هزینه ۳ میلیارد تومانی شهرداری اصفهان برای احیای قلعه «شاه دژ»
در جنوب شهر اصفهان کوه صفه قرار دارد، کوهی که با اقدامات گسترده شهرداری اصفهان به یکی از جاذبه های گردشگری شهر اصفهان تبدیل شده است.
به گزارش خبرنگار ایمنا، در طرف غرب صفه به فاصله اندکی کوهی که آثار قلعه‌ای معروف به تخت رستم برفراز آن جای دارد، قرارگرفته است و به‌فاصله اندکی در جنوب کوه‌صفه، رشته کوه بلندی به‌نام شاه کوه وجود دارد.
در بالای شاهکوه و در جنوب آن، کوه معروف به پوزه قلعه بزی واقع شده که از فراز شاه کوه به‌دلیل تفاوت ارتفاع به‌راحتی می‌توان کوه صفه و قلعه بزی را مشاهده کرد.
اما ازجمله قلعه‌های معروفی که از دوران ملکشاه سلجوقی تاکنون همچنان بر بالای کوه صفه پابرجا باقی مانده‌است، قلعه شاهدژ می‌باشد؛ قلعه‌ای که هنوز روایات زیادی درباره آن موجود است.
یکی از این روایات مربوط به ابن اثیر است که می‌گوید:"باطنی‌ها (فرقه اسماعیلیان) بر چندین دژ چیره شده‌بودند که یکی از آنها دژ اصفهان بود، این دژ، قدیمی نبود بلکه آن را سلطان ملکشاه ساخته‌بود".
اما عده ای دیگر از مورخان اینگونه نوشته‌اند که تاریخ روایتی که ابن اثیر نوشته است، افسانه‌ای بیش نیست و به‌زمان ملکشاه مربوط نمی‌شود بلکه این دژ به سال‌های قبل از زمان سلطنت ملکشاه بازمی‌گردد که در سال ۵۰۰ هجری قمری مطابق با سال ۷-۱۱۰۶ میلادی تخریب شد.
عده دیگری از مورخان نیز معتقدند اززمان ملکشاه سلجوقی به دستور تعدادی از رجال مختلف، بنایی محکم با نام قلعه شاهدژ به منظور نگهداری و حفاظت از اموال شاهی احداث کردند که در بعضی از اتاق‌های آن تعدادی از نزدیکان و بستگان شاه زندگی می‌کردند. ازجمله کارکردهای دیگر این قلعه آموزش کودکان بود که توسط احمدبن عبدالملک عطاش صورت می‌گرفت.
نکته حائز اهمیت اینکه در گذشته‌های دور طبق گفته اساتید و مورخان، در نزدیکی بسیاری از آثار موجود در کوه صفه ازجمله قلعه شاهدژ چشمه‌های آب کوچکی وجود داشته که قلعه‌نشینان علاوه‌بر آنکه به‌عنوان آب آشامیدنی از آنها استفاده می‌کردند، از آب چشمه‌ها به‌منظور ساخت و ساز قلعه‌های خود و مصالح به‌کاررفته در آن هم استفاده می‌کردند.
نکته مهم اینکه قلعه شاهدژ در مقایسه با دیگر قلاع موجود بر فراز کوه‌صفه، تفاوت‌های زیادی ازنظر طرح، نقشه، جنس و مصالح به‌کار رفته در آنها دارد. در اینجا باید اشاره کرد که اساس طرح و نقشه قلعه شاهدژ است که این قلعه تا به‌امروز بر فراز کوه پابرجا باقی مانده و شهرت خود را همچنان حفظ کرده‌است.
گذشته از خود قلعه، در سرتاسر بالای کوه، با سد معابر و گذرگاه‌ها، قلعه‌طویلی به‌وجود آورده‌اند که به تعبیر خاصی، قسمتی از آن را جدارهای غیرقابل عبور کوه و قسمتی دیگر را دیوارهای سنگی محکم تشکیل می‌داده‌است.
ازسویی به‌دلیل آنکه قلعه‌های کوچک در اطراف شاهدژ را در فرازکوه به‌هم متصل ساخته بودند، تصرف هیچ قلعه‌ای ممکن نبوده و درمقابل گذرگاه‌ها ومعابر دشواری که از پائین به بالای کوه می‌رسیده‌است، اغلب برج‌های کوچک و یا بزرگی دیده می‌شد که برای مراقبت بعضی از پناهگاه‌ها ساخته شده بود.
این برج‌ها در حال حاضر خراب شده‌اند و فقط قسمتی از دیوارهای آن که در پائین مدخل قرارداشتند، باقی مانده‌اند. بسیاری از مصالح به‌کار رفته در آنها از سنگ و آهک می‌باشد و مرور زمان هنوز نتوانسته‌است در ارکان استقامت و استحکام آنها رخنه‌ای وارد سازد.
هیچ شواهدی مبنی بر به‌کاربردن تیرچوبی یا آجر در ساخت سقف شاه دژ وجود ندارد
ازجمله ملحقات شاه دژ، ارگی است که بر فراز قسمت شرقی کوه صفه قراردارد و از غرب تا شرق امتداد می‌یابد. تمامی این محوطه پوشیده از آوار سنگ‌ها است چنانکه نمی‌توان به‌دقت تعیین کرد که چه‌مقدار از این جایگاه به‌طور طبیعی هموار بوده و چه میزان به دست انسان تراز شده‌است.
با این‌وجود یک باستان‌شناس معتقد است که بیشترین این پهنه را طبیعت پدید آورده و دست بشر در هموارکردن و ترازسازی آن بی‌تأثیر بوده‌است، نکته مهم اینکه سراسر جبهه شمالی، پرتگاهی پرشیب است و همین موضوع درمورد جبهه شرقی نیز صدق می‌کند.
محمود لطفی باستان شناس می گوید: این بخش از ارگ و قسمت‌های گوناگون آن همگی ویران شده مگر قسمت‌هایی از بخش پائین‌تر دیوار غربی و قسمتی از دیوار جنوبی ارگ، همچنین دیوار شمالی ارگ به‌کلی نابود شده و تنها آثاری از شالوده آن را می‌توان بر صخره‌های استوار مشاهده‌کرد.
وی از نتایج اقدامات باستان‌شناسی که درطول سال‌های گذشته در این مکان انجام داده بودند سخن گفته و اظهار می کند: درقسمت دیواره‌های شرقی این ارگ به بازمانده‌های شالوده دیواری برخوردیم که تنها از یک لایه سنگ تراش‌خورده و صیقلی درست شده بود و از شمال به جنوب کشیده شده و برج‌هایی در دو انتها داشت. این قسمت، جایگاه اصلی اشراف‌زادگان بود که هم‌اکنون سطح آن بسیار ناهموار و پوشیده از آوار و تکه‌های سنگ است، به‌طوری که تعیین محدوده ساختمان ورودی را ناممکن می‌سازد و با ملاحظه معماری کلی بنا، منطقی است که فرض کنیم، ورودی اصلی ارگ، باشکوه و خیره کننده بوده‌است.
این باستان شناس ادامه می دهد: هم‌اکنون هیچ بخشی از سقف اصلی ارگ باقی نمانده که بتواند تصویر روشنی درمورد نوع آن به ما بدهد، اما باتوجه به پهنای اتاق‌ها و آوارها، سقف بنا می‌بایستی از نوع طاق قوسی سنگی، همانند سقف سرداب‌ها یا اتاق‌های زیرزمینی بوده باشد که قابل مشاهده‌است.
لطفی تأکید می کند: ما به هیچگونه شواهدی که نشان از به‌کاربردن تیرچوبی یا آجر در ساخت سقف شاه دژ داشته باشد، نیز برخورد نکردیم و به احتمال زیاد، دیوارهای جانبی ارگ برای اهداف دفاعی، بلندتر و کنگره‌دار بوده‌است و طبق یافته‌های باستان‌شناسی، اسلحه‌خانه سربازخانه در نیمه‌غربی این سکونتگاه‌ها قرار داشته است.
شاه دژ بارزترین مکان گردشگری در جوار کوه صفه اصفهان
مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در گفتگو با خبرنگار ایمنا اظهار می کند: در قلعه شاه دژ اقدام مشترکی در بخش باستان شناسی با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی انجام شده و با حضور باستان شناسان کاوش های لازم صورت گرفته است.
حسین جعفری ادامه می دهد: طرح ها و صورتجلسات شهرداری برای احیای شاه دژ به تأیید سازمان میراث فرهنگی رسیده و دستورات لازم برای اجرای آنها صادر شده است، شهرداری هم اعتبارات لازم را در نظر گرفته است.
وی با ابراز خرسندی از اینکه شاه دژ به یکی از سایت های گردشگری خوب شهر اصفهان تبدیل شده است، خاطرنشان می کند: با توجه به راه اندازی فاز دوم تله کابین اصفهان، گردشگران زیادی می توانند از این سایت موزه بازدید کنند.
مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان اضافه می کند: البته اقدامات مورد نظر در سایت قلعه شاه دژ هنوز به صورت کامل انجام نشده و وسعت زیادی دارد، در این سایت خدماتی مورد نیاز است تا مراجعه کنندگان بتوانند هنگام بازدید از آنها استفاده کنند.
وی تصریح می کند: امسال برنامه های زیادی برای احیای قلعه شاه دژ داریم تا به عنوان یک سایت گردشگری و تاریخی در اصفهان خودنمایی کند.
جعفری می گوید: با توجه به علاقه وافری که مردم اصفهان و گردشگران به این قلعه و پارک کوهستانی صفه دارند، شاه دژ یک عنصر شاخص گردشگری اصفهان محسوب می شود.
وی با اعلام اینکه شهرداری اصفهان تاکنون برای احیای قلعه شاه دژ بیش از ۳ میلیارد تومان هزینه کرده است، ادامه می دهد: امسال هم گام های خوبی برای راه اندازی فاز اول سایت موزه شاه دژ برخواهیم داشت.