صاحبنظران سیاسی درباره مناظرات چه می‌گویند؟
سومین و آخرین مناظره انتخاباتی در حالی امروز شنبه ۲۲ خردادماه برگزار خواهد شد که کارشناسان انتقاداتی را به ۲ مناظره قبلی وارد می دانند؛ این انتقادات از سطح سوالات و طرح پرسش‌های جداگانه از نامزدها گرفته تا نبود فرصت بحث و گفت‌وگو را شامل می‌شود.
مناظره اول نامزدهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، شنبه ۱۵ خرداد با موضوع «اقتصادی» و مناظره دوم سه‌شنبه ۱۸ خرداد با موضوع «فرهنگی، اجتماعی و سیاسی» برگزار شد و هر کدام بیش از سه ساعت طول کشید. مناظره سوم امروز شنبه ۲۲ خرداد با موضوع «دغدغه‌های مردم» پخش خواهد شد.
مناظره ها با وجود اینکه فرصتی را در اختیار مردم قرار می دهد تا شناخت نسبی از ویژگی های شخصیتی و برنامه نامزدها در موضوعات مختلف به دست آورند اما تاکنون با انتقاداتی نیز مواجه بوده است؛ انتقاداتی از زبان خود نامزدها گرفته تا کارشناسان و صاحبنظران این حوزه.
انتقاد نامزدها از شیوه برگزاری مناظره
یکی از دلایلی که نامزدهای انتخاباتی به مناظره ها نقد وارد می کنند از آن جهت است که به‌دلیل نحوه سوال‌های مطرح شده در عمل موفق نشده اند برنامه‌های خود را برای مردم به‌درستی تبیین کنند. به عنوان نمونه از جمله موضوعات مورد بحث و انتقاد در مناظره دوم، نحوه برگزاری مناظره و سوال‌های طرح شده بود که به‌صورت مشترک مورد انتقاد «عبدالناصر همتی»، «سعید جلیلی»، «سیدامیرحسین قاضی زاده هاشمی» و «محسن رضایی» قرار گرفت.
همتی در بخشی از سخنانش از شیوه مناظره انتقاد کرد و آن را شبیه به مسابقه هفتگی دانست و گفت: مردم باید پاسخ به سوالات مهم‌تر را از کاندیداها ببینند.
جلیلی نیز ضمن انتقاد از شیوه مناظره اظهار داشت: این نوع مناظره‌ها و سوالات و پاسخ‌ها آیا می‌تواند به مردم کمک کند؟ بسیاری از موضوعاتی که مورد توجه مردم است، اصلا داخل بحث‌ها نمی‌آید. مثلا درباره آینده روستاییان تا الان از من سوال نشده است یا موضوعات مهم دیگر مثل بانوان، جوانان، ورزش و آموزش و پرورش.
وی با بیان اینکه نامزدها مجبورند از فرصت سه یا پنج دقیقه‌ای خود استفاده کنند، ولی این کمکی به مردم نمی‌کند، گفت: خواهش من از نامزدها این است که اگر موافق هستند مناظره بعدی این شکلی نباشد. نمی‌خواهیم تست هوش بگیریم. همه باید نظرات خود را درباره مسائل کشور بگویند و بحث کنند. ۸۰ میلیون مخاطب ما هستند و آنها باید بدانند که کدام موضوع در اولویت است و حرف نامزدها را در مورد اولویت‌ها بشنوند و انتخاب کنند.
قاضی‌زاده‌هاشمی نیز در انتقاد از شیوه مناظره بیان داشت: این نحوه پرسیدن سوالات باعث می‌شود تفاوت کاندیداها و آورده آنها دیده نشود. بنابراین انتقادی که در این زمینه صورت گرفت وارد است و می‌شود مناظره به شکل دیگری برگزار شود که تفاوت در رویکرد دیده شود.
محسن رضایی نیز درباره درخواست سعید جلیلی و نقد وی به برگزاری مناظره اظهار کرد: بحث آقای جلیلی را قبول دارم و اگر می‌شود آقای علی‌عسگری روش مناظره سوم را تغییر دهند.
نقد کارشناسانه بر مناظره ها
کارشناسان سیاسی و صاحبنظران از جهات مختلف به بررسی دو مناظره قبلی پرداخته اند که در ادامه به شماری از دیدگاه ها اشاره خواهد شد.
«محمود گبرلو» کارشناس مجری تلویزیون درباره اولین بخش از مناظره‌های انتخاباتی گفت: تعریف مناظره این نیست که دیدییم. در مناظره افراد باید با صراحت به نقد و نظر یکدیگر بپردازند این برنامه بیشتر یک برنامه شبه مناظره بود .یک مناظره باید مدیر مسلط و متبحر در نظم و همچنین هدایت مباحث داشته باشد که اینگونه نبود .
وی ادامه داد: آقای حیدری از لحاظ چهره صدا و تیپ و همچنین اطلاعات و دانش کاملا درست و مسلط هستند و به گمانم بهترین فرد برای این برنامه بودند . ایشان صداو چهره دلنشینی دارند و برای بیننده صمیمت و محبت ایجاد میکنند اما معلوم بود قرار نیست مدیر یک مناظره باشند . بیشتر شبیه یک ناظم بودند که معمولا مدیر مدرسه از بالای پنجره دفتر نظارت اصلی را داردکه در این مناظره آشکارا میدانستیم تیمی نظارگر هستند اما اگر نقش شان را با صرادحت بازی میکردند بهتر بود.
کارشناس مجری تلویزیون اضافه کرد: قرار بود اگر از بحث خارج شدند مدیریت تذکر دهد ولی باید میکروفون رو قطع می کردند . سوالها از لحاظ ویرایش خیلی بلند و قدری پیچیده و گنگ بود . ضمن اینکه نیازی نبود از هر نامزد یک سوال تخصصی پرسیده شود چون اصلا اینگونه ، مناظره سر نمی گیرد و اصلا فرصت نیست که با یکدیگر بحث و گفتگو کنند . پاسخ ها هم خیلی کلی و البته نا مربوط بود. هر کدام میخواستند چرخ را از ابتدا بسازند درصورتیکه اگر سوالی با یک موضوع شفاف تر ازهمه نامزدها یکسان پرسیده می شد پاسخ ها دیگر کلی و بیانیه وار نبود بلکه هر کدام موظف بودند نظریه و نقد را بگویند تا نامزد دیگر در فرصت بدست آمده نظرخودش بدهد اینجوری بیننده هم درگیر بحث ها می شد و می فهمید کدام نامزد اصلح تر است .با این روش ، بحث ها ابتر ماند .
«مهدی مطهرنیا» استاد دانشگاه و کارشناس مسائل سیاسی درباره مناظرات اظهار داشت: وقتی هفت کاندیدا در یک اجرا حضور دارند، به هر تقدیر مجری در یک نوع تنهایی به سر می‌برد و باید وظیفه اجرا را به گونه‌ای انجام دهد که نقش چالش برانگیزی را ایفا کند اما این نقش به مجریان مناظره در ایران داده نمی‌شود.
او با بیان اینکه پرسش‌ها از این جهت که تم اقتصادی را رعایت کرده بود و مناظره نیز مناظره اقتصادی بود مناسب ارزیابی می‌شود، در عین حال گفت: اما سطح پرسش‌ها کلان و متوجه موضوعاتی بود که نمی‌توانست آنگونه که باید و شاید توانایی‌های اقتصادی کاندیداها را به چالش بکشد. به تبع پرسش کردن از مفاهیم کلانی چون تورم یا رکود و امثال آن، پاسخ‌های کلانی را هم از سوی کاندیداها به دنبال دارد، در عین حال که بسیاری از این کاندیداها در تخصص اقتصادی دارای تبحر نیستند و در پاسخ به پرسش‌های اینگونه، سخنانی شعارگونه را بیان میکنند و پیش از آنکه به روند یک حرکت اقتصادی توجه داشته باشند، به درخواست‌های اقتصادی و حتی معیشتی مردم به جای اقتصاد توجه دارند. این در حالی است که اقتصاد با معیشت یکی نیست و بیشتر مسایل مطرح شده از سوی اکثریت کاندیداها متوجه امر معیشت و اهداف یک حرکت اقتصادی بود تا برنامه های اقتصادی که برای حل و فصل مسایل جامعه مطرح می شود.
مطهرنیا با مقایسه مناظره‌ها در سطح بین‌المللی، اظهار کرد: مناظره به واسطه رودررویی کاندیداها با یکدیگر و سخن گفتن آنها با هم شکل می‌گیرد؛ اساسا مفهوم مناظره یعنی رودررو قرار گرفتن و به تبع اگر می‌خواهیم مناظره‌ای شکل بگیرد باید این مناظره به صورت رودررو و در یک ساختار توان سنجی کاندیداها در ارتباط با به چالش کشیدن یکدیگر مورد توجه باشد.
پس از مناظره دوم نیز فعالان سیاسی و کارشناسان این حوزه به بیان دیدگاه های خود پرداختند. «حسین مرعشی» فعال سیاسی و سخنگوی حزب کارگزاران سازندگی در گفت‌وگویی رسانه‌ای بیان داشت: مناظره دوم کاندیداهای ریاست جمهوری سیزدهم آرام‌تر از دور قبل برگزار شد و در مقایسه با مناظره اول، کاندیداها با آرامش بیشتری حاضر شدند و بیشتر از مراعات حال یکدیگر را کردند. این آرامش و همنوایی کاندیداها از نگاه بنده دو دلیل عمده دارد که به اشکالات بنیادی برگزاری مناظرات بر می‌گردد.
این فعال سیاسی افزود: اولین اشکال این مناظرات غیر چالشی به «طرح موضوعات پراکنده و دست چندم در سوالات» باز می‌گردد. به‌هرحال در یک فرصت کم و در موضوع مهمی مانند ریاست‌جمهوری که کاندیداها می‌خواهند مناظره کنند باید موضوعات مهم‌تری در دستور کار مجری قرار می‌گرفت اما متاسفانه به این شیوه عمل نشد. دومین اشکال بنیادی مناظرات هم «شیوه و سبک برگزاری مناظره» بود. خوب است مسئولان پاسخ دهند که آیا شیوه برگزاری مناظره این است که از هرنفر یک سوال بپرسند و هر فرد پاسخ خود را بدهد؟ این روند نه با تعریف مناظره همخوانی دارد و نه با الگوها و استانداردهای جهانی آن.
«غلامرضا ظریفیان» فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز گفت: طبیعتا هم تجربه جهانی و هم تجربه داخلی برگزاری مناظرات حکایت از این دارد که در ایجاد انگیزه و ایجاد عدم انگیزه مردم برای حضور در انتخابات بسیار موثرند. کاندیداها می‌توانند با پوسترها، تبلیغات مجازی و ارائه برنامه‌های چندصد صفحه‌ای معرفی خود را برای مردم داشته باشند ولی عمدتا از طریق همین گفت و گوهای تقابلی یا به عبارتی برگزاری مناظرات با رقبای خود است که می‌توانند تا حدی آنان را به جهات مختلف وزن کنند وهم کاندیدای مورد نظر خود را بشناسند و بفهمند که او چقدر بر موضوعاتی که مطرح می‌شود تسلط دارد، یا به لحاظ سخنوری چقدر آرامش دارد، چقدر چارچوب‌های اخلاقی را رعایت می کند، چقدر صراحت و صداقت دارد یا چقدر به طرح مسائل مبتلابه مردم می‌پردازد و نهایتا چقدرعزم دارد برای اینکه آن مسائل را بخواهد حل کند.
از نگاه وی، سطح مناظرات حتی سطح سوالاتی که مطرح می‌شوند و حتی سطح پاسخگویی‌ها نسبت به ۴ سال گذشته از سطح پایین تری برخوردار است و انتظاری که از کاندیداها می‌رود که در سطح و تراز مسائل مبتلا به جامعه باید ظاهر شوند و مسلط باشند اینگونه نیست.