قصه پرغصه عروس تالابهای ایران
با توجه به بارشهای خوب در ماه های اخیر، تمامی تالاب های کشور بار دیگر احیا شدند اما غصه پر غصه «گاوخونی» معروف به عروس تالابهای ایران همچنان سر دراز دارد و به انتها نرسیده است.
امروزه نقش تالاب‌ها در سلامت زیست محیطی یک منطقه امری اثبات شده است به نوعی که سلامت یک تالاب نشانه‌ای متقن بر سلامت محیط زندگی انسان‌ها و سالم بودن ارگان‌های حیاتی طبیعت است؛ تالاب‌ها حوضه‌های ارزشمندی هستند که معیشت بیش از یک میلیارد نفر در دنیا به آنها وابسته بوده و مقصد گردشگری بیش از نیمی از گردشگران دنیا هستند.
بر این اساس حق آبه محیط زیستی پس از آب شرب در اولویت قرار دارد و این در حالی است که به دلیل عدم رعایت قانون حق آبه ها و زیرپا گذاشتن اصول محیط زیستی در سال‌های گذشته بسیاری از دریاچه‌ها و تالابهای ایران با مشکل روبرو شدند، مشکلاتی که علی رغم وعده‌های مسئولان و با وجود وعده‌های تبلیغاتی رفع نشدند تا اینکه طبیعت خداوندی با بارشهای اخیر به داد آنها رسید.
بدین ترتیب در پی بارشهای پی در پی و سیلابی ماه‌های اخیر تمامی تالابهای کشور به جز گاوخونی حیات خود را باز یافته‌اند؛ غصه پرغصه «گاوخونی» که به عروس تالابهای ایران شهرت دارد همچون سال‌های گذشته ادامه دارد و این تالاب زیبای بین المللی همچنان در حسرت روزهایی است که آبی بیکران آن به تنهایی برترین جاذبه گردشگری ایران به شمار می‌آمد.
تالاب گاوخونی قربانی مدیریت‌های غیر مسئولانه و منفعت طلبانه
بسیاری از تمدن‌ها در حاشیه رودخانه‌ها و تالاب‌ها شکل گرفته‌اند؛ شکل‌گیری شهر اصفهان در کنار زاینده‌رود و تالاب گاوخونی بوده است اما تالابی که با طبیعت زیبای خود نور حیات بر رگ‌های طبیعت زیبای کویر جاری می‌سازد، باز هم قربانی عدم مدیریت صحیح مسئولان و به نوعی مدیریت‌های غیرمسئولانه و منفعت طلبانه شده است به نوعی که حالا بعد حدود از ۳ ماه از بازگشایی زاینده رود سطح تالاب کمتر از ۱۰ درصد است
رئیس سازمان محیط زیست تاکنون از بیان چرایی این مسئله سرباز زده است و تنها به این مطلب اشاره کرده است که وی و دیگر مسئولان درصدد بودند با توافق وزارت نیرو حق آبه این تالاب را با جریان سیلابی زاینده رود در ماه‌های بهمن، اسفند و فرودین محقق سازند.
کارشناس محیط زیست در این ارتباط در گفت و گو با مهر، اظهار داشت: در واقع دولت حق آبه تالاب گاوخونی را ۱۷۵ میلیون متر مکعب تعیین کرده است اما گویی فراموش کرده‌ایم که زاینده رود برای رسیدن به تالاب گاوخونی از وسط شهر اصفهان و زمین‌های کشاورزی عبور کند و به همین دلیل اگر حق آبه گاوخونی در بستر آن جاری شود در پی برداشتهای غیر قانونی به گاوخونی نمی‌رسد.
متین اصلانی افزود: برداشتهای غیرقانونی موضوعی جدی در حوضه آبریز زاینده رود است که هیچ گاه مسئولان به درستی از آن سخن نمی‌گویند چراکه در ادامه باید پاسخگوی سوالات دیگری مانند دلیل تخصیص حق آبه گاوخونی به کشاورزان و حق آبه کشاورزان به دیگر بخش‌ها باشند و مسلم است که همچون همیشه جوابی برای برداشتهای غیرقانونی از حق آبه های کشاورزان و پس ندادن این حق آبه های با وجود وعده‌های متعدد ندارند.
نشست زمین، تهدید آثار تاریخی اصفهان، بحران آب شرب و بهداشت، تخریب اراضی کشاورزی و مشکلات معاش کشاورزان، کاهش تنوع زیستی، امکان افزایش بیماری‌ها و تخریب تالاب بین‌المللی گاوخونی پیامدهای خشکی تالاب گاوخونی است وی تاکید کرد: حالا بعد از حدود ۳ ماه از جریان زاینده رود در اصفهان سطح تالاب کمتر از ۱۰ درصد است و با بسته شدن زاینده رود در آینده‌ای بسیار نزدیک، کمتر نیز می‌شود، با این نوع بی توجهی‌هایی که شاهد آن هستیم باید منتظر عواقب خشکی این تالاب مهم کشوری از جمله پراکندگی ریزگردها باشیم که عواقب سختی برای کشور در پی دارد.
پیامدهای نگران کننده خشکی تالاب گاوخونی برای کشور
تشدید گرد و غبار و ریزگرد در مرکز کشور، نشست زمین، تهدید آثار تاریخی اصفهان، بحران آب شرب و بهداشت، اثرات اقتصادی اجتماعی، تخریب اراضی کشاورزی و مشکلات معاش کشاورزان، کاهش تنوع زیستی، امکان افزایش بیماری‌ها و تخریب تالاب بین‌المللی گاوخونی پیامدهای خشکی تالاب گاوخونی است که به گفته کارشناسان با اثر متقابل، پایداری سرزمین و زندگی را تحت‌الشعاع قرار خواهند داد و هم اکنون بخشی از این پیامدها به خوبی قابل مشاهده هستند اما پیامدهای خشکی تالاب گاوخونی به اینجا ختم نخواهد شد.
در این ارتباط فعال محیط زیستی اظهار داشت: تخریب پوشش گیاهی همچون جوامع گز، تاغ، اشنان و غیره تهدیدی‌های مهم ناشی از خشکی تالاب گاوخونی است.
محمد کوشافر افزود: تهدید جوامع گیاهی علاوه بر کاهش و یا توقف کارکردهای معمول، نشان مهمی از فرایند تخریب اکوسیستم منطقه است و در صورت ادامه کارکردهای حفاظتی گیاه نظیر بادشکنی اندام هوایی گیاهان و استحکام خاک توسط ریشه مختل می‌شود و بدین ترتیب زمین‌های رها شده به کانون‌های جدید فرسایش بادی و ایجاد ذرات خاک در هوا در مرکز ایران تبدیل خواهد شد.
زنگ خطرهای خشکی تالاب گاوخونی به صدا درآمده‌اند پیامدهایی که کارشناسان از آن سخن می‌گویند تنها اطلاعاتی علمی نیستند بلکه تهدیدهای جدی برای جمعیت‌های انسانی هستند که نادیده گرفته می شوند.
در این ارتباط دبیر انجمن دوست داران میراث فرهنگی و طبیعی ورزنه در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار داشت: هنوز جریان رودخانه زاینده رود قطع نشده است اما متأسفانه حجم اندکی از آب در نیزارهای حاشیه تالاب وجود دارد آن هم آبی است که از چاه‌های فاضلاب نشات گرفته و بوی نامطبوعی دارد.
برداشتهای غیرقانونی از حق آبه محیط زیستی و توجیهات دولت
محمد خلیلی ورزنه با بیان اینکه دیگر از فلامینگوهای مهاجر که مهمان تالاب گاوخونی شده بودند نیز خبری نیست، گفت: متأسفانه دولت با وجود آنکه ادعای زیادی در متوقف ساختن برداشتهای بی رویه در بالا دست داشته اما در این امر موفقیتی نداشته و همیشه حق آبه تالاب گاوخونی توسط کشاورزان برداشت شده است.
متأسفانه دولت با وجود آنکه ادعای زیادی در متوقف ساختن برداشتهای بی رویه در بالا دست داشته اما در این امر موفقیتی نداشته و همیشه حق آبه تالاب گاوخونی توسط کشاورزان برداشت شده است برداشتهای غیر قانونی موضوعی است که در ارتباط با حق آبه تالاب گاوخونی سالهاست مطرح است و باید تکلیف آن مشخص شود، این مطلب را مدیر کل آب منطقه‌ای اصفهان نیز تأیید می‌کند اما اعتقاد دارد که برای جلوگیری از این امر دولت تلاش‌هایی داشته است.
مسعود میر محمدصادقی در این ارتباط در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: گفته او در سال گذشته بهره برداران حدود ۲۰۰ حلقه چاه غیر مجاز در اصفهان اخطار گرفتند و از اواخر سال گذشته از حفر چاه‌های غیرمجاز در اطراف زاینده رود جلوگیری شد؛ همچنین بسیاری از چاه‌های غیرمجاز حفر شده مسدود شده است.
وی افزود: چنانچه دیگر افراد نیز برای بستن این چاه‌ها اقدام نکنند، آب منطقه‌ای برای مسدود کردن آنها وارد عمل خواهد شد؛ از اواخر سال گذشته تاکنون ۸۰ حلقه چاه غیر مجاز در فلاورجان، ۱۲۰ حلقه در سمیرم و در سایر شهرستان‌های استان اصفهان حدود ۲۰ حلقه چاه غیرمجاز که در حریم زاینده رود حفر شده بود که مسدود شدند.
زاینده رود به کجا روانه است؟!
سوالی که ماه هاست ذهن مردم اصفهان را به خود مشغول کرده است این است که اگر بارش‌ها در سال جاری خوب بوده و با برداشتهای غیر مجاز آب نیز برخورد شده پس چرا آبی به تالاب نرسیده است و آب زاینده رود به کجا روانه است؟!.
محمد کوشافر در این زمینه با بیان این موضوع که اکنون زمان آن رسیده که برداشتهای غیر قانونی مشخص شوند و از این امر به شکل جدی جلوگیری شود، اظهار داشت: انتقاد دیگری که در این زمینه به دولت وارد است الگوی توسعه مبتنی بر آب در نقاط مختلف کشور از جمله حوضه زاینده رود است.
وی ادامه داد: این وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست است که با توجه به جایگاه قانونی خود بر اساس مصوبه شورای عالی آب، هرگونه بارگذاری جدید بر زاینده رود را در استان‌های چهارمحال و بختیاری و اصفهان معرفی نموده و اقدام لازم را انجام دهد؛ اقدامی که با توجه به روش‌های علمی موجود، به راحتی و به دور از استنباط‌ها قابل انجام است.
مدیران به جای رویکرد «توجیه مسئله» به «حل مسئله» توجه کنند
به اعتقاد فعالان حوزه محیط زیست، با همت مردم، مسئولان و متخصصان می‌توان از مشکلات آبی عبور کرد؛ برای رفع مشکلات محیط زیستی و به اتمام رسیدن قصه پر غصه تالاب گاوخونی چاره‌ای نیست جز اینکه مدیران به جای رویکرد «توجیه مسئله» به «حل مسئله» توجه کنند؛ اهمیت این امر را زمانی بیشتر متوجه می‌شویم که امسال با وجود بارشهای بی سابقه در سرچشمه‌های زاینده رود و فرایند ذوب برف‌ها، هنوز بخش قابل توجهی از سد زاینده رود خالی است و البته ممکن است به زودی اثری از همین آب اندک زاینده رود در شهر اصفهان و اراضی کشاورزی شرق وجود نداشته باشد.