چرخه‌ی تکراری حمام خسروآقا
حمام خسروآقا که بارها درگیر تخریب و بازسازی شده در قلب اصفهان یک هویت جدا نشده از شهر است، که حتی پس از ۳۰۰ سال از زمان احداث نتوانسته آرام بگیرد و همیشه مورد بی لطفی قرار گرفته و پیکر آن پس از احداث در دهه هفتاد به زیر خاک رفت و حال پس از مدتی بار دیگر سر از خاک برون آورد و خودنمایی می‌کند.
حمام خسروآقا که بارها درگیر تخریب و بازسازی شده در قلب اصفهان یک هویت جدا نشده از شهر است، که حتی پس از ۳۰۰ سال از زمان احداث نتوانسته آرام بگیرد و همیشه مورد بی لطفی قرار گرفته و پیکر آن پس از احداث در دهه هفتاد به زیر خاک رفت و حال پس از مدتی بار دیگر سر از خاک برون آورد و خودنمایی می‌کند.
به گزارش ایمنا، امتداد خیابان استانداری، نبش خیابان حکیم، آجرها در حفره نسبتا کوچکی روی هم چیده شده‌اند تا بخش کوچکی از یک اثر بزرگ باشند. حمامی که امروز در میان سر و صداهای دلالان دلار و بوق‌های خودروهایی که با هر گذر ردی از خون بر قلب این حمام می‌گذارند، روزگاری پر فراز و نشیب را از زمانی که با معماری زبان‌زد خود در اوج شکوه بود تا زمانی که تنش با بولدوزرها آشنا شد پشت سر گذاشته است.
خسروآقا و علیقلی‌آقا دوبرادر نیکوکاری که در زمان صفوی دو حمام در دو نقطه مختلف اصفهان ساختند، دومی در محله بیدآباد حمام خود را ساخت و این حمام اکنون در آرامش میزبان بازدیدکنندگان است. اما برادر دیگر حمامی بزرگ و باشکوه در نزدیکی میدان نقش جهان و در خیابان سپه کنونی ساخت، این حمام اما برخلاف برادر خود از گزند روزگار در آمان نبود و به عنوان یک اثر ثبت شده ملی تخریب شد!
حسین مقصودی کارشناس میراث فرهنگی درباره سرگذشت حمام خسروآقا به ایمنا می‌گوید: در اواخر عصر صفویه و زمان شاه سلیمان و شاه سلطان حسین این حمام به دست خسروآقا ساخته شد، خسروآقا و علیقلی دو برادر و از معتمدان دربار صفوی بودند که هردو یک سری آثاری از خود در اصفهان باقی گذاشتند. این حمام تا ۶۵ سال پیش کاربری حمام داشت و از آن استفاده می‌شد، اما پس از آن این حمام تخریب شد.
حمام در یک شب تخریب شد
روایت درباره چگونگی تخریب این حمام زیاد است، از بُمبی که به عقیده برخی توسط مردم و کاسبان محل در حمام کار گذاشته شد تا روایتی که ماموران شهرداری را پس از بی‌هوش کردن نگهبان آنجا و تخریب این محل به عنوان متهم ردیف اول این جنایت میراثی معرفی می‌کند.
کارشناس میراث فرهنگی تصریح می‌کند: قبل از انقلاب و به سرپرسی دکتر شیرازی (رئیس میراث فرهنگی وقت اصفهان) این حمام به نحو احسنت مرمت و به شکل اولیه خود بازآفرینی شد و حتی زمانی که کار ترمیم و مرمت حمام تمام شد نمایشگاه عکسی داخل حمام گذاشتند و از قبل تا حال حاضر حمام در آن به نمایش درآمدند. پس از انقلاب این حمام بلا استفاده بود و رفته رفته متروکه شد.
وی با مقصر دانستن شهرداری وقت در تخریب این حمام اظهار می‌کند: این حمام در سال ۱۳۷۴ توسط شهرداری یک شبه تخریب شد و به یک باره صبح که مردم آمدند، دیدند فضا باز شده و رینگ قرمز برای آسفالت ریخته شده. علت این اتفاق هم رونق تجاری مجتمع تجاری بود که شهرداری در خیابان حکیم احداث کرد.
از ابتدا نیازی به تخریب نبود
یکی از دلایلی که برای تخریب این بنا مطرح شد ایجاد خیابان حکیم برای کمک به بهبود وضع ترافیک مرکز شهر بوده است که در پی آن به جز مسجد چند خانه و حتی بازار نیز خراب شد تا این خیابان کشیده شود. اما نهایتا این خیابان دردی از ترافیک اصفهان دوا نکرد و فقط باعث تغییر در بافت تاریخی وحتی مذهبی شهر شد.
مقصودی در این باره می‌گوید: اصلا نیازی به تخریب این حمام نبود زیرا یک فضایی بین بانک سپه و اداره دارایی از قبل پیش بینی شده بود که گذر به خیابان حکیم از اینجا صورت بگیرد. در واقع این بی سلیقه‌ای شهرداری وقت بود که یکی از آثار اصفهان را تخریب کرد.
این کارشناس میراث فرهنگی ساخت دوباره این بنا را عذر بدتر از گناه می‌داند و تاکید می‌کند: اینکه الان دارند دوباره حمام را می‌سازند کار زائدی است. چیزی که الان درحال ساخت است یک دهم آن بنا اولیه‌ای است که وجود داشته است و خواه ناخواه مخاطب نمی‌تواند بفهمد که این حمام چه شکلی بوده است و اصلا قابل قیاس با قبل نیست.
وی با اشاره به بناهای دیگری که نیازمند ترمیم هستند ادامه می‌دهد: بهتر این بود که این هزینه را برای ساختمان‌های روپایی که نیاز به تعمیرات دارد خرج می‌کردند، ساخت دوباره این بنا صرفه‌های اقتصادی دارد و کار چندان جالبی نیست.
پایان فاز اول مرمت تا پایان سال
اواخر سال گذشته سازمان شهرداری منطقه سه با همکاری سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری آغاز به مرمت و بازسازی حمام خسروآقا کرد و از همان زمان بود که گوشه خیابان حکیم نبش سپه تبدیل به کارگاه مرمتی شد. پی و ستون‌های این حمام کاملا سالم و در جای خود حاضر بوده‌اند و باقی بنا بر روی این ستون‌ها در حال ساخت است.
علی زنگنه مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه سه در گفتگویی با ایمنا بازسازی این بنا را به دلیل پیاده راه سازی مجموعه صفوی و تعریف یک مسیر گردشگری در آن منطقه عنوان می‌کند و می‌گوید: مرمت این بنا در دو فاز تعریف شده است، که فاز اول آن تا پایان سال به پایان خواهد رسید.
وی درباره فاز دوم مرمت حمام خسروآقا می‌افزاید: تمام ستون‌ها و پی‌های این حمام سالم و در زیر خیابان حکیم قرار دارند، تمام عملیات مرمت با استناد به اسناد تاریخی و بر روی همان ستون‌ها در حال انجام است. فاز دوم مرمت به طرف خیابان خواهد آمد و برای عملیاتی شدن آن خیابان اشغال خواهد شد که این فاز هم پس از یافتن مسیری جایگزین برای خیابان حکیم اجرا خواهد شد.
حمام خسروآقا طعم روزگار را از تلخ تا شیرین چشیده است و بنایی بوده که در تمام دوران نتوانسته رنگی از آرامش و ثبات را ببیند. حمام خسروآقا هیچگاه سرنوشتی مانند برادر تنی خود یعنی حمام علیقلی‌آقا را نداشت و همواره جولان گاهی برای نقش های مختلف بوده است.
حال در میان هیاهو دلالان دلار و ارز در خیابان حکیم آجرهای روی هم چیده شده ویرانه خسروآقا مانند ناقوسی است برای مدیران شهری که نمی‌خواهند سرنوشتی مانند ظل‌السلطان در میان مردم داشته باشند. همانگونه که دلالان در این خیابان با هر دلاری که معامله می‌کنند تیری را در قلب اقتصاد کشور پرتاب می‌کنند، هر آجری که روی ویرانه‌های حمام خسروآقا چیده می‌شود مانند تیری بر قلب دوست داران میراث فرهنگی اصفهان می‌رود و آن‌ها را یاد خاطرات تخریب‌های شبانه بناهای تاریخی اصفهان در دوره‌های پیشین می‌اندازد.
چرخه ساخت، تخریب، بازسازی و دوباره تخریب و بازسازی حمام خسروآقا از زمان تاسیس تا قاجار، پهلوی، انقلاب و پس از انقلاب و اکنون نیز در آستانه چهل سالگی انقلاب اسلامی نیز ادامه دار بوده است. این حمام بخش جدا ناپذیری از هویت اصفهان عصر صفوی است چون که حمام در واقع جدا از بنا نشان‌گر یک سبک زندگی از مردمان قدیم اصفهان است، حال پس از گذشت حدود سیصد سال از زمان احداث حمام، بار دیگر پیکر نیم‌جان او از قبر بیرون کشیده شده و در حال احیا است.
