۲.۵ میلیون دُز واکسن تب برفکی در اصفهان؛ عملیات بزرگ برای نجات دامداری کشور

در حالیکه تمامی توجهات به سوی بیماری‌های مشترک میان انسان و دام معطوف است، یک ویروس خاموش در مرزهای کشور و دامداری‌های همسایه قدرت گرفته که طبق اعلام رسمی دامپزشکی، سرعت انتشار آن تا پنج برابر سریع‌تر از ویروس کووید-۱۹ است! این تهدید پنهان که سود و سرمایه دامداران و مهم‌تر از آن، امنیت غذایی کل کشور را نشانه رفته است، استان اصفهان را که قطب مهم تولیدات دامی است، به یک قرارگاه فوریتی تبدیل کرده است. عملیات واکسیناسیون اضطراری بیش از دو و نیم میلیون راس دام آغاز شده تا قبل از ورود سویه جدید، یک سد مستحکم ایمنی در قلب دامپروری ایران ایجاد شود. این گزارش، جزئیات برنامه عظیم نجات دام‌های استان و وضعیت کانون‌های بیماری در کشور را بررسی می‌کند.

 

واکسیناسیون ۲.۵ میلیون دام؛ جبهه اصفهان علیه قدرتمندترین ویروس دامی

مدیرکل دامپزشکی استان اصفهان، شهرام موحدی، از آغاز یک عملیات گسترده و حیاتی خبر داد که طی آن بیش از ۲ میلیون و ۵۵۰ هزار راس دام سبک و سنگین در این استان علیه بیماری فوق‌العاده مُسری «تب برفکی» (FMD) واکسینه شدند. این آمار شامل بیش از ۲ میلیون راس دام سبک و ۵۵۰ هزار و ۲۹۰ راس دام سنگین است که از ابتدای سال جاری تاکنون به منظور پیشگیری از شیوع این بیماری خطرناک، دُزهای واکسن را دریافت کرده‌اند.

موحدی در تشریح اهمیت این عملیات، تأکید کرد:

اگرچه تب برفکی بیماری مشترک بین انسان و دام نیست، اما یک بیماری ویروسی واگیردار دامی است که قدرت سرایت آن، چهار تا پنج برابر ویروس کرونا تخمین زده می‌شود. کنترل این بیماری با توجه به قدرت انتشار بالای آن، کاری بسیار دشوار است.

 

تهدید سویه‌های چندگانه و ورود واکسن‌های نوظهور

چالش اصلی در مقابله با تب برفکی، تنوع ویروسی آن است. تب برفکی دارای هفت سویه اصلی و تعداد بسیار زیادی زیرسویه است که در مجموع ۶۶ نوع ویروس را شامل می‌شود. مدیرکل دامپزشکی استان اشاره کرد که یک نوع واکسن تب برفکی، تنها از یک سویه این بیماری پیشگیری می‌کند و در مقابل سویه‌های دیگر بی‌اثر است. برای مقابله با این معضل، بیش از ۵۳۰ هزار دُز واکسن جدید تب برفکی به استان وارد شده و اقدامات واکسیناسیون، مراقبت‌های ویژه و قرنطینه‌های سختگیرانه علیه این بیماری به سرعت به اجرا درآمده است.

 

تشکیل قرارگاه پیشگیری؛ آماده‌باش کامل در برابر سویه جدید خارجی

خسارت اقتصادی ناشی از بیماری تب برفکی چنان جدی است که می‌تواند امنیت غذایی جامعه را مستقیماً به خطر بیندازد. موحدی با اشاره به اینکه کشورهای همسایه درگیر سویه جدید این بیماری شده‌اند، بر لزوم آمادگی کامل تأکید کرد، هرچند اعلام داشت که تاکنون این سویه جدید در استان اصفهان مشاهده نشده است. وی همچنین از تشکیل قرارگاه پیشگیری از «تب برفکی» در اصفهان و ۲۸ شهرستان استان خبر داد و بر لزوم همگرایی دستگاه‌های مربوطه برای جلوگیری از ورود و شیوع این بیماری به استان، اختصاص آنی اعتبار برای خرید واکسن و واکسیناسیون دامداری‌های روستایی و عشایری تأکید کرد.

موحدی در ادامه ضمن تأکید بر لزوم کاهش تردد‌های غیرضروری به دامداری‌ها به‌منظور رعایت اصول «بیوسکوریتی» (ایمنی زیست محیطی) و کنترل شدید راه‌های مواصلاتی ورودی و خروجی برای ورود و خروج دام، افزود: واکسیناسیون اگرچه مهمترین راه مقابله است، اما به‌تنهایی کافی نیست و دامداران باید توصیه‌های بهداشتی همچون کنترل تردد دام، خودداری از خرید و فروش بدون مجوز دامپزشکی، پرهیز از حضور در میدان‌های دامی پرخطر و اجتناب از رهاسازی تلفات در محیط زیست را رعایت کنند.

 

شناخت کامل بیماری و وضعیت شیوع تب برفکی در ایران و اصفهان

تب برفکی (Foot-and-Mouth Disease یا FMD)، یک بیماری ویروسی حاد و فوق‌العاده مُسری است که اغلب نشخوارکنندگانی مانند گاو، گوسفند و بز و سایر حیوانات زوج‌سم را درگیر می‌کند. ویروس عامل این بیماری از جنس آفتوویروس (Aphthovirus) است که اولین بار در سال ۱۸۹۷ شناخته شد. این بیماری با تب شدید شروع شده و پس از آن تاول‌هایی در دهان و پاهای حیوان ایجاد می‌کند که ممکن است منجر به لنگش و کاهش تولیدمثل حیوان شود. ویروس تب برفکی از طریق تماس مستقیم با حیوانات آلوده، وسایل دامداری، محیط نگهداری دام و حتی قطرات معلق در هوا منتقل می‌شود. این ویروس در شرایط خشک و هوای آزاد نیز مقاومت بالایی دارد و قابلیت ماندگاری و انتشار بالایی دارد.

 

منشأ بیماری در دام و انسان

عامل بیماری یک ویروس RNA از جنس آفتوویروس است که پس از ورود به بدن دام، سلول‌های میزبان را مجبور به تولید میلیاردها نسخه از خود می‌کند و با تخریب سلول‌ها بیماری را گسترش می‌دهد. ویروس تب برفکی عمدتاً دام‌ها را مبتلا می‌کند و انسان‌ها فقط به ندرت در شرایط بسیار خاص ممکن است مبتلا شوند و معمولاً علائم خفیفی دارند. منشأ طبیعی این ویروس در حیوانات سُم‌دار است و انسان نقش چندانی در چرخه انتقال ندارد. این بیماری برای صنعت دامپروری بسیار خطرناک و خسارت‌زا است.

 

وضعیت بیماری در جهان و آسیا

تب برفکی به‌عنوان یک بیماری با ابعاد جهانی شناخته می‌شود که در بسیاری از نقاط جهان از جمله آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکای جنوبی شیوع دارد. در سال‌های اخیر موارد شیوع تب برفکی در کشورهای اروپای مرکزی مانند جمهوری چک، اسلواکی، مجارستان و سایر اعضای اتحادیه اروپا گزارش شده است. در آسیا نیز وقوع سویه‌های نوپدید و بازپدید ویروس باعث شده است که کشورها به طور مستمر واکسیناسیون و کنترل‌های دامپزشکی را افزایش دهند.

 

وضعیت و شیوع تب برفکی در ایران

تب برفکی در ایران همچنان یک بیماری بومی و مهم در حوزه دامداری است که خسارات اقتصادی قابل توجهی وارد می‌سازد. در سال‌های اخیر، نوع نوپدید ویروس تب برفکی با تغییرات ژنتیکی در ایران شناسایی شده که نشان‌دهنده رفتار متغیر و مقاوم آن در برابر واکسن‌هاست. این تغییرات باعث سرعت بالاتر انتقال و شدت بیشتر بیماری شده‌اند. سازمان دامپزشکی ایران برای مقابله، واردات پیشگیرانه واکسن انجام داده و تلاش برای واکسیناسیون گسترده دام‌ها را افزایش داده است. دلیل بالا رفتن موارد شیوع سویه جدید، واردات این ویروس از مسیر کشورهای همسایه مانند ترکیه و آذربایجان و همچنین تغییرات ژنتیکی ویروس است که باعث کاهش اثربخشی برخی واکسن‌ها شده است.

• آمار کانون‌های بیماری: آمار رسمی نشان می‌دهد که تا پایان شهریور ۱۴۰۴، حدود ۲۷۰ کانون بیماری تب برفکی در سراسر کشور ثبت شده بود که این رقم تا اوایل آبان‌ماه با افزایش حساسیت‌ها و نظارت بیشتر به حدود ۵۷۰ کانون رسید. مجموعاً هر ساله بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ کانون این بیماری گزارش می‌شود و وضعیت امسال غیرعادی نیست.

• اقدامات و آمار ملی: رئیس سازمان دامپزشکی ایران اعلام کرده که از ابتدای سال حدود ۳۶ میلیون رأس دام واکسینه شده‌اند و طی ماه‌های اخیر با توجه به سویه جدید، بیش از ۵ میلیون دُز واکسن وارد و توزیع شده است. استان‌های تهران، قم، البرز، قزوین، مرکزی، خراسان شمالی و استان‌های غربی بیشترین موارد را داشته‌اند.

 

وضعیت تب برفکی در اصفهان

در استان اصفهان به دلیل گستردگی دامپروری و وجود دام‌های متعدد (با ۲ هزار و ۶۰۰ واحد مرغداری صنعتی، ۱۷ کشتارگاه طیور و ۳۳ کشتارگاه دام و رتبه اول تولید شیر خام)، تب برفکی به‌عنوان یکی از بیماری‌های تهدیدکننده تلقی می‌شود.

• شیوع و سوابق: تحقیقات و گزارشات از شیوع مواردی از تب برفکی در دام‌های اصفهان حکایت دارد که ناشی از نقص در مراقبت‌های بهداشتی، نبود واکسیناسیون کامل و ورود دام‌های ناقل ویروس به منطقه است. در سه سال اخیر، موارد کانون‌های تب برفکی در استان اصفهان به صورت پراکنده و با تعداد کانون‌های نسبتاً کم گزارش شده است. بیشترین موارد غالباً در فصل‌های سرد که دام‌ها در فضای بسته‌تر نگهداری می‌شوند، رخ داده است.

• واکسیناسیون هدفمند اصفهان: سازمان دامپزشکی استان اصفهان اقدامات واکسیناسیون، قرنطینه و آموزش دامداران برای کنترل این بیماری را در برنامه کاری خود قرار داده است. واکسیناسیون مستمر و کنترل بهداشتی دام‌ها به کاهش تعداد کانون‌ها در اصفهان کمک کرده است و گزارش ابتلای دامداری‌های صنعتی به سویه جدید تب برفکی تاکنون ثبت نشده است، اما برخی کانون‌های محدود در مناطق روستایی اطراف اصفهان مشاهده شده که تحت کنترل دامپزشکی قرار دارند.

 

جزئیات توزیع آماری و واکسیناسیون در شهرستان‌ها

• توزیع استانی کانون‌ها (مهر و آبان ۱۴۰۴): در مهر ۱۴۰۴، تعداد کانون‌های تایید شده تب برفکی در کشور حدود ۲۷۰ مورد گزارش شد. در مهر و آبان ۱۴۰۴، با تشدید نظارت‌ها و شناسایی دقیق‌تر، تعداد کانون‌ها به حدود ۵۷۰ مورد رسید. استان تهران به دلیل تراکم بالای جمعیت دام، در دسته نخست تعداد کانون‌ها قرار دارد، علاوه بر آن بیماری در استان‌های اصفهان، فارس، البرز و خراسان شمالی نیز شیوع داشته است.

• آمار واکسیناسیون شهرستان‌ها: تاکنون حدود ۵۷۰ کانون تب برفکی در کشور گزارش شده که واکسیناسیون سریع و گسترده در شعاع ۱ تا ۳ کیلومتری اطراف کانون‌ها به منظور جلوگیری از گسترش بیماری صورت گرفته است. بیش از ۳۶ میلیون رأس دام در سراسر کشور طی شش ماه گذشته واکسینه شده‌اند و واکسن‌ها به صورت رایگان در اختیار دامداران، به ویژه در مناطق روستایی و عشایری و دامداران کم بضاعت، قرار گرفته است.

• اولویت‌بندی توزیع واکسن: در سال ۱۴۰۴، بیش از ۵ میلیون دُز واکسن تب برفکی به کشور وارد شده است. توزیع واکسن به شهرستان‌های مختلف با تمرکز بر شهرستان‌هایی که کانون بیماری داشته‌اند انجام شده؛ برای مثال در استان‌های تهران، زنجان، خوزستان، فارس و اصفهان واکسیناسیون گسترده در شهرستان‌های دارای کانون صورت گرفته است. در استان اصفهان واکسیناسیون هدفمند در شهرستان‌ها با توجه به تعداد کانون‌ها اجرا شده و نتیجه آن کاهش چشمگیر موارد بیماری بوده است.

به طور کلی، در ایران با جدیت و با همکاری بین سازمان‌ها، دامداران و مراکز دارویی، برنامه واکسیناسیون گسترده و کنترل مستمر، در دستور کار قرار گرفته است که به کاهش شیوع و کنترل بیماری کمک شایانی کرده است.