توقف کاوش های تپه اشرف ؛ کمبود بودجه متهم اصلی

با وجود دسترسی به یک لایه خشتی باستانی بسیار مهم در فصل ششم کاوش های تپه اشرف که تاریخ اصفهان را به پیش از هخامنشی می‌رساند، کمبود بودجه موجب شده تا کاوش‌ها متوقف شود.

تپه اشرف با رمز و رازهایی که قرن‌هاست در قلب خویش از چشم آدمیان پنهان نگه داشته، سال‌های سال است که در مسیر رفت‌وآمد اصفهانی‌ها از پل بزرگمهر به سمت پل شهرستان خفته است، هر بار صدای گام‌های کوتاه و بلند آدمیان رویای شیرین «سارویه» را در هم‌می‌شکند، هر چند سال یک‌بار تپه اشرف زبان به بازگویی رازهای تاریخی‌اش می‌گشاید، باستان‌شناسان مهمان بستر خاکی‌اش می‌شوند و سرانگشتانشان با دقت تمام گنج‌های فرهنگی درون تپه را کاوش ‌کند اما زمانی بیش نمی‌گذرد که کمبود بودجه بر تن «کهن‌ دژ» اصفهانی‌ها بار دیگر زخمه تنهایی می‌زند و همه رهایش می‌کنند تا چندین و چند سال بعد، در این زمان‌ها هر بار خبری ناخوشایند از کناره‌های شمالی زاینده‌رود می‌رسد، گاه سارویه از هجوم افراد بی‌فرهنگ زخم می‌خورد و گاه زمین‌های خاکی‌اش خوابگاه افراد معتاد یا ولگرد می‌شود.

در فصل ششم کاوش در تپه اشرف که به تازگی به پایان رسیده است، یک لایه باستانی مربوط به دوران هخامنشی و قطعات سفالی از این دوران کشف شد که بسیار حایز اهمیت است اما به گفته جعفری زند، سرپرست هیئت باستان‌شناسی تپه اشرف مشخص نیست فصل بعدی کاوش چه زمانی انجام شود و این تهدیدی برای تپه‌ای باستانی اصفهان است که درست در دل اصفهان و یک از مناطق خوب شهری واقع شده است، تپه اشرفی که به کهن‌دژ و سارویه نیز شهرت دارد.

در ارتباط با این موضوع با علیرضا جعفری زند، باستان شناس معروف کشور و سرپرست هیئت باستان‌شناسی تپه اشرف اصفهان به گفت‌وگو نشستیم.

آقای جعفری زند، در فصل ششم کاوش در تپه اشرف چه یافته‌هایی به دست آمد و از نظر باستان‌شناسی تا چه میزان داری اهمیت است؟

در این فصل کاوش که پس از سه سال وقفه انجام و ۴۰ روز به طول انجامید، یک لایه باستانی مربوط به دوران هخامنشی و قطعات سفالی از این دوران کشف شد. همچنین در این کاوش‌ها یک دیوار خشتی یافت شد که از نظر باستان شناسی بسیار با اهمیت است.

ساختار معماری خشتی این دیوار بسیار خاص است چراکه چنین نمونه‌ای از دیوارهای خشتی را در کاوش‌های باستان‌شناسی پنج فصل گذشته تپه اشرف و در ساختار معماری هیچ نقطه دیگری از اصفهان تاکنون مشاهده نشده است.

با کشف این لایه باستانی تاریخ تپه اشرف به اواخر قرن پنجم قبل از میلاد (دوره هخامنشی) می‌رسد.

احتمال کشف لایه‌های باستانی مربوط به دوره‌های قدیمی‌تر نیز در فصل‌های جدید کاوش این تپه وجود دارد؟

ما در فصل‌های بعدی کاوش حتی ممکن است به لایه‌های پیش از دوره هخامنشی نیز دست پیدا کنیم چراکه سفال‌های موجود نشان می‌هد تداوم سنت و یک اسکان طولانی در تپه اشرف وجود داشته است که تاریخ تپه اشرف را به دورانی بسیار پیش‌تر از دوران کنونی نیز می‌رساند.

بر این اساس انتظار داریم با توجه به یافته‌های جدید در تپه اشرف در فصل‌های جدید، حتی به لایه‌هایی از دوره ایلامی و چهار و یا سه هزار و پانصد سال پیش دست پیدا کنیم.

فصل بعدی کاوش در تپه اشرف چه زمانی آغاز می‌شود؟

هم اکنون فصل ششم کاوش در تپه اشرف به پایان رسیده است اما متاسفانه در شرایط فعلی ادامه کاوش ها برای ما مقدور نیست و زمان دقیقی از ادامه کاوش در دست نداریم، این در حالی است که برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در ارتباط با دیوار خشتی کشف شده و اینکه متعلق به چه دوره‌ای است نیاز به ادامه کاوش‌ها داریم.

دلیل اصلی توقف کاوش‌های تپه اشرف چیست و چه آسیب‌هایی در پی دارد؟

از سال‌های گذشته تاکنون بزرگ‌ترین مشکل ما در تداوم بخشیدن به کاوش‌های تپه اشرف کمبود بودجه است، بدیهی است که کاوش‌های تپه اشرف باید ادامه داشته باشد اما میان فصل پنجم و ششم این کاوش‌ها نیز سه سال وقفه افتاد.

بر این اساس حرکت در راستای گاه‌نگاری تپه اشرف خود در تبیین اهمیت این تپه باستانی دارای اهمیت ویژه‌ای است به شکل منقطع انجام می‌شود و سال‌های سال ما را از کشف تاریخ و فرهنگ مرتبط با این تپه و در واقع اصفهان عقب می‌اندازد.

به نظر می‌رسد کاوش‌های جدی در تپه اشرف نیازمند تخصیص بودجه ملی است، در این ارتباط آیا تمهیدی اندیشده ‌شده است؟

من نیز اعتقاد دارم که باید یک بودجه جداگانه در سطح ملی به تپه باستانی اشرف اختصاص پیدا کند، به نوعی که کاوش‌های آن تداوم داشته باشد و این در حالی است که پس از پایان هر فصل از کاوش این نگرانی وجود دارد که ادامه کاوش‌ها به چه زمانی موکول خواهد شد؟!

با ادامه این روند اطلاعات در ارتباط با این تپه باستانی مهم منقطع باقی می‌ماند و این درحالی است که در ارتباط با چنین تپه‌های باستانی مهمی باید دو تا سه فصل در سال کاوش انجام شود، اکنون سوالات بسیار زیادی برای ما ایجاد شده است که پاسخ آنها در زمان گم می‌شود.

به طور معمول برای تپه‌های باستانی حریم خاصی تعیین می‌شود،‌ وضعیت تپه اشرف از نظر حریم و حفاظت چگونه است؟

پس از گذشت این همه سال از نخستین کاوش‌ها در این تپه، هنوز هیچ حریمی برای آن تعیین نشده است آن هم در شرایطی که تپه اشرف در داخل شهر اصفهان قرار دارد.

علاوه بر عدم تعیین حریم، تپه اشرف از نظر حفاظتی نیز وضعیت خوبی ندارد، قرار بر این بود که دور تا دور تپه حصارکشی شده و دارای نگهبان باشد و این اتفاق در طول سال‌های گذشته رخ نداده است.

با توجه به این موارد تپه اشرف در معرض آسیب‌های مختلف ناشی از رفت‌وآمد افراد مختلف است.

از نظر دست‌اندازی سارقان آثار تاریخی و کاوش‌های غیر قانونی تاکنون مورد خاصی در تپه اشرف مشاهده شده است؟

خوشبختانه تاکنون چنین موردی را در تپه اشرف شاهد نبودیم اما رفت و آمدهای مداوم آدمیان، عبور موتور سیکلت و دوچرخه و تردد در حریم آن خود تخریب‌هایی را به همراه دارد.

در این سال‌ها اگر کند و کاوی نیز در تپه اشرف انجام شده است به منظور یافتن اشیای عتیقه نبوده است بلکه بیشتر تخریب عمدی را در برخی قسمت‌ها شاهد بودیم که البته مورد مرمت قرار گرفتند اما بار دیگر تخریب شدند.

برترین راه حل رسیدن به تخصیص بودجه ثابت ملی توسط مسئولان و یک کاوش متداوم در تپه اشرف چیست؟

یک نکته مهم در ارتباط با تپه اشرف وجود دارد و آن اینکه در صورت تبدیل آن به «سایت موزه» بسیاری از مشکلات ان از جمله کمبود بودجه تخصیصی رفع می‌شود.

بدون تبدیل به سایت موزه، بودجه خاص برای تپه اشرف اختصاص نخواهد یافت بلکه همانند دیگر نقاط کشور، یک بودجه کلی از سوی سازمان میراث فرهنگی برای بناهای تاریخی اختصاص پیدا می‌کند و با توجه به اینکه اصفهان آثار تاریخی بسیار زیادی دارد که نیازمند مرمت‌های دوره‌ای هستند طبیعی است که بودجه‌ای برای تپه اشرف باقی نمی‌ماند یا بسیار اندک است.

این در حالی است که در بسیاری از دیگر شهرهای کشور شاهد چنین موضوعی یعنی فراوانی آثار نیازمند مرمت نیستیم و مسئولان میراث نیز بر این امر اذعان دارند.

در شرایط فعلی هرگاه امکان کوچکی فراهم شده است میراث فرهنگی به منظور پژوهش بودجه‌ای در اختیار ما گذاشته است بنابراین تنها راه حل این است که بودجه جداگانه‌ای از بودجه مرمت آثار تاریخی اصفهان توسط مسئولان سازمان میراث فرهنگی به تپه اشرف اختصاص داده شود.