضعیتی که فضای گفتمانی جامعه ابهام‌آلود و پر از تردید است ... در چنین موقعیتی بافت انتقال پیام و زبان گفتگو باید بر امیدآفرینی و شفافیت نسبت به آینده متمرکز باشد.
او با اشاره به واکنش‌ها و انتقادهای مطرح شده درباره مستند «بیراهه» و پخش اعتراف تلویزیونی از یک دختر نوجوان، بیان کرد: قطعا تمام این واکنش‌ها درست بوده است. صداوسیما حق چنین کار غیراخلاقی و نسجیده‌ای را نداشت. این اقدام صداوسیما نه تنها به شفافیت نیانجامید بلکه ابهام‌ها را هم چند برابر کرد. وقتی که جامعه درگیر چندین موضوع از جمله فساد، اختلاس و تجاوز به کودکان است، پخش اعتراف از یک دختر نوجوان کار درستی نیست. حتی برخی از روحانیون هم این کار تایید نکردند. باید به این نکته توجه کرد الان کسی در تایید رقص سخن نمی‌گوید بلکه همه این حرف‌ها درباره تقبیح این کار صداوسیما است.
شکری‌خانقاه اظهار کرد که این اقدام صداوسیما باعث شد که سوالات زیادی در ذهن مردم ایجاد شود؛ سوالاتی همانند اینکه چرا صداوسیما درباره موضوع تجاوز به کودکان برنامه نمی‌سازد؟ چرا هیچ‌گاه درباره اختلاس‌گران میلیاردی اعتراف تلویزیونی نگرفت؟ آیا الان تنها مشکل نظام رقص چند نوجوان در اینستاگرام است؟
او با اشاره به انعکاس این عملکرد صداوسیما در رسانه‌های خارجی، این اقدام را نسجیده، غیرحرفه‌ای و ضد منافع ملی دانست و تاکید کرد: این حرکت صداوسیما باعث ضعف ما در رسانه‌های خارجی شد. بسیاری از رسانه‌های خارجی نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند.
حمید شکری‌خانقاه همچنین با بیان اینکه «صداوسیما بیش از تغییر مدیریت نیاز به تغییر رویکرد دارد»، گفت: تغییر مدیریت یک نوع واکنش آنی و هیجانی به افکار عمومی است؛ این در حالی است که باید رویکرد صداوسیما عوض شود. در سالهای اخیر شاهد بودیم مدیریت این سازمان عوض شد، ولی در رویکرد آن تغییر چندانی ایجاد نشد. اگر مدیر عوض شود که بنده به شخصه مشتاقم با توجه به اتفاقات اخیر این اتفاق بیفتد، فقط پاسخ به افکار عمومی خواهد بود که تنها از همین جهت خوب است. در واقع به افکار عمومی احترام گذاشته می‌شود، اما باید به فکر راه‌کار بلندمدت بود. ما باید در رویکرد صداوسیما تغییر داشته باشیم؛ یعنی همگرایی صداوسیما با حاکمیت، دولت و مردم.
او با بیان اینکه «امروز صداوسیما دست یک تفکر خاص اقلیت است و برای اکثیریت جامعه نسخه می‌پیچد» به واکنش دفاع مدیرکل روابط عمومی سازمان صداوسیما از مستند «بیراهه» اشاره کرد و گفت: حمایت روابط عمومی از این مستند و متهم کردن افکار عمومی تنها باعث شد که ابهام‌ها چندین برابر شود. اکنون فضای جامعه دستخوش بحران‌های هیجانی افکار عمومی و ناامیدی است. کشورهای خارجی از یک طرف و برخی از جناح‌های داخلی از دیگر سوی به این التهاب دامن می‌زنند. برای آرام‌سازی فضای ملتهب جامعه ما نیاز به روابط عمومی همراه داریم و رفتار ارتباطی مدیران ارشد بایستی بر مدیریت احساسات و کلمات جامعه متمرکز باشد.
همراه کردن افکار عمومی یعنی توجه به دغدغه‌های آنان و توجه به این دغدغه‌های ارتباطی جلب اعتماد و حمایت مردم را به دنبال خواهد داشت. همراهی و مشارکت فعال مردم با ارائه برنامه‌های ارتباطی زود بازده و تمرکز بر نشان دادن «نتایج» اقدامات مدیران در بافت موقعیت ارتباطی هشدار الزامی و اجتناب‌ناپذیر است. استراتژی ارتباطی گفت‌وگو و خودگشودگی سازمانی در تولید برنامه‌های سیما راه حل برون رفت از این موقعیت است.
اقدام صداوسیما با دین و انقلاب سازگاری ندارد!
در این میان، حجت‌الاسلام و المسلمین دلیری (مدرس فلسفه عالی و عرفان حوزه علمیه قم) نیز در گفت‌وگویی با ایسنا این اقدام صداوسیما را نامناسب برشمرد.
او خاطرنشان کرد: به طور کلی با توجه به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی حوزه عمومی و خصوصی را باید بار دیگر تعریف کرد. فردی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام که به نوعی حوزه خصوصی نیز محسوب می‌شود، تصویر و فیلمی را منتشر کرده است. اگر بخواهیم در برخورد با این فرد به گونه‌ای عمل کنیم که کار او بیشتر ترویج پیدا کند، طبیعتا درست نیست. اما در حال حاضر عده‌ای در برابر این اقدام صداوسیما موضع گرفته‌اند و در مخالفت با این اقدام تلویزیونی بیشتر کار آن دختر را رواج می‌دهند.
او ادامه داد: باید به این نکته توجه کرد که بسیاری از بحث‌های حجاب، بدحجابی و بی‌حجابی اعتراضات اجتماعی مردم است. از آنجا که میدان نقد و اعتراض چندانی وجود ندارد، فرد تلاش می‌کند تا در قالب این موضوعات اعتراض خود را مطرح کند. در این میان خوب است که دولتمردان این اعتراضات و نقدها را بشنوند و پاسخگو باشند. صداوسیما کار بسیار بدی کرد و اقدامی انجام داد که با بحث‌های انسانی، دینی، قرآنی مطابقت نداشت. اصلا نمی‌خواهم از کار آن دختر خانم دفاع کنم. اما در مقام مقایسه باید به این نکته توجه کرد که با وجود اینکه درباره اختلاس‌ها بسیار شنیده‌ایم، اما تاکنون اختلاس‌گری که از او در تلویزیون اعتراف بگیرند، ندیده‌ایم.
این مدرس حوزه علمیه قم تاکید کرد: خیلی از مباحث فقر، بیکاری و فلاکت به خاطر همین مسائل مالی است و این در حالی است که در نهج‌البلاغه و سایر گزاره‌های دینی بسیار بر موضوع بیت‌المال تأکید شده است.
او با بیان اینکه «امروز صداوسیما دست یک تفکر خاص اقلیت است و برای اکثریت جامعه نسخه می‌پیچد» به واکنش دفاعی مدیر کل سازمان صداوسیما از مستند «بیراهه» اشاره کرد و گفت: حمایت روابط عمومی از این مستند و متهم کردن افکار عمومی تنها باعث شد که ابهام‌ها چندین برابر شود. گزاره‌های دینی زوربردار نیست و نمی‌توان با اجبار آنها را به کسی تحمیل کرد. در آیه شریفه قرآن گفته می‌شود «لا اکراه فی‌الدین» و این موضوع کاملا روشن است. خداوند در قرآن به پیامبرش فرموده فقط می‌تواند ابلاغ کند و نمی‌تواند کسی را به زور به بهشت ببرد.
حجت‌الاسلام و المسلمین دلیری با بیان اینکه «به زور نمی‌توان کسی را به اسلام متعهد کرد»، گفت: به گمانم دولتمردان اگر خودشان زاهدانه زندگی کنند، بسیاری از این هنجارهای اجتماعی را دیگر شاهد نخواهیم بود. وقتی که جوانی پول داشته باشد، ازدواج کرده باشد و شغل داشته باشد دیگر دنبال ناهنجاری نمی‌رود.
او گفت: بهتر است دست از تهدید بردارند و مدام تهدید به فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی نکنند. زمانه امروز دیگر زمانه فیلترینگ نیست. وقتی که گفته می‌شود به گونه‌ای شبکه‌های اجتماعی را فیلتر می‌کنیم که حتی با فیلترشکن هم باز نشود نمی‌دانند که ما را به سخره می‌گیرند! مگر در این زمانه کسی با این ادبیات می‌تواند سخن بگوید؟ قبلا مردم تنها از تلگرام استفاده می‌کردند و راضی هم بودند، اما الان با وجود فیلترشکن دسترسی به هر شبکه اجتماعی میسر شده است.
این مدرس علوم دینی اظهار کرد: مگر ما زمانی با ویدئو، ماهواره و خیلی چیزهای دیگر مخالف نبودیم؟ این مخالفت‌ها را به کجا رساندیم؟ خوب است که از گذشته درس بگیریم و این همه مردم را تهدید نکنیم. این کاری که صداوسیما کرد اصلا خوب نبود. آبرو از انسانی بردن کار درستی نیست. دختربچه ۱۷ ساله را به تلویزیون آوردند و از او اعتراف می‌گیرند. این کارها با دین و اهداف انقلاب سازگاری ندارد. ما چهار رکن اصلی در انقلاب داشتیم که یکی از این‌ها اسلام بود و سایر آنها آزادی، جمهوری و استقلال بود. ما باید از انقلابی که بر جمهوریت و آزادی مبتنی است حفاظت کنیم. آزادی بیان، آزادی قلم از جمله همین موارد است. به نظرم به جای آنکه دختربچه‌ای را بسان اینکه وطن‌فروش و اختلاس‌گر بزرگی را گرفته‌ایم دستگیر کنیم و از او اعتراف بگیریم، به این موضوعات توجه کنیم.
دلیری با بیان اینکه «من به عنوان یک طلبه نمی‌گویم که رقصیدن کار درستی است اما کاری که صداوسیما انجام داد بسیار بدتر بود»، گفت: پیامد این اقدام صداوسیما را هم ما در شبکه‌های اجتماعی شاهد بودیم که مردم در قالب رقص اعتراضشان را مطرح می‌کنند. اگر تا دیروز دختر ۱۷ سالهای بود الان هزاران نفر در شبکه‌های اجتماعی این کار را انجام می‌دهند.
او تاکید کرد: باید صداوسیما سلایق مختلف را در نظر بگیرد. صداوسیما رسانه یک گرایش و یک حزب نیست، بلکه رسانه‌ای ملی است. ملی یعنی هر گرایشی حق اظهارنظر و مشارکت در صداوسیما را دارد. این در حالی است که امروز بسیاری از گرایش‌ها در صداوسیما مشارکت ندارند. ما کسانی را داریم که از ظرفیت بالای بین‌المللی و داخلی برخوردار هستند ولی متأسفانه صداوسیما همه آنها را با انگ‌های غیرمعقول و غیرمشروع منزوی کرده است. اگر قرار بر بگیر و ببند و تهدید بود، امروز محمدرضا پهلوی در ایران حکومت می‌کرد. اما همان تهدیدها و توهین‌هایی که کرد باعث سرنگونی رژیم پهلوی شد.
حجت‌الاسلام و المسلمین دلیری در پایان تاکید کرد: صداوسیما باید رویکرد آشتی ملی را پیشه خود سازد و از همه گرایش‌ها مشارکت فعالانه بخواهد. صداوسیما باید متخصصان را به کار بگیرد و دست از این کارها بردارند و آشتی ملی را به ارمغان بیاورند. با وجود این حجم از استرس‌های اقتصادی و روانی بهتر است فشار را بر مردم بیشتر نکنیم.