زلزله‌ای خاموش در کمین اصفهان
با خشکسالی چندساله، تشدید بحران کم‌آبی در اصفهان و روی آوردن مردم به حفر چاه‌های غیرمجاز و البته حفر چاه‌های عمیق حتی تا بیش از ۴۰ تا۵۰ متر، خطر فرونشست، اصفهان را تهدید می‌کند.
با خشکسالی چندساله، تشدید بحران کم‌آبی در اصفهان و روی آوردن مردم به حفر چاه‌های غیرمجاز و البته حفر چاه‌های عمیق حتی تا بیش از ۴۰ تا۵۰ متر، خطر فرونشست، اصفهان را تهدید می‌کند.
به گزارش ایمنا، سال‌های متمادی است که زاینده رود به یک روخانه فصلی تبدیل شده است، البته طی دو سال اخیر دیگر نمی‌توان آن را فصلی نامید، زیرا تنها چند روز از سال جاری می‌شود و قبل از اینکه لب‌های خشکیده و ترک خورده بستر آن طعم آب را حس کند، چاه‌های آبی که در اطراف آن حفر شده سیراب می‌شود تا ذخیره‌ای برای دوران کم آبی باشد، اما بحران کم آبی و خشکی زاینده‌رود تنها یک روی ماجراست و خطری بزرگ‌تر در کمین نصف جهان است، خطری که به دلیل همین خشکی رودخانه، اصفهان را تهدید می‌کند، قطع جریان آب زاینده رود در محدوده شهر اصفهان می‌تواند در دراز مدت منجر به خشک شدن خاک و پائین رفتن سطح ایستایی آب زیرزمینی در محدوده مذکور تا ده‌ها متر شده است.
در این رابطه مدت‌ها است،کارشناسان با توجه به کاهش میزان بارش رحمت الهی و کم شدن ذخایر آبهای زیرزمینی، خطر فرونشست زمین را هشدار می‌دهند، این هشدارها در حالی داده می‌شود که بی‌توجهی به آن از سوی مسئولان، سبب فرو ریختن تعدادی از خانه‌ها در شهر دامنه از توابع شهرستان فریدونشهر و ترک‌خوردن دیواره برخی از ساختمان‌ها و حتی بعضی از بناهای تاریخی شهر اصفهان شده است.
تخلیه شهر با افزایش فرونشست زمین
بحران به قدری جدی است که یک کارشناس برنامه‌ریزی شهری به ایمنا گفت: در حال حاضر بسیاری از دشتهای این استان از جمله دشت مهیار گلپایگان، دشت کاشان و دامنه با پدیده فرونشست روبه رو شده‌اند و صدمات و خسارت های زیادی به این دشت‌ها وارد شده است.
فریاد پرهیز افزود: با توجه به شکاف‌هایی که در مناطق شمالی شهر اصفهان مرتبط با موضوع فرونشست زمین مشاهده شده، فرونشست زمین می‌تواند به عنوان یک زلزله خاموش در شهر اصفهان عمل کند.
وی ادامه داد: کاهش نزولات آسمانی، قطع آب زاینده‌رود، افت سطح آبهای زیرزمینی و تغذیه نشدن چشمه‌های آب زیرزمینی باعث تشدید فرونشست زمین شده و نیاز است در ارتباط با این موضوع مطالعات پایه‌ای در خصوص آبهای زیرزمینی انجام شود.
این کارشناس برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه خشکسالی منطقه اصفهان باعث شده وقوع فرونشست امری اجتناب ناپذیر باشد، اظهارکرد: مهمترین دلایل افزایش نگرانی‌ها درباره فرونشست زمین بارگذاری‌های ساختمانی در نقاط مختلف شهر اصفهان است، وقتی مطالعات پایه‌ای درباره فرونشست زمین نداشته باشیم، نمی‌دانیم در چه مناطقی شدت فرونشست زیاد است و همین موضوع باعث می‌شود نتوانیم برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم.
وی تصریح کرد: با توجه به اینکه مسئله فرونشست زمین با موضوع پایداری شهر اصفهان درگیر است و می‌تواند به عنوان یک چالش آینده شهر اصفهان را به خطر اندازد، باید آینده‌نگری و آینده پژوهی در این‌باره انجام شود و به موضوع فرونشست توجه بیشتری شود.
پرهیز با اشاره به بافت فرسوده شهر اصفهان، گفت: در حال حاضر یک چهارم از مساحت شهر اصفهان را بافت‌های فرسوده تشکیل می‌دهد و۲۰ درصد جمعیت شهر اصفهان در این بافت ساکن هستند، بافت‌هایی که از نظر اسکلت، پایداری و استقامت در حد ضعیفی است و کمترین تغییر در اثر پدیده فرونشست باعث ریزش ساختمان‌های واقع شده در بافت فرسوده می شود، به همین دلیل باید به این موضوع اساسی پرداخته شود.
وی ادامه داد: موضوع دیگر وجود شبکه فاضلاب و مترو در شهر اصفهان است که با کوچکترین فرونشست، جابه جایی‌هایی در شبکه اتفاق می‌افتد، عملکرد خطوط را با مشکل مواجه می‌کند و البته باعث می‌شود نتوانیم کاری انجام دهیم، زیرا هزینه‌های زیادی در این ارتباط صورت گرفته است.
این کارشناس برنامه‌ریزی شهری تاکید کرد: برای بررسی موضوع فرونشست زمین نیاز است تمام دستگاه‌های مرتبط درگیر شوند و به صورت مشارکتی مطالعات فرونشست زمین در شهر اصفهان را انجام دهند، دستگاه‌هایی همچون شرکت گاز، اداره کل راه و شهرسازی، آب منطقه ای، استانداری و در کنار آنها شهرداری باید ورود پیدا کند، زیرا عملکرد تمام این دستگاه‌ها با فرونشست زمین دچار اختلال می‌شود.
وی با بیان اینکه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، صاحبنظران، اساتید دانشگاه و متخصصان، در صورت وقوع فرونشست زمین چاره‌ای جز تخلیه شهر وجود ندارد، گفت: باید «خاموشی» که در ارتباط با نظارت‌ها وجود دارد، جای خود را به «پایش‌های لحظه‌ای و مستمر» بدهد تا بتوانیم اتفاقاتی که در سطح شهر می‌افتد را رصد کنیم و بر اساس آینده نگری بدانیم چه اقداماتی باید انجام شود.
پرهیز تصریح کرد: آثار فرونشست زمین در شمال شهر اصفهان، در محله ولی‌عصر و عاشق‌آباد مشاهده شده، همچنین در ساختمان‌های واقع شده در محدوده اتوبان فرودگاه اصفهان ترک‌هایی مشاهده شده که نیاز به انجام مطالعات پایه‌ای را پررنگ می‌کند تا بر اساس آن نتیجه‌گیری و راهبردهای اساسی در نظر گرفته شود.
وی ادامه داد: اگر درصد فرونشست زمین در شهر اصفهان مشخص شود، به احتمال زیاد باید در ارتباط با طرح تفصیلی کدهای ارتفاعی اصلاحاتی صورت گیرد، بدان معنا که در مکان‌هایی که احتمال فرونشست زیاد است، تراکم جمعیتی و ساختمانی را کاهش داده و بار جمعیتی را به جاهایی که در مقابل فرونشست وضعیت بهتری دارند، انتقال دهیم.
این کارشناس برنامه‌ریزی شهری گفت: قبل از اینکه اتفاقی افتد و نتوانیم کاری انجام دهیم باید آینده‌نگری و پیش‌بینی را انجام داده، بر روی ضوابط شهرسازی و معماری ورود پیدا کرده و پس از شناسایی پهنه‌های در معرض خطر فرونشست اصلاحات لازم در راستای پایداری شهر انجام شود.
بررسی تاب‌آوری شهر در قرارداد ریزپهنه‌بندی
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان به ایمنا گفت: فرونشست زمین مسئله‌ای فراشهرداری است، موضوعی نیست که شهرداری بتواند به تنهایی از عهده آن برآید و بتواند اقدام جدی در این خصوص داشته باشد.
سید جمال الدین صمصام شریعت اظهارکرد: باید تدبیرهایی در سطح ملی و استانی صورت گیرد، از برداشت‌های بی رویه آب در بالادست جلوگیری شود، حقوق قانونی مردم و حقابه‌ها نادیده گرفته نشود و نظارت‌های لازم در خصوص برداشت‌های آب توسط وزارت نیرو انجام شود.
وی تاکید کرد: حقابه هایی و سهم آبه‌هایی که در بالادست طی دهه اخیر و قبل از آن به صورت نابه جا و به ناحق واگذار شده، باید باطل شود و به حقوق قانونی بازگردد، باید نظارت و کنترل لازم انجام شود که وقتی آب در زاینده رود جاری نیست، به سفره‌های آب زیرزمینی فشار وارد نشود تا دچار فرونشست خاک و وارد شدن آسیب جدی به ساختمان‌های تاریخی که هویت شهر هستند، نشویم.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان خاطرنشان کرد: طی چند سال گذشته اساتید دانشگاه، متخصصان، مهندسان و کارشناسان در سمینارهای مختلف درباره این موضوعات تذکرات لازم را اعلام کرده‌اند، اما متأسفانه هنوز اقدام جدی صورت نگرفته و ما همچنان امیدواریم با تدبیر مسئولان بتوانیم شاهد کاهش این معضل باشیم و به سمت جبران برویم.
وی ادامه داد: دغدغه جدی شهرداری اصفهان در خصوص فرونشست زمین از سال ۸۵ شروع شد، البته قبل از سال ۸۵ نیز مطالعاتی انجام شده بود.
صمصام شریعت در پاسخ به این سؤال که آیا دستوری مبنی بر کاهش ساخت و سازها در مکان هایی که گسل‌ها وجود دارد، صادر شده است، گفت: این موضوع در قالب قرارداد ریزپهنه‌بندی بین معاونت شهرسازی و معماری با استانداری اصفهان مطرح شده، این قرارداد مصوبه شورای اسلامی شهر را دارد و در مرحله تامین اعتبار است.
وی افزود: در این قرارداد بر اساس پهنه‌های آسیب‌پذیر، مسیر توسعه شهر مشخص و اصلاح ضابطه‌ها انجام می‌شود، کاربری‌ها از نظر ارتفاع بررسی شده و تاب‌آوری شهری در مواقع بحران مورد توجه قرار می‌گیرد.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان ادامه داد: موضوع دیگر درباره میراث تاریخی و فرهنگی است که تمهیدات لازم انجام شود، بدان معنا که اگر بناهای میراثی و تاریخی در پهنه‌های خطر پذیر قرار گرفته، باید ملاحظات برنامه‌ریزی شهری در ارتباط با این پهنه‌ها دیده شود.
وی مهمترین خروجی پروژه را استفاده از لایه‌های GIS قرارداد ریزپهنه بندی در شهرسازی الکترونیک دانست و تصریح کرد: در این قرارداد پهنه‌های مختلف شهر از لحاظ آسیب‌پذیری شهری و تعیین کاربری‌های مختلف مشخص و کاربری های مرتبط با بحران از جمله فضاهای باز شهری و اسکان موقت در قرارداد لحاظ خواهد شد.
پیکر ابنیه تاریخی شهر در معرض تهدید فرونشست زمین
دانشیار گروه زمین شناسی و رییس دانشکده علوم دانشگاه اصفهان نیز با بیان اینکه در حال حاضر ۱۴ استان کشور با بحث فرونشست زمین به صورت بحرانی درگیر شده است، به خبرنگار ایمنا گفت: در استان‌هایی همچون خراسان‌رضوی، اصفهان، تهران و سمنان این بحث جدی است، در استان اصفهان نیز دشتهای دامنه، کاشان، گلپایگان فرونشست زمین خسارات زیادی به بار آورده، همچنین در بخش‌های شمالی شهر اصفهان از جمله ملک‌شهر، عاشق‌آباد و فرودگاه اصفهان آثار پدیده فرونشست زمین مشاهده شده است.
همایون صفایی افزود: اگر در یک منطقه فرونشست یکسان و یکنواخت باشد، آثار تخریبی آن کمتر است، البته در بخش های شمالی شهر اصفهان که ضخامت آبرفت‌ها بیشتر و رسوبات دانه ریزتر است، این پدیده شدت بیشتری دارد.
وی عامل اصلی فرونشست در ایران را برداشت از آبخوان‌های زیرزمینی عنوان و تصریح کرد: وقتی برداشت آب از چاه‌ها افزایش پیدا کند، افت سطح ایستایی باعث می‌شود سطح زمین دچار فرونشست شود، در برداشت از مخازن بزرگ نفتی منطقه اهواز نیز این بحث وجود دارد، اما آنچه در بسیاری از نقاط اتفاق افتاده به دلیل برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی است.
رییس دانشکده علوم دانشگاه اصفهان در پاسخ به این سؤال که آیا شرایط خشک و اقلیم شهر اصفهان باعث افزایش پدیده فرونشست شده است؟، گفت: یکی از مهمترین عواملی که باعث افت سطح ایستایی در شهر اصفهان شده، خشک شدن رودخانه زاینده‌رود و به موازات آن افزایش برداشت از آب چاه‌ها است، چاه‌ها به دلیل اینکه به آب بیشتری دسترسی پیدا کند کف‌شکنی کرده، عمق چاه افزایش یافته و همین موضوع باعث افت سطح ایستایی می‌شود.
وی اظهارکرد: در دانشگاه اصفهان در خصوص بحث فرونشست تحقیقات خوبی در قالب پایان نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی انجام شده و خوشبختانه مسئولان به این امر واقف شده‌اند که علیرغم تنگناهای موجود از جمله مسایل سیاسی و اجتماعی، باید این مسئله را مدیریت کنند.
صفایی افزود: با توجه به مطالبات مردم و مشکلات موجود باید توازن بین برداشت آبهای زیرزمینی و مطالبات مردم صورت گیرد، همچنین در نوسازی بافت‌های فرسوده عزم جدی وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: فرونشست زمین باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد، کشاورزان نیز باید حساس شوند، این در حالی است که در غرب اصفهان شاهد کشت برنج که آب زیادی می‌طلبد، هستیم و این منطقی نیست در جایی که با مشکل کمبود آب مواجه است، مصرف بی رویه آب برای کشاورزی صورت گیرد، بی شک با کشت‌های جایگزین می‌توان این مسایل را مدیریت کرد.
رییس دانشکده علوم دانشگاه اصفهان با اشاره به آثار زیانبار فرونشست زمین، گفت: فرونشست زمین می‌تواند قسمت‌های شمالی شهر که عوارض و شواهد آن دیده شده، همچنین بافت مرکزی شهر را تحت تاثیر قرار داده و باعث ایجاد آسیب به بدنه ابنیه تاریخی شهر شود.
به گزارش ایمنا ، اگر روند برداشت‌ها و عدم مدیریت رودخانه زاینده رود همچنان وجود داشته باشد، میزان افت آبهای زیرزمینی و فرونشست زمین همچنان ادامه پیدا خواهد کرد، بنابراین مسئولان باید هشدارهای کارشناسان را جدی بگیرند و با استفاده از مطالعات دانشگاهی فکری برای این معضل کنند.