تهدید جان بیماران اصفهانی در سایه ذخیره ۵ روزه خون! | گروه‌های خونی مثبت در انتظار یاری مردم

بحران کمبود ذخایر خونی بار دیگر زنگ هشدار را در مراکز درمانی اصفهان به صدا درآورد. درحالی‌که هر واحد خون اهدایی می‌تواند جان دست‌کم سه نفر را نجات دهد، موجودی ذخایر خونی استان به طرز نگران‌کننده‌ای کاهش یافته و به مرز پنج روز مصرف رسیده است. این وضعیت، سلامت و جان بیماران نیازمند به جراحی‌های اورژانسی، مصدومان حوادث و به‌ویژه بیماران سرطانی را در معرض تهدید جدی قرار داده است. مسئولان حوزه سلامت، اصفهان را در صدر استان‌های نیازمند به اهدای پیوسته خون اعلام کرده و خواهان مشارکت اضطراری مردم برای تأمین نیاز حیاتی به‌ویژه گروه‌های خونی مثبت هستند. کمبود خون در اصفهان دیگر یک مشکل ساده نیست، بلکه نمادی از چالش‌های عمیق ساختاری در نظام تأمین خون کشور است که نیازمند توجه فوری و راهکارهای جامع و پایدار است.

 

آستانه بحران: ذخیره حیاتی اصفهان در لبه پرتگاه

طبق آخرین اعلام رسمی، وضعیت ذخایر خونی در استان اصفهان نزدیک به حد بحرانی است. این شرایط در حالی رخ می‌دهد که تأمین گروه‌های خونی مثبت پرمصرف، به اولویت اصلی مراکز درمانی تبدیل شده است.

 

فراخوان اضطراری برای تأمین O ،+ A + و B +

کیان دهراب‌پور، مدیرکل انتقال خون استان اصفهان، در تشریح وضعیت موجود از کاهش شدید ذخایر خونی خبر داد و تصریح کرد: در حال حاضر ذخیره خون استان تنها ۲هزار و ۶۵ واحد است که این میزان، معادل ۵/۱ روز مصرف است. این رقم بسیار کمتر از شاخص امنیت خون‌رسانی است که ذخیره‌ای بالای ۱۰ روز را هدف‌گذاری کرده است. او هشدار داد که در صورت تداوم روند فعلی، بیماران نیازمند با کمبود فرآورده‌های حیاتی خونی روبه‌رو خواهند شد و روند درمان آن‌ها دچار اختلال جدی می‌شود.

مدیرکل انتقال خون استان اصفهان با تأکید بر نقش حیاتی اهداکنندگان ۱۸ سال به بالا، افزود: حفظ ذخیره خون استان نیازمند مشارکت مداوم مردم است و در حال حاضر بیشترین نیاز مربوط به گروه‌های خونی مثبت از جمله O مثبت، A مثبت و B مثبت است. وی به علت نبود انبار گسترده و دائمی خون در مراکز درمانی، درخواست کرد تا اهداکنندگان به‌طور پیوسته خون خود را جایگزین کنند تا روند درمان بیماران، به‌ویژه در بخش‌های اورژانس و جراحی، متوقف نشود. این فراخوان عمومی، با هدف قرار دادن اصفهان در صدر استان‌های دارای داوطلبان فعال اهدای خون، بر ضرورت تأمین نیاز بیماران به فرآورده‌های حیاتی تأکید دارد.

 

تهدید مستقیم سلامت بیماران سرطانی

کمبود ذخایر خونی و پلاکت، تهدیدی مضاعف برای بیماران سرطانی است. این بیماران به دلیل تأثیر مستقیم بیماری بر مغز استخوان و عوارض جانبی شدید شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، اغلب دچار کم‌خونی و کاهش پلاکت شدید می‌شوند.

تزریق خون و فرآورده‌های آن برای بیماران سرطانی، نه‌تنها کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد، بلکه کلید موفقیت در ادامه روند درمان است. کم‌خونی شدید می‌تواند باعث تأخیر در جلسات شیمی‌درمانی شده و اثربخشی داروهای ضدسرطان را کاهش دهد. از این‌رو، تأمین مستمر خون برای این گروه از بیماران، یک ضرورت درمانی غیرقابل‌اغماض محسوب می‌شود.

 

چالش‌های ساختاری ملی: از سابقه آلودگی تا نابرابری منطقه‌ای

بحران کمبود ذخایر خونی در اصفهان تنها یک معضل منطقه‌ای نیست، بلکه نشان‌دهنده چالش‌های عمیق‌تری در نظام تأمین خون کشور است که ریشه در مسائل ساختاری، تاریخی و جغرافیایی دارد.

 

یادآوری تاریخی: درس‌ عبرت فرآورده‌های آلوده دهه ۶۰

سیستم انتقال خون ایران یک‌بار بحرانی بزرگ را در دهه ۶۰ شمسی تجربه کرده است. در آن سال‌ها، ورود دو محموله از فرآورده‌های خونی کنسانتره (عمدتاً پودر فاکتور هشت) از فرانسه، آلوده به ویروس ایدز (HIV) تشخیص داده شد. این رویداد تلخ   که خسارت‌های جدی به بیماران هموفیلی و سیستم انتقال خون وارد کرد، باعث افزایش بی‌سابقه حساسیت‌ها نسبت به کیفیت و ایمنی خون وارداتی شد و سیاست‌های کشور را به‌سوی خودکفایی کامل و توسعه مراکز انتقال خون داخلی سوق داد. این سابقه نشان می‌دهد که واردات مستقیم خون به دلایل ایمنی و استانداردها در ایران مرسوم نبوده و تنها واردات فرآورده‌های دارویی با چالش‌های ایمنی همراه شده است.

 

مشکلات امروز: کمبود زیرساخت و پلاکت

در حال حاضر، ایران با چالش‌های ساختاری متعددی برای دستیابی به امنیت خون‌رسانی مواجه است:

• نابرابری منطقه‌ای: درحالی‌که مصرف خون در کلان‌شهری مانند تهران ۲۵ درصد کل مصرف کشور را تشکیل می‌دهد، سهم اهدای خون آن تنها ۱۷ درصد است. این عدم توازن، فشار مضاعفی را بر بانک‌های خون سایر استان‌ها وارد می‌کند.

• کمبود زیرساخت‌های دسترسی: یکی از چالش‌های اصلی، کمبود مراکز سیار و ثابت خونگیری، به‌ویژه در مناطق روستایی و شهرهای کوچک‌تر است. این محدودیت، دسترسی اهداکنندگان در مناطق کمتر برخوردار را دشوار می‌سازد.

• پلاکت و عمر کوتاه: نیاز روزانه و مبرم به فرآورده پلاکت، با عمر مفید بسیار کوتاه آن (تنها چند روز)، یک چالش دائمی در زنجیره تأمین فرآورده‌های خونی محسوب می‌شود.

• مسائل اجرایی: کمبود نیروی انسانی و بودجه کافی برای توسعه زیرساخت‌ها، تأمین تجهیزات و حفظ زنجیره تأمین فرآورده‌های خونی با شرایط دمایی و حساس نیز به مشکلات کنونی دامن می‌زند.

 

چشم‌انداز و راهکارها: همگامی با مدل‌های جهانی مدیریت خون

برای فائق آمدن بر این چالش‌ها و دستیابی به ذخیره امن بیش از ۱۰ روز، اجرای یک بسته جامع از راهکارهای ساختاری، فرهنگی و فنی ضروری است.

 

مدیریت خون بیمار (PBM): استاندارد طلایی اروپا

یکی از مؤثرترین راهکارها در سطح جهانی، اتخاذ رویکرد «مدیریت خون بیمار» (Patient Blood Management - PBM) است که در کشورهای اروپایی به‌عنوان استاندارد طلایی شناخته می‌شود. این رویکرد علمی، بر مبنای کاهش نیاز به تزریق خون و افزایش ایمنی بیمار از طریق سه محور اصلی استوار است:

1. بهینه‌سازی وضعیت بیمار: درمان و کاهش کم‌خونی بیمار قبل از جراحی‌های انتخابی (الکتیو) با استفاده از مکمل‌های آهن و داروهای تحریک‌کننده تولید گلبول قرمز.

2. به حداقل رساندن خونریزی: استفاده از تکنیک‌های جراحی بهینه، بیهوشی مناسب و فناوری‌های صرفه‌جویانه در خونریزی برای کاهش هدررفت خون حین عمل.

3. بهبود تحمل بیمار: ارتقاء عملکرد سیستم‌های قلبی و ریوی بیمار و کنترل دقیق عوارض جانبی انتقال خون با استفاده از سیستم‌های پایش و کنترل (Hemovigilance).

در ایران نیز، مدیریت مصرف در شرایط بحرانی (مانند کاهش عمل‌های الکتیو) و آموزش پزشکان مشاور طب انتقال خون برای اجرای مدل‌های PBM در بیمارستان‌ها، از جمله برنامه‌های حیاتی برای کاهش مصرف بی‌رویه و هدررفت خون است.

 

تقویت زیرساخت و فرهنگ‌سازی ملی

راهکارهای داخلی برای پایداری ذخایر خونی، باید بر دو پایه اصلی یعنی توسعه زیرساخت و افزایش مشارکت استوار باشد:

• توسعه زیرساخت‌ها و فناوری: احداث و بازسازی مراکز ثابت و سیار انتقال خون، به‌ویژه در مناطق محروم، و به‌کارگیری فناوری‌های نوین برای غربالگری دقیق‌تر و متمرکزسازی آزمایشات در استان‌ها (مانند اصفهان) جهت تضمین ایمنی و کیفیت خون.

• ترویج اهدای داوطلبانه: تمرکز ویژه بر افزایش مشارکت جوانان و بانوان و ترویج فرهنگ اهدای داوطلبانه، به‌عنوان ایمن‌ترین نوع تأمین خون. کمپین‌های رسانه‌ای، استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) و اعطای مشوق‌های غیرمالی (مانند لوح تقدیر و فرهنگ‌سازی معنوی) ابزارهایی کارآمد برای ایجاد تعهد بلندمدت در میان اهداکنندگان هستند.

• لجستیک و توزیع: هماهنگی بیشتر بین بانک‌های خون استان‌ها برای توزیع بهینه منابع و بهبود زیرساخت‌های لجستیکی برای تأمین سریع و مؤثر فرآورده‌های خونی به هنگام نیاز.

در نهایت، حفظ امنیت خون‌رسانی و نجات جان بیماران، نیازمند یک اقدام ملی است. این مسیر نه از طریق واردات خون (که سابقه ایمنی آن در ایران با مشکلاتی همراه بوده)، بلکه با افزایش مشارکت ایثارگرانه مردم و توسعه ساختارهای داخلی تضمین خواهد شد.