استاد منوچهر قدسی منتقد جامعه خوشنویسی معاصر

تمام دوران زندگی‌اش با خط و کتیبه‌های اصفهان پیوند خورده است، او در خوشنویس از سبک مرحوم زین‌العابدین و در دوره معاصر از مرحوم آقا غلامعلی اصفهانی پیروی می‌کرد. مرحوم علامه همایی نقل می‌کند.:«در آن دوره به دلیل تفاوت سبک کتابت این دو استاد گفت‌و‌گویی بین آن دو شکل می‌گیرد و درنهایت اشرف الکتاب خطاب به آقا غلامعلی بیان می‌کند که اگر در سال‌های بعد کسی نوشته‌های میرزا محمدعلی را ببیند نمی‌گوید در چه بازه زمانی نگارش شدند که نشان از کیفیت و خوب‌نویسی آن دارد.» آری صحبت از زنده‌یاد استاد منوچهر قدسی، خوشنویس، ادیب و شاعر فقید است که در عرصه فرهنگ و هنر اصفهان نقش به سزایی داشته است، هرچند این هنرمند شاخص نزد اهل ادب و هنر شناخته‌شده است اما متأسفانه درباره این هنرمند در رسانه‌ها و فضای مجازی کمتر مطلب می‌توان جست و جو کرد و به‌نوعی زنده‌یاد استاد منوچهر قدسی برای نسل امروز ناشناخته است ازاین‌رو مرکز اصفهان‌شناسی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان، موزۀ هنرهای معاصر اصفهان و انجمن خوشنویسان ایران در راستای معرفی هر چه بیشتر این هنرمند ارزشمند اقدام به برگزاری آیین رونمایی از کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» نوشته زنده‌یاد استاد منوچهر قدسی کرد تا افراد بیشتری با این هنرمند و سبک هنری‌اش آشنا شوند.

بیش از 20 سال کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» به زیور طبع آراسته‌شده است

محمد عیدی نجف‌آبادی، مدیر مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل شهرداری اصفهان به‌عنوان سخنران نخست این مراسم اظهار کرد: آیین رونمایی از کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» به لطف خداوند هم هنگام با میلاد مولای متقیان امیرالمونین علی (ع) است که امیدوارم راستی و درستی را همه ما از این بزرگ‌مرد بیاموزیم و حسن اتفاقی که تجدید چاپ کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» نوشته زنده‌یاد «منوچهر قدسی» خوشنویس، ادیب و شاعر فقید هم هنگام با میلاد استاد منوچهر قدسی شد.

او افزود: بیش از 20 سال این کتاب به زیور طبع آراسته‌شده و چاپ این کتاب اتمام پیداکرده است و مجدد انتشارات سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان همت به چاپ مجدد این کتاب کرد ضمن اینکه زحمت ویراستاری و صفحه‌آرایی این کتاب را استاد حشمت‌الله انتخابی و خوشنویسی طرح جلد کتاب را استاد مجید فدایی انجام دادند.

عیدی نجف‌آبادی سپس از امیرعلی قدسی از فرزند زنده‌یاد استاد منوچهر قدسی دعوت کرد که درباره پدر و کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» صحبت کند.

ویژگی منحصربه‌فرد کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان»

امیرعلی قدسی بابیان اینکه کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» یکی از آثار پیشگام درباره موضوع پژوهش در خوشنویسی است، اظهار کرد: این تألیف در کنار کتاب «اطلس خط» به‌قلم استاد حبیب‌اللّه فضائلی قرار می‌گیرد و درواقع دو نویسندگان این دو کتاب، هنر خوشنویسی در کتیبه‌ها را تخصصی بررسی کرده‌اند.

او با اشاره به اینکه این کتاب چندین خصیصه مورد اعتنا دارد، گفت: همین ویژگی‌ها آن را ممتاز می‌کند و در مقایسه با بسیاری از کتاب‌های قبل و بعد از خود برتری می‌دهد. این کتاب در قالب درس‌نامه تألیف شده است به همین دلیل می‌تواند برای دانشجویان و مدرسان و در کل مراکز آموزشی، به‌ویژه در موضوعات تاریخ و خوشنویسی مفید باشد.

این پژوهشگر هنر تصریح کرد: خوشنویس‌بودن نگارنده اثر و آشنایی کاملش با انواع خط و فنون این رشته نیز دارای اهمیت است و کتاب را حرفه‌ای‌تر کرده است.

او تأکید کرد: تسلط پدرم(زنده‌یاد استادمنوچهر قدسی) بر دو زبان و ادبیات فارسی و عربی نیز موجب شده تا کتابی وزین‌تر و پخته‌تر فراهم آید و غلط‌خوانی‌هایی که اغلب در آثار این‌چنینی رخ می‌دهد در این کتاب اتفاق نیفتاده است. گفتنی است در کتاب موردنظر، اصل صداقت و خودداری از غلو و اغراق‌گویی رعایت شده و بر اساس شواهد مختلف می‌توان اثباتشان کرد.

فرزند زنده‌یاد استاد منوچهر قدسی اضافه کرد: منوچهر قدسی از خانواده‌ای هنری، یعنی خاندان آقا میرزا محمدعلی اصفهانی برخاست و تمام عمر خود را نیز با بزرگان خط و خوشنویسی گذارند. همین امر سبب شده تا پدرم بیشتر هنرمندانی را که در این کتاب ذکری از آنان به میان آمده، از نزدیک دیده باشد و بشناسد یا حتی شنیده‌های موثقی داشته باشد و به بیانی دیگر، موجب شده است تا بهتر بتواند شخصیت هنری آن افراد را در اثرش بازتاب دهد.

دانایی و آگاهی چندوجهی استاد منوچهر قدسی را نباید دست‌کم گرفت

سخنران بعدی این مراسم علیرضا هاشمی‌نژاد، پژوهشگر و خوشنویس مطرح استان کرمان بود که با اشاره به اینکه بحث خوشنویسی در اصفهان با عنایت به ظرفیت‌ها و تاریخ باشکوه این هنر در نصف جهان همواره شنیدنی و شایستۀ بررسی است، گفت: من و زنده‌یاد منوچهر قدسی در سالیان ۱۳۶۳ و ۱۳۶۴ شمسی با یکدیگر آشنا شدیم. این دوستی به‌واسطۀ کتابی دیگر از وی، یعنی اثر لطیف و جاندار و هوشمندانۀ «مرقع» قدسی بود.

او با تأکید بر اینکه استاد منوچهر قدسی شخصیتی چندوجهی داشت که انعکاس آن را در تألیفاتش نمی‌توان انکار کرد، اضافه کرد: این چند وجهی از قلم و صداقتش تا دانش وی در امر پژوهش ستودنی است. زمانی که او دست به تحقیق و انتشار در هنر خوشنویسی زد، چنین آثاری در بازار کتاب ما بسیار اندک‌شمار بود. در دوران مدرن یا زمانی که عصر تذکره‌های سنتی پایان‌یافته بود، قدسی در پرداختن به دانش خوشنویسی گامی مهم برداشت.

این پژوهشگر خط بابیان اینکه دانایی و آگاهی چندوجهی قدسی را نباید دست‌کم گرفت، تأکید کرد: این موضوع جامعیت او بسیار حائز اهمیت است. دیگران هم نوشتند در خوشنویسی، اما هرگز این‌چنین تمام و کمال نبودند. او عیوب دیگر آثار را پوشاند و با وسواس خاصی پیش رفت. تحلیل زیبایی‌شناسی مسئلۀ مهمی است که در تألیفات و پژوهش‌های خود به آن نظر داشت، اما از سوی دیگران مغفول مانده بود.

او افزود: کتب بزرگانی همچون قدسی، مجموعه‌ای از داده‌های صرف نیستند. در اثر کسی مانند شادروان قدسی شخصیت هنرمند در کتاب منعکس می‌شود. این امر حال و هوایی به کتاب می‌بخشد که خواننده را برای مطالعۀ چندباره‌ و تفکر در آن مشتاق می‌کند. در اینجا، ارتباط خواننده با نویسنده مهم است که در نگاشته‌هایی که پژوهش صرف هستند، هرگز رخ نمی‌دهد. در کتاب‌های «مرقع» و «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» روح و جانی روان است که از سایر آثار متمایزشان می‌کند.

هاشمی نژاد گفت: قدسی در دل خاندان آقا میرزا محمدعلی اصفهانی چشم به جهان گشود؛ خانواده‌ای که در نسخ زبانزد بود. درواقع، از دوران قاجاریه در میان این خاندان، خوشنویسان درخشانی ظهور کرد که شایسته است مردم اصفهان بیشتر در آن‌ها تأمل و تحقیق کنند. قابل‌گفتن است که کتیبه‌ها در اصفهان پرشمارند، اما استاد قدسی به سراغ فاخرترین آن‌ها رفته و هوشمندانه انتخابشان کرده است.

استاد منوچهر قدسی شاعر و خوشنویس و محقق و خطیب و نویسنده‌ای برازنده بود

سخنران بعدی استاد خسرو احتشامی، شاعر و منتقد ادبی بود، وی با اشاره به سابقه آشنایی خود با زنده‌یاد استاد منوچهر قدسی گفت: استاد قدسی چندبعدی بودند و همین امر صحبت کردن درباره او را دشوار می‌کند. او شاعر و خوشنویس و محقق و خطیب و نویسنده‌ای برازنده بود. اولین آشنایی من با وی به ۶۰ سال پیش برمی‌گردد که به اصفهان آمدم و دانش‌آموز مدرسۀ ادب شدم. در این زمان، با رادیوی اصفهان آشنا شدم. برنامه‌ای در این رادیو بود که به آن گوش می‌دادم و گوینده‌اش کسی جز منوچهر قدسی نبود.

او با اشاره به اینکه دوستی و آشنایی نزدیک ما به دوران پس از انقلاب و تأسیس کتابخانۀ «صائب» در اصفهان بازمی‌گردد، افزود: این کتابخانه بعد از انقلاب برای جوان‌ها یک دانشگاه به شمار می‌رفت. در حوزه‌های مختلف خط و نقاشی و نویسندگی و شعر و حتی سینما گستره‌ای مناسب در آنجا فراهم آمده بود. عرصه‌ای بود که بحث‌ها و نقدهای تند به‌راحتی در آن طرح می‌شد. در همین‌جا بود که آشنایی صمیمانه‌تر من و استاد فراهم آمد و به‌ویژه در حوزۀ شعر از او بهره‌ها بردم.

استاد منوچهر قدسی فنون و ظرافت‌های هنر خوشنویسی تسلط کاملی

پس‌ازاینکه استاد خسرو احتشامی شعری که در وصف زنده‌یاد استاد منوچهر قدسی در سال 1370 سروده بود را خواند، علی فرزانه، هنرمند خوشنویس و عضو انجمن خوش نویسان اصفهان به‌عنوان سخنرانی بعدی اظهار کرد: من از سال ۱۳۶۲ شمسی با زنده‌یاد منوچهر قدسی آشنا شدم. او به فنون و ظرافت‌های هنر خوشنویسی تسلط کاملی داشت و از همان ابتدای دیدارمان پی بردم که چه دغدغه‌هایی در این حوزه دارد. یکی از مهم‌تریشان آن بود که چرا خطاط امروز چنان‌که باید از میراث غنی و دانش بزرگان خوشنویسی در دورۀ صفویه و قاجاریه بهره‌مند نشده است. چاپ کتاب‌های «مرقع» و «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» را نیز باید همسو با همین دغدغه دانست.

او افزود: استاد منوچهر قدسی خطوط نسخ و ثلث و رقاع را نزد پدربزرگش آموخت. نستعلیق را هم از اسداللّه رجالی یاد گرفت. اشتیاق به آموختن در وجود وی به همین خطوط منتهی نمی‌شد. او دوران تحصیل در تهران نزد استاد سید بنان شریعه نیز خط شکسته را تمرین کرد.

این استاد خوشنویس بابیان اینکه تمایل اصلی قدسی در خط رقاع بود. یا بهتر است بگویم به رقاع متمایل به ثلث علاقه داشت. بیشتر اشعارشان را با همین خط نگاشته‌ است، تأکید کرد: جایگاه منوچهر قدسی در قلمرو خوشنویسی جایگاهی بس استادانه و همراه با شناخت کامل محسوب می‌شود. گردش و چرخش و پیچش و هندسۀ کلمات در آثار قدسی نظیر ندارد.

او یادآور شد: زنده‌یاد استاد منوچهر قدسی به عیب بزرگی که در جامعه خوشنویسی معاصر بود، یعنی نوشتن صرف و نداشتن تحقیق و پژوهش عنایت کرد و سعی در از میان بردن این مسئله داشت.

به گزارش اصفهان امروز کتاب «خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان» نوشته زنده‌یاد «منوچهر قدسی» خوشنویس، ادیب و شاعر فقید، بیش از ۲۰ سال پیش منتشرشده بود و این انتشار، نوبت دوم چاپش بود که از سوی انتشارات سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی اصفهان راهی بازار کتاب شد، این کتاب در 300 صفحه منتشر و باقیمت 200 هزار تومان به فروش می‌رسد علاقه‌مندان برای خرید این کتاب به انتشارات سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی اصفهان واقع در کتابخانه مرکزی اصفهان می‌توانند مراجعه کنند.