عملیات نجات با کمک پساب
کشور ایران چندین سال است که در شرایط خشک‌سالی قرار دارد و کارشناسان آثار تغییر اقلیم را در باقی ماندن شرایط خشک‌سالی می‌دانند. تغییر اقلیم منطقه و خشک‌سالی‌های متناوب ایران منجر به کاهش بارش‌ها و میزان منابع آب شیرین در دسترس شده است.
احمدرضا منزه: اکنون میزان آب قابل‌دسترس به‌عنوان منابع آب تجدیدپذیر کشور نسبت به نیاز مصرف در بخش‌های شرب، کشاورزی، صنعت و محیط‌زیست کم است و مسئولان به فکر چاره‌اندیشی برای شرایط فعلی هستند.
در این سال‌ها و در شرایطی که استان‌های مختلف کشور با تنش آبی درگیر بوده‌اند، میزان مشکلات در استان‌های فلات مرکزی همچون اصفهان بیشتر ملموس و قابل‌مشاهده بوده است.
این در حالی است که اصفهان از دیرباز به‌عنوان قطب اقتصادی کشور با جای دادن صنایع بزرگ و مادر در دل خود سهمی چشمگیر در اقتصاد کشور و منطقه ایفا کرده و یکی از اصلی‌ترین استان‌های صنعتی کشور محسوب می‌شود.
حال با توجه به تغییرات آب و هوایی و گسترش روزافزون خشک‌سالی در این استان، چگونگی مصرف آب توسط صنایع بزرگ این استان همچون فولاد مبارکه و ذوب‌آهن بیش از گذشته موردتوجه قرار گرفته و مصرف آب در این بخش‌ها مورد رصد جدی قرار دارد.
بر کسی پوشیده نیست که صنایع بزرگ فولادی نصف جهان از سال‌های گذشته تا امروز، نقش بسیار مهم و تأثیرگذاری در ایجاد اشتغال، صادرات، ارزآوری و رفع نیاز صنایع مختلف داشته‌اند، اما آیا واقعاً فعالیت این صنایع بزرگ در استانی همچون اصفهان که با خشک‌سالی‌های چند ساله دست‌وپنجه نرم می‌کند، توجیه دارد یا خیر؟
در جواب این سؤال باید گفت فولاد مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان به‌عنوان بزرگ‌ترین صنایع فولادی کشور و خاورمیانه در شرایط کنونی با برنامه‌ریزی مناسب موفق شده‌اند به شکلی عمل کنند که با کمترین میزان مصرف آب و حرکت به سمت استفاده از پساب، روند تولید خود را به شکلی مدیریت کنند که آسیبی به منابع آبی استان و کشور وارد نشود.
*صبوری مردم اصفهان در مقابله با خشک‌سالی
در همین ارتباط، وزیر نیرو در سفر اخیر خود به استان اصفهان و در آئین بهره‌برداری از طرح انتقال پساب از تصفیه‌خانه فاضلاب به شرکت فولاد مبارکه، در سخناني با اشاره به اينكه استفاده از پساب در صنعت، معضل تأمین آب را به شكل پايدار حل می‌کند، گفت: رها نکردن پساب در طبیعت، در معرض خطر قرار ندادن بهداشت عمومی و حفظ محیط‌زیست از فواید استفاده از فاضلاب تصفیه شده در صنعت است، با توجه به شرایطی که داریم، این حركت، فعالیت‌ها را در مسیری قرار می‌دهد که معضل تأمین آب را به شکل پایدار در کشور حل می‌کند.
رضا اردکانیان ضمن قدردانی از مديران فولاد مباركه اصفهان و دست‌اندرکاران اجرای این پروژه تأثیرگذار اظهار داشت: ما در کشور خشک و نیمه خشکی زندگی می‌کنیم ولی اگر از آب به نحو صحیحی استفاده کنیم به‌عنوان یک منبع حیاتی می‌توانیم حتی در شرایط متنوع آب و هوایی و اقلیمی، حیات پایدار و مستمری داشته باشیم.
او با اعلام اینکه در حال حاضر میزان مصرف آب شرب و بهداشتی جمعیت کشور حدود 5/6 میلیارد مترمکعب و میزان پساب تولیدی 3/4 میلیارد مترمکعب است، گفت: پساب تولیدی به شکل خام برای تغذیه سفره‌های زیرزمینی مفید نیست، این در حالی است که دانش امروز و فناوری‌های موجود، توصیه به کیفیتی از تصفیه و رهاسازی برای تغذیه سفره‌ها، می‌کند.
وزیر نیرو یکی از مطمئن‌ترین منابع برای تأمین آب صنایع در مناطق خشک و کم آب را به شکل اولیه فاضلاب و بعدازآن فاضلاب تصفیه شده عنوان کرد و افزود: تا زمانی که جمعیت هست، مصرف شرب و بهداشت وجود دارد و پساب تولید می‌شود، پس به طور قطع حجم بالایی از پساب را خواهیم داشت، لذا برای تأمین معیشت مردم، تولید، گردش اقتصادی و توسعه کشور، صنایع می‌توانند از پساب به‌عنوان مهم‌ترین منبع استفاده کنند.
او ادامه داد: یکی از نمونه‌های تحقق این موضوع مجتمع فولاد مبارکه است که به درستی و هوشمندانه روی این موضوع سرمایه‌گذاری کرده است به طوری که با آرامش خاطر می‌توانیم به توسعه صنایع و سرمایه‌گذاری‌های لازم در مکان‌هایی که شرایط زیست‌محیطی اجازه می‌دهد، روی بیاوریم.
اردکانیان از توجه به قیمت واقعی آب به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فواید استفاده از پساب فاضلاب یاد کرد و افزود: استان اصفهان در سال‌های اخیر با شرایط سختی از حیث موضوع آب مواجه بوده و فشار بیشتری بر مدیران و نمایندگان این استان وارد شد، این در حالی است که صبوری مردم باعث شده خداوند درهای رحمت خود را به روی ما بگشاید و با شکرگزاری این نعمت الهی سال‌های بهتری پیش رو خواهیم داشت.
او دغدغه صنایعی چون فولاد مباركه را دغدغه دولت و ساير مسئولان دانست و گفت: بايد در استفاده صحيح از آب كه يكي از شکل‌های آن، پساب است بهره‌گیری لازم را داشته باشیم تا چراغ صنعتي چون فولاد مباركه با جمعيت اشتغال‌زایی بالا براي هميشه روشن بماند.
*نگاه ویژه فولاد مبارکه به محیط‌زیست
مدیرعامل شرکت فولاد مبارکه اصفهان نیز در خصوص استفاده از پساب در این مجتمع صنعتی اظهار کرد: در این سه دهه به این علت که با مشکل کم‌آبی روبرو بوده‌ایم در فولاد مبارکه نگاه بخشی نداشته‌ایم و همواره در کنار وزارت نیرو بوده‌ایم.
حمیدرضا عظیمیان افزود: فولاد مبارکه در سال ۸۰ نزدیک به سه میلیون تن فولاد با 17 میلیون مترمکعب آب توليد کرد كه اكنون با همين ميزان آب، توليد فولاد به 2/6 ميليون تن رسيده است.
او گفت: با هماهنگی شرکت آبفا، پساب 9 شهر به فولاد مبارکه منتقل می‌شود. ما فرایندهای مصرف آب را در کف استانداردها آوردیم و بیشتر از فضای سبز چمن به درختان توجه کرده‌ایم.
مدیرعامل شرکت فولاد مبارکه اصفهان تصريح كرد: فولاد مباركه همچنين ١٢٠ ميليارد تومان بابت خسارت کم‌آبی پرداخت كرده است.
او گفت: به‌منظور صرفه‌جوئی در مصرف منابع و جلوگيري از آلودگي محیط‌زیست، اين مجتمع عظيم صنعتي، تمامي پساب‌های توليدي خود را تصفيه و مورد استفاده مجدد قرار می‌دهد.
عظیمیان اضافه کرد: با اجراي طرح ویژه‌ای، امكان استفاده مجدد از پساب‌های موجود در خط توليد نيز فراهم شد.
او تصریح کرد: اجراي طرح تصفیه‌خانه پساب صنعتي واحد فولادسازی نورد پيوسته سبا، توسعه تصفیه‌خانه پساب انساني و توسعه تصفیه‌خانه پساب صنعتي از اهم موارد در دست اجراست.
مدیرعامل شرکت فولاد مبارکه اصفهان با اشاره به تصفيه پساب شهرهای هم‌جوار شرکت فولاد مبارکه عنوان کرد: به‌منظور حمايت و مشارکت در فرايند بهبود و ارتقاء محیط‌زیست منطقه، شرکت فولاد مبارکه موافقت خود را در تأمین مالي طرح احداث سيستم هدايت و جمع‌آوری پساب‌ها و همچنين ايجاد واحدهای تصفيه پساب شهرهاي مبارکه، کرکوند و ... اعلام و بدين منظور موافقت‌نامه‌ای میان آب و فاضلاب استان اصفهان و فولاد مبارکه با اعتباري بالغ‌بر 120 ميليارد تومان منعقد و بالغ‌بر 70 میلیارد تومان آن هزینه شده است.
او گفت: از ديگر مزاياي اين طرح زیست‌محیطی بزرگ، استفاده مجدد از پساب‌های تصفيه شده در فرایندهای توسعه‌ای توليد فولاد در شرکت فولاد مبارکه است که اين خود نمونه‌ای بارز از تحقق مسئوليت اجتماعي شرکت و حرکت به سمت اقتصاد سبز در فولاد مبارکه است.
عظیمیان افزود: فولاد مباركه اصفهان با اجراي اين پروژه‌ها و جذب پساب فاضلاب شهرهاي ديزيچه، كركوند، زيباشهر و شهر مباركه با احداث تصفیه‌خانه، آب موردنیاز خود را تأمین مي‌كند چراکه اين مجموعه اعتقاد دارد فاضلاب تصفيه شده يكي از مطمئن‌ترين منابع براي صنعت در مناطق خشك و كم آب است.
*خرید پساب توسط ذوب‌آهن
مدیرعامل شرکت ذوب‌آهن اصفهان نیز در خصوص استفاده از پساب، این شرکت را پیشگام صنایع کشور در استفاده از پساب شهرهای اطراف دانست و گفت: علاوه بر پروژه‌های مختلف که جهت کاهش مصرف آب شکل گرفته، استفاده از پساب زرین‌شهر نیز انجام شده و استفاده از پساب فولادشهر و نجف‌آباد نیز در دست اقدام است.
منصور یزدی‌زاده افزود: در حال حاضر میزان مصرف آب ذوب‌آهن، 6 لیتر به ازای هر کیلوگرم است که از استانداردهای جهانی هم کمتر است.
او افزود: مطابق استانداردهای جهانی هر شرکت صنعتی باید به اندازه 25 درصد وسعت خود فضای سبز داشته باشد، در حالیکه فضای تولید این کارخانه 800 هکتار است و باید 200 هکتار فضای سبز ایجاد کند، با صرف هزینه بسیار جهت کمک به حفظ محیط‌زیست منطقه، بیش از 16 هزار و 500 هکتار فضای سبز ایجاد کرده است که 20 برابر فضای تولید این شرکت بوده و در جهان بی‌نظیر است. از این فضای سبز، تنها دو هزار هکتار آبیاری می‌شود و بقیه آن به‌صورت دیم است که گونه‌های مقاوم به کم‌آبی را شامل می‌شوند. حفظ این فضای سبز سالانه 11 میلیارد تومان برای ذوب‌آهن اصفهان هزینه دارد.
مدیرعامل شرکت ذوب‌آهن اصفهان گفت: در چشم‌انداز ۱۴۰۰ درصدد هستیم کمترین برداشت آب را از رودخانه زاینده‌رود داشته باشیم.
او تصریح کرد: با توجه به وضعیت خاصی که در حوزه آب در منطقه با آن مواجه هستیم کارخانه ذوب‌آهن با برنامه‌ریزی‌های انجام شده به دنبال آن است تا به‌مرورزمان مصرف پساب در چرخه صنعت را جایگزین مصرف آب خام کند.
یزدی‌زاده اضافه کرد: انتقال پساب فاضلاب شهرستان نجف‌آباد به طول ۱۸ کیلومتر در دستور کار قرار دارد که این پروژه با حدود ۴۰ میلیارد تومان اجرا خواهد شد و این اقدام در راستای جایگزین کردن پساب به جای آب خام در صنعت فولاد است.
او اظهار امیدواری کرد: با همکاری و تعاملی که در منطقه وجود دارد این پروژه با سرعت هرچه بیشتر اجرا شود زیرا فاز اصلی این پروژه، اجرای پروژه BOT تصفیه تمام پساب‌هایی است که به مجموعه ذوب‌آهن وارد خواهد شد و چشم‌انداز ۱۴۰۰ کارخانه ذوب‌آهن نیز برداشت کمترین میزان آب از رودخانه زاینده‌رود است.
مدیرعامل شرکت ذوب‌آهن اصفهان خاطرنشان کرد: اجرای این پروژه نویدبخش آینده خوب و درخشانی در منطقه خواهد بود و نگرانی‌هایی که بابت حضور این صنعت در منطقه و آب بر بودن آن وجود دارد را نیز رفع خواهد کرد، ما علاوه بر آنکه مصرف آب خام در تولید فولاد را کاهش خواهیم داد، پسابی که به‌عنوان یک معضل در شهرهای بزرگ مطرح است را تبدیل به فرصت کرده و از آن در حوزه تولید بهره‌مند خواهیم شد.
او افزود: در حوزه آب، کارهای خوبی در سال گذشته انجام شد، سال 96 بیش از 17 میلیون مترمکعب مصرف آب داشتیم که سال گذشته به 14 میلیون مترمکعب رسیدیم و توانستیم مصرف آب را کاهش دهیم.
یزدی‌زاده مطرح کرد: یکی دیگر از کارهای ارزشمندی که در این حوزه انجام دادیم با بستن قراردادهای مختلف شروع‌کننده خریدن پساب بودیم و امروز خوشبختانه با قراردادهایی که با شهرهای مجاور بستیم، حدود هزار میلیارد تومان پروژه‌های خرید پساب داریم.
*اصفهان پیشرو در انتقال پساب شهری برای مصارف صنعتی
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان هم در همین زمینه اعلام کرد: اصفهان به‌عنوان نخستین استان پیشرو در خصوص انتقال پساب شهری برای مصارف صنعتی محسوب می‌شود.
محمدجواد بگی با بیان اینکه در حال حاضر 70 درصد از صنایع استان زیرپوشش شبکه پساب و فاضلاب شهری است، خاطرنشان کرد: جهت بهینه‌سازی آب تاکنون 12 تصفیه‌خانه پیشرفته ساخته شده است که روزانه 12 هزار مترمکعب پساب صنعتی تصفیه و مجدداً به چرخه صنعت بازمی‌گردد.
او افزود: بخش صنایع سه درصد از کل آب کشور را مصرف می‌کند که در این میان نیم تا یک درصد مربوط به صنایع کوچک و متوسط است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان نیز اظهار کرد: یکی از گلایه‌های استان‌های هم‌جوار از استان اصفهان، استفاده صنایع فولاد استان از آب رودخانه زاینده‌رود است، امسال قراردادی با شرکت فولاد مبارکه به‌منظور استفاده از شبکه فاضلاب با ظرفیت منابع فولاد به امضا رسید و واگذاری پساب فاضلاب 9 شهر برای استفاده کمتر از رودخانه برای تولید فولاد به این شرکت انجام شد.
هاشم امینی اظهار داشت: همچنین در سال گذشته طی قراردادی با شرکت ذوب‌آهن، فاضلاب شهر فولاد شهر و ایمان شهر برای استفاده کمتر از آب رودخانه به این شرکت واگذار شد.
او به حجم تولید پساب در اصفهان اشاره کرد و گفت: در حال حاضر حجم زیادی پساب در اصفهان تولید می‌شود که از این میزان پساب تولیدی، معادل 277 میلیون مترمکعب، به شرکت فولاد مبارکه انتقال می‌یابد.
با این تفاسیر به‌خوبی مشخص است که صنایع بزرگ و کوچک اصفهان در راستای کاهش مصرف آب به سمت استفاده از پساب حرکت کرده‌اند، حرکتی سازنده که می‌تواند استانی با اقلیم خشک همچون اصفهان را از معرض تهدیدات خشک‌سالی‌های درازمدت مصون نگه دارد و به بهبود وضعیت اقتصادی استان و کشور نیز کمک شایانی داشته باشد.