دست کودکان کار در سطل‌های زباله
آمار کودکان کار و خیابانی در سال‌های گذشته در شهر اصفهان رشدی صعودی داشته به‌گونه‌ای که در سال 94 تعداد 156 کودک خیابانی شامل 28 نفر دختر و 128 نفر پسر در سطح شهر شناسایی‌شده‌اند اما این آمار در سال 95 به 349 نفر رسیده که بر اساس برآوردها 60 درصد از این آمار را کودکان اتباع خارجه تشکیل می‌دهند.
مینا عباسپور - اصفهان امروز: آمار کودکان کار و خیابانی در سال‌های گذشته در شهر اصفهان رشدی صعودی داشته به‌گونه‌ای که در سال 94 تعداد 156 کودک خیابانی شامل 28 نفر دختر و 128 نفر پسر در سطح شهر شناسایی‌شده‌اند اما این آمار در سال 95 به 349 نفر رسیده که بر اساس برآوردها 60 درصد از این آمار را کودکان اتباع خارجه تشکیل می‌دهند. بر اساس آمارهای بهزیستی اصفهان، پسران در رده سنی 12 تا 14 سال و دختران شش تا 11 ساله بیشترین درصد فراوانی را بین کودکان خیابانی دارند. این در حالی است که به گفته معاون اجتماعی بهزیستی اصفهان به‌طور میانگین سالانه 240 کودک کار توسط پلیس و شهرداری شناسایی‌شده و به بهزیستی استان تحویل داده می‌شوند. در این میان که شاید همه ما به دیدن کودکانی که سر چهارراه گل می‌فروشند یا در اتوبوس‌ها با سماجت به سرنشینان پیشنهاد خرید آدامس و لواشک می‌دهند عادت کرده باشیم؛ دیگر مانند گذشته دلمان به رحم نمی‌آید و به‌واسطه فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی‌های انجام‌شده فهمیده‌ایم که نباید از این کودکان خرید کرد؛ اما این روزها پای کودکان به آسیب دیگری بازشده که آمارها نشان از زنگ خطر آن برای جامعه است؛ شغل جدید، شغل سیاهی به نام زباله گردی است. کودکان زباله گرد کودکانی هستند که توسط خانواده یا افراد سودجو به‌کارگماشته می‌شوند تا با جستجو در زباله‌ها به جمع‌آوری ضایعاتی از قبیل پلاستیک و آهن‌قراضه‌ها پرداخته و به‌این‌ترتیب نقشی تأثیرگذار در چرخه بازیافت ایفا کنند. با توجه به افزایش آمار حاشیه‌نشینی در کشور که به دلایل مختلف روزبه‌روز بر گستردگی آن افزوده می‌شود و بستر بروز آسیب‌های اجتماعی را بیش‌ازپیش فراهم می‌کند، مبحث زباله گردی کودکان نیز در حال افزایش بوده و به دغدغه برخی مسئولان تبدیل‌شده است. عبدالرضا عزیزی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس روز گذشته در مورد علت جلوگیری از ورود به بحث کودکان کار بویژه کودکان زباله گرد توسط برخی مسئولان، گفت: «پشت پرده فعالیت بیشتر کودکان کار بویژه کودکان زباله گرد فرماندهی باندهای مافیایی است، برای جمع‌آوری کودکان کار باید با استفاده از حکم قوه قضاییه و کمک نیروی انتظامی، شهرداری و بهزیستی وارد عمل شد؛ اما مسئولان سازمان بهزیستی تأکیددارند که در جمع‌آوری کودکان کار مشکلی با افراد ایرانی وجود نداشته و به‌راحتی می‌توان از آنها حمایت کرد، تنها کودکان کار خارجی و اتباع خارجی را نمی‌توان به‌طور صد درصد ساماندهی کرد. این در حالی است که هزاران اتباع بیگانه در کشور در حال حاضر بدون کارت اقامت بوده و غیرقانونی به کشور وارد شدند. مشخص نیست که بنا به کدام دلیل و بهانه‌ای دولت اقدامی برای ساماندهی کودکان کار و برخورد قاطعانه با باندهای توزیع کودکان کار در سطح کشور انجام نمی‌دهد، یعنی اراده لازم برای این کار وجود ندارد، درواقع کودکان کار اتباع که به شکل غیرقانونی به کشور وارد می‌شوند تحت عنوان قاچاق انسان هستند؛ به‌طور حتم ورود این افراد به کشور نه‌تنها منجر به افزایش آسیب‌های اجتماعی می‌شود بلکه وقوع جرائمی را در پی دارد که شاید جبران آن ممکن نباشد.»
زباله گردی کودکان در اصفهان به‌ندرت مشاهده‌شده است
این در حالی است که معمولا در آمارهای مربوط به کودکان کار تفکیکی از اتباع و غیر اتباع بودن این کودکان ارائه می‌شود که اگرچه نسبت اتباع بیگانه همواره بیشتر است اما درمجموع هر دو گروه این کودکان آسیب‌های اجتماعی مختلف در چرخه معیوب بهره‌کشی از کودکان درگیر هستند؛ اما اینکه مبحث زباله گردی تا چه میزان در میان کودکان کار شیوع پیداکرده و وضعیت آن در کلان‌شهر اصفهان به چه ترتیب است را از تنی چند از دست‌اندرکاران 13 گانه سیستم شناسایی، جمع‌آوری و ساماندهی کودکان کار جویا شدیم. مسعود مهدویان فر، مدیر مشارکت‌های مردمی شهرداری اصفهان دراین‌باره به اصفهان امروز گفت: «در اصفهان به‌ندرت زباله گردی کودکان را مشاهده کرده‌ایم و این امر پدیده شایعی نیست. در برخی از مناطق شهری مشاهده می‌شود که دسته‌ای از کودکان کار در حوزه جمع‌آوری پسماندهای خشک یا بازیافت مشغول به فعالیت هستند که البته اشتغال این کودکان در چرخه بازیافت به شهرداری ارتباطی نداشته و عمدتا توسط افراد سودجو که از این کودکان استفاده ابزاری می‌کنند مدیریت می‌شوند. درواقع هرچه فشارهای اقتصادی بر خانواده‌ها بیشتر می‌شود آمار کودکان کار نیز افزایش می‌یابد اما در استان اصفهان هم ازنظر مداخله مدیریت شهری و سازمان بهزیستی و هم ازنظر فعالیت تشکل‌های مردم‌نهاد که در زمینه ساماندهی کودکان کار و توانمندسازی ایشان و خانواده‌شان فعالیت می‌کنند وضعیت نسبت به دیگر کلان‌شهرها بحرانی نیست.»
وضعیت کودکان کار در اصفهان بحرانی‌تر است
به گفته محسن انصاری، مدیر مرکز ساماندهی متکدیان و کودکان خیابانی اصفهان، کودکانی که توسط پلیس و شهرداری شناسایی می‌شوند به این مرکز معرفی‌شده و پس از ساماندهی به اورژانس اجتماعی منتقل می‌شوند. انصاری معتقد است وضعیت کودکان کار در اصفهان به‌مراتب از کودکان زباله گرد بحرانی‌تر است اما بهرحال کودکان زباله‌گرد نیز وجود دارند. او می‌گوید: «در اصفهان هم کودک زباله گرد مشاهده می‌شود که در بازیافت ضایعات در حاشیه اصفهان کار می‌کنند اما تعدادشان زیاد نیست. دلیل وجودشان هم این است که درآمدها پایین و هزینه‌ها بالاست و کودکان به این کار واداشته می‌شوند.»
کودکی با عنوان مشخص زباله‌گرد تحویل بهزیستی نشده است
حال با توجه به اینکه کودکان شناسایی‌شده درنهایت به بهزیستی سپرده می‌شوند، از بهزیستی استان سراغی از وضعیت کلی کودکان کار اصفهان گرفتیم. مجتبی ناجی، معاون پیشگیری بهزیستی استان اصفهان دراین‌باره به اصفهان امروز گفت: «وضعیت اصفهان مانند بقیه کلان‌شهرهای کشور است و در طول سال حدودا 240 کودک شناسایی و تحویل بهزیستی می‌شوند که برخی از ایشان خانواده‌ای دارند که درگیر مشکلات معیشتی است و بااطلاع ایشان دست‌فروشی و بازیافت کار می‌کنند. در این مورد تا جای ممکن از خانواده‌ها حمایت به عمل می‌آید تا بچه به سمت درس و مدرسه هدایت‌شده و فعالیت‌های برای ارتقای وضعیت روانی آنها انجام شود؛ اما برخی از این کودکان خانواده به سامانی ندارند، بنابراین آنها در مراکز شبه خانواده بهزیستی به‌صورت شبانه‌روزی نگه‌داری می‌شوند. گرچه نگاه نخست ما این است که هر کودک در کانون خانواده و حتی نزد بستگان مورداطمینان نگه‌داری شود. درمجموع بیشتر موارد ارجاع داده‌شده به بهزیستی دست‌فروش و گل‌فروش هستند و زباله گردی کمتر مشاهده‌شده گرچه برخی از اینها در دوره‌ای از زندگی‌شان زباله گردی هم می‌کنند؛ اما اینکه کودکانی با اتیکت زباله گرد تحویل بهزیستی شود نداشته‌ایم»
همان‌طور که اشاره شد در سیستم ساماندهی کودکان کار بخشی از فعالیت‌ها بر عهده تشکل‌های مردمی است. برخی از این تشکل‌ها به‌صورت خودجوش در سطح شهر و حاشیه‌ها به جستجوی کودکان کار می‌پردازند و در بیشتر موارد از محل زندگی آنها نیز بازدید می‌کنند تا با شناسایی حدود وضعیت ایشان نسبت به امدادرسانی خیرخواهانه‌ای که دارند اقدام کنند؛ بنابراین آمار زنده‌ای که از این انجمن‌ها کودکان زباله گرد در معرض آسیب های جدی
در اصفهان موسسه مردم‌نهاد مهر و دوستی جزو تشکل‌های شناخته‌شده است که به‌صورت جدی حمایت از کودکان کار را دنبال می‌کند. نوید مسائلی مدیر این انجمن در گفتگو با اصفهان امروز گفت: «آمار شهرداری از سوی مأموران خدمات شهری است که وظیفه‌دارند جلوی فعالیت کار کودکان دست‌فروش را بگیرند. این در حالی است که کودکان زباله‌گرد بیشتر در مناطق حاشیه‌نشین فعالیت دارند و کمتر در سطح شهر مشاهده می‌شوند؛ بنابراین آمار دقیقی از ایشان وجود ندارد؛ اما تعداد این کودکان کم نیست و در مناطقی همچون دارک، ارزنان، زینبیه، محله عرب‌های ملک شهر، محله شمس‌آباد، خیابان مولوی، خیابان عسگریه، 24 متری، پل سرهنگ و غیره موارد زیادی را مشاهده کرده‌ایم که البته آمارشان نسبت به کودکان کار کمتر است. کودکان زباله گرد معمولا در حدود منطقه سکونت خود زباله گردی می‌کنند تا بتوانند در مدت‌زمان کم میزان بیشتری ضایعات جمع‌آوری کنند. این ضایعات معمولا به قیمت بسیار پایین و به‌صورت کیلویی به فروش می‌رسند. در گفتگو با برخی از ایشان متوجه شدیم که توسط بزرگ‌ترهایشان در مناطقی مثل دولت‌آباد این زباله‌ها را می‌فروشند. یکی از مشکلاتی که وجود دارد این است که این کودکان در معرض آسیب و بیماری‌های زیادی در اثر زباله گردی هستند؛ اما این قشر از کودکان معمولا دیده نمی‌شوند بنابراین به شرایطشان هم رسیدگی نمی‌شود. در حال حاضر از تعداد 280 کودکی که موردحمایت موسسه طلوع مهر و دوستی قرار دارند 30 کودک زباله گرد هستند.»
مدت‌ها گذشت تا جامعه و مسئولان پذیرفتند آسیب اجتماعی به نام کودکان کار در کشور ما نیز وجود دارد. در شرایطی که لایحه حمایت از کودکان پس از یک دهه تعلل هنوز به تصویب شورای نگهبان نرسیده است، وضعیت آسیب‌های کودکان با سرعت زیادی در حال افزایش بوده و پای پدیده‌های آسیب‌رسان بیش‌ازپیش به حیطه امور مربوط به کودکان باز می‌شود. در همین راستا زباله گردی کودکان در اصفهان یکی ازجمله آسیب‌هایی است که نباید مسئولان به پائین بودن آمار آن دل خوش کنند و بایست پیش از رسیدن به وضعیت بحرانی برای درمان و ریشه‌کن کردن آن نسخه‌ای کارآمد پیچیده شود.