علائم، دلایل و راه‌های درمان یبوست
اگر بخواهیم با چند جمله ساده توضیح دهیم که یبوست چیست باید بگوییم که یبوست داشتن بدین معنی است که شکم سفت است و به سختی کار می‌کند. یا به عبارت دیگر حرکات روده خیلی کمتر از حالت طبیعی است.
با اینکه یبوست مسئله خیلی جدی نیست، اما زمانی که فرد دوباره به حالت عادی برمی‌گردد، احساس بهتری دارد. جالب اینجاست که تقریبا همه افراد در مقطعی از زندگی خود یبوست را تجربه می‌کنند؛ بنابراین اگر دچار یبوست شده‌اید، لازم نیست نگران باشید.
فاصله زمانی طبیعی حرکات روده در افراد مختلف متفاوت است. گاهی اوقات افراد سه بار در روز و برخی فقط چند بار در هفته اجابت مزاج می‌کنند. البته ناگفته نماند که اگر به مدت ۳ روز یا بیشتر اجابت مزاج نداشته باشید، مدت طولانی به حساب می‌آید. زیرا پس از سه روز، مدفوع به شدت سفت می‌شود و عبور آن از روده رفته رفته سخت‌تر می‌شود.
علائم یبوست
یبوست با علائم گوناگونی همراه است که در هر بیمار با توجه به عادت‌های روده‌ای، رژیم غذایی و سن تغییر می‌کند، علائم برای تجویز درمان یبوست مهم می‌باشد. شماری از متداول‌ترین علائم یبوست عبارت‌اند از:
- دشواری در شروع یا پایان عمل دفع
- کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج
- خروج سخت مدفوع پس از فشار آوردن شدید
- احساس نفخ و تغییر در عادت‌های روده‌ای
- انسداد روده حالت تهوع، استفراغ، از کار افتادن روده و ناتوانی در خارج کردن گاز روده
- باد کردن شکم، سر درد و کاهش اشتها
- احساس بار شدن زبان، نفس بدبو و طعم ناخوشایند دهان
علاوه بر علائم فوق، ممکن است احساس کنید که برای خالی کردن روده خود نیاز به کمک جانبی دارید. به عنوان مثال ممکن است احساس کنید که نیاز دارید به شکم خود فشار بیاورید یا از انگشتتان برای بیرون آوردن مدفوع کمک بگیرید.
دلایل بروز
یبوست ممکن است به دلایل مختلفی بروز کند. در ادامه لیستی از این دلایل را برای شما آورده‌ایم:
- تغییر در غذا یا فعالیت
- عدم استفاده از مقدار کافی آب یا فیبر در رژیم غذایی
- مصرف مقادیر زیادی از محصولات لبنی
- فعال نبودن
- مقاومت در برابر احساس دفع مدفوع
- استرس
- استفاده بیش از حد مسهل‌ها
- برخی داروها، به ویژه دارو‌های ضد درد مانند مواد مخدر، دارو‌های ضد افسردگی و قرص آهن
- دارو‌های ضد اسید که کلسیم یا آلومینیوم دارند
- اختلالات اشتها
- سندروم روده تحریک پذیر
- بارداری
- مشکل در اعصاب یا ماهیچه‌های دستگاه گوارش
- سرطان کولون
- بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون یا ام اس
- کم کاری تیروئید
در صورت رویارویی با موارد زیر برای درمان یبوست مزمن یا شدید به پزشک مراجعه کنید:
تحمل علائم یبوست شدید به مدت بیش از سه هفته
درد شدید مقعد هنگام اجابت مزاج
اگر اقدامی برای درمان یبوست شدید و مزمن نشود می‌تواند عوارض بدی را به همراه داشته باشد به همین دلیل در صورت بروز علائم ذکر شده باید به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص
آزمایش‌ها و فرایند‌های تشخیص یبوست مزمن شامل موارد زیر می‌شود:
معاینه راست روده و بخش تحتانی و روده بزرگ: پزشک در این عمل لوله‌ی انعطاف‌پذیر مجهز به منبع نوری را برای معاینه راست روده و بخش تحتانی روده بزرگ وارد مقعد می‌کند.
معاینه راست روده و کل روده بزرگ: پزشک در این عمل تشخیصی تمام روده را به وسیله لوله منعطف مجهز به دوربین می‌بیند تا بتواند علت یبوست را پیدا کند.
ارزیابی عملکرد عضله اسفنکتر مقعد: پزشک در این عمل لوله‌ی منعطف باریکی را وارد مقعد و راست روده می‌کند و سپس بالون کوچک واقع در انتهای لوله را باد می‌کند. پس از آن این وسیله از انتها به ابتدای عضله اسفنکتر به عقب کشیده می‌شود تا پزشک بتواند هماهنگی عضله‌های مورد استفاده در تخلیه شکم را اندازه‌گیری کند.
ارزیابی چگونگی حرکت غذا در روده بزرگ: بیمار کپسولی حاوی نشانگر‌هایی را می‌بلعد که در پرتونگاری (اشعه ایکس) چند روز آینده مشخص خواهد شد. پزشک نشانه‌های نقص عملکرد عضله روده و چگونگی حرکت غذا در روده بزرگ را بررسی می‌کند.
پرتونگاری راست روده هنگام تخلیه شکم: پزشک در این عمل خمیر نرمی را وارد مقعد می‌کند که پس از مدتی همراه مدفوع دفع می‌شود. باریم در پرتونگاری مشخص می‌شود و افتادگی یا مشکلات مربوط به عملکرد عضله و هماهنگی عضلانی را نشان می‌دهد.
راه‌های درمان یبوست مزمن معمولاً با اصلاح رژیم غذایی و ایجاد تغییر در سبک زندگی به منظور افزایش سرعت حرکت مدفوع در روده شروع می‌شود. پزشک در صورت مؤثر نبودن این تغییر‌ها مصرف دارو یا انجام جراحی را پیشنهاد خواهد کرد.
درمان‌های خانگی
چنانچه این مشکل صرفاً ناراحتی‌ای باشد که هر از گاه رخ می‌کند، راهکار‌های متعددی برای جلوگیری و درمان یبوست وجود دارد.
مصرف فیبر بیشتر: فیبر باعث نرم و حجیم شدن مدفوع و در نتیجه دفع آسان‌تر آن می‌شود. فیبر در میوه، سبزی و غلات موجود است. هنگام خرید خواربار برچسب روی بسته‌بندی‌ها را بخوانید و نان‌ها و محصولات دارای بیشترین فیبر را انتخاب کنید. این روش شاید ساده به نظر بیاید، اما در درمان یبوست مزمن می‌تواند مفید باشد.
نوشیدن مایعات: مایعات محیط روده بزرگ را روان و مدفوع را حجیم می‌کند. هر چه آب مدفوع بیشتر باشد، نرم‌تر خواهد بود و بنابراین آسان‌تر دفع خواهد شد. آب و آب میوه بهترین منبع مایعات به شمار می‌روند.
ورزش کردن منظم: یکی از مزایای بی‌شمار ورزش منظم بهبود عملکرد کلیه‌ی سیستم‌های بدن است. "در صورت یبوست داشتن می‌توانید با ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ورزش به انجام عمل دفع کمک کنید. هر چه بیشتر فعال باشید، تخلیه شکم بهتر صورت خواهد گرفت. "
به تأخیر نیانداختن دفع: عادت‌های رفتاری بر یبوست تأثیر می‌گذارند. چنانچه احساس دفع دارید، صبر نکنید و به سرعت سری به سرویس بهداشتی بزنید؛ اما اگر نشسته‌اید و هیچ اتفاقی نمی‌افتد و دفع انجام نمی‌شود، "زور نزنید. " بلند شوید، چون با زور زدن و فشار آوردن باعث می‌شوید که بدن به این کار عادت کند. پس بهتر است اجازه دهید که مدفوع به طور طبیعی خارج شود.
دارو درمانی
چند نوع داروی درمان یبوست وجود دارد که هر کدام به شیوه‌ای نسبتاً متفاوت تخلیه‌ی شکم را آسان‌تر می‌کند. در ادامه به معرفی بعضی ملین‌ها می‌پردازیم:
مکمل‌های فیبر: مکمل‌های فیبری مدفوع را حجیم‌تر می‌سازند. متیل سلولز، پسیلیوم، پلی‌کربوفیل کلسیم و گوارگام از مواد رایج فیبری به شمار می‌روند که توسط کارخانه‌هایی، چون فیبرکن، متاموکی، کنسیل و سیتروسل تولید می‌شوند، در درمان یبوست مفید هستند.
ملین‌های اسمزی: ملین‌های اسمزی، مانند شیر منیزیم، سیترات منیزیم، لاکتولوز، پلی‌اتیلن گلیکول (میرالاکس) و تنقیه با فسفات سدیم (تنقیه فلیت) به حرکت مایعات در روده بزرگ کمک می‌کنند.
روان کننده‌ها: روان کننده‌هایی مانند روغن معدنی حرکت مدفوع در روده بزرگ را آسان‌تر می‌سازند.
نرم کننده‌های مدفوع: نرم‌کننده‌های مدفوع، مانند سورفاک، با کشیدن آب از روده مدفوع را نرم می‌کنند.
دارو‌های افزایش دهنده آب روده: دارو‌های تجویزی لوبیپروستون (امیتیزا) و لیناکلوتید (لینزس) به روش‌های متفاوت آب را به سمت روده می‌کشند و حرکت مدفوع را تسریع می‌کنند. پزشک احتمالاً این داروها را در صورت مؤثر نبودن ملین‌های غیرتجویزی برای درمان یبوست مزمن پیشنهاد خواهد کرد.
درمان در نوزادان و کودکان
چنانچه نوزاد شیرخواری که هنوز غذای جامد نمی‌خورد، دچار یبوست شد، دادن آب بیشتر بین نوبت‌های شیردهی اولین روش درمان یبوست است. اگر نوزاد از شیر خشک تغذیه می‌کند، شیر را باید طبق دستور نوشته شده روی قوطی به نوزاد داد و آن را رقیق نکرد. همچنین می‌توان برای تحریک روده پا‌های نوزاد را با ملایمت با حرکت دوچرخه تکان داد یا شکم‌اش را با دقت ماساژ داد.
اگر کودکی که غذای جامد می‌خورد دچار یبوست شد، باید آب بیشتر یا آب میوه رقیق شده به او خوراند و او را به خوردن میوه، به صورت پوره یا تکه تکه بسته به توانایی جویدن کودک، تشویق کرد. اما اگر کودک همچنان پس از ایجاد این تغییر‌ها در رژیم غذایی از این بیماری رنج می‌برد، احتمالاً پزشک ملین تجویز خواهد کرد.
برای درمان یبوست کودکان ملین‌ها غالباً در کنار مواد غذایی مفید برای بیمار تجویز می‌شوند. معمولاً در ابتدا ملین‌های اسمزی و سپس در صورت لزوم تحریک کننده‌ها امتحان می‌شوند. کودکان در سنین بالاتر علاوه بر خوردن میوه باید رژیم غذایی متعادلی حاوی سبزی و غذا‌های دارای غلات کامل مانند پاستا و نان سبوس‌دار را رعایت کنند.
درمان در بارداری و شیردهی
روش‌های ایمنی برای درمان یبوست در حاملگی وجود دارد که هیچ گونه خطری برای مادر یا نوزاد ندارد. پزشک عمومی در ابتدا از مادر می‌خواهد تا فیبر و مایعات بیشتری مصرف کند و ورزش ملایم انجام دهد.
اما اگر تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی تأثیرگذار نبود، ملین برای دفع منظم و آسان مدفوع تجویز می‌شود. مصرف اکثر ملین‌ها برای بانوان باردار بدون خطر است، چون آن‌ها توسط دستگاه گوارش جذب نمی‌شوند؛ بنابراین این داروها اثر جانبی بر روی نوزاد نخواهند داشت.
جراحی
در صورت موفقیت‌آمیز نبودن دیگر روش‌های درمان یبوست و مواجهه با یبوست ناشی از رکتوسل و شقاق یا تنگی و زخم شدن مقعد به ناچار به عمل جراحی روی آورده می‌شود. همان‌طور که گفته شد در صورت نتیجه‌بخش نبودن درمان‌های دیگر و آهسته بودن غیرطبیعی حرکت مدفوع در روده بزرگ طی عمل جراحی بخشی از روده برداشته می‌شود. البته انجام عمل جراحی به منظور برداشتن روده بزرگ به ندرت ضرورت می‌یابد.
عوارض
عوارض یبوست مزمن و شدید عبارتند از:
تورم سیاهرگ‌های مقعد (بواسیر): زور زدن و فشار هنگام اجابت مزاج باعث تورم سیاهرگ‌های داخل و اطراف مقعد می‌شود.
پاره شدن پوست مقعد (شقاق مقعد): مدفوع بزرگ یا سفت پارگی‌های بسیار کوچکی را درون مقعد به وجود می‌آورد.
خارج نشدن مدفوع (فشرده شدن مدفوع): یبوست مزمن موجب انباشته شدن مدفوع سفت شده‌ای می‌شود که درون روده گیر می‌کند.
خارج شدن روده از مقعد (افتادگی راست روده یا پرولاپس رکتوم): فشار دادن هنگام دفع باعث می‌شود تا بخش کوچکی از راست روده کشیده شود و از مقعد خارج شود.
به منظور پیشگیری از این مشکل بهتر است ابتدا از غذا‌های یبوست زا به میزان زیاد مصرف نکنید و از کم آب شدن بدن جلوگیری کنید. این مشکل در هرسنی اعم از بزرگسالان و کودکان و حتی در بارداری نیز رخ می‌دهد. درمان یبوست ابتدا به تغذیه مناسب صورت می‌گیرد سپس پزشک دارو تجویز می‌کند و در صورت موفقیت آمیز نبودن آن‌ها درمان جراحی تنها در مورد تعداد کمی از بیماران توصیه می‌شود.