گام ها و تدابیر دولت برای احیای زاینده رود و مقابله با خشکسالی

به گزارش ایرنا، زاینده رود، این رودخانه زیبا طبق قوانین خلقت و وفق پستی و بلندی ها و شیب های کم و زیاد زمین، مناطق کوهستانی، بیشه ها وعرصه های خشک و کویری را می پیماید و همراه با جوشش قطراتش، زایش و زندگی ایجاد می کند.

در کتاب "زاینده رود" عنوان شده است که در سال‌های اخیر به دلیل برخی برنامه‌ریزی های غلط و تخصیص آب رودخانه به مناطق دیگر که جزو حوضه آبریز آن نیست، کاربری‌های مختلف شکل گرفته و این رودخانه به سمت خشک شدن پیش رفته و بطورکلی خشکی آن بر اثر ضعف مدیریت بویژه تخصیص های غیرقانونی و زودتر از موعد در سال های گذشته به وجود آمده است.

زاینده رود یا زنده رود به معنی رود زندگی بخش، بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می‌رود تا در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه که علاوه بر جاذبه های تفریحی و فرهنگی اش، همواره نقش مؤثری در رونق کشاورزی و اقتصاد منطقه مرکزی کشور و هستی تالاب گاوخونی داشته، در دهه‌های اخیر بدلیل کمبود بارش‌ها، خشکسالی‌های متوالی، تراکم جمعیت و افزایش برداشت به یک رودخانه فصلی تبدیل و در پایین دست بخصوص در فصول گرم سال با خشکی مواجه شده است.

هم اکنون زاینده رود در بسیاری از فصول سال، دیگر از میان شهر اصفهان نمی‌گذرد و مرزبندهایی این حوضه آبریز که بر اساس زادبوم ملاحظات طبیعی، نه سیاسی، شکل گرفته، نابود و تعدی و تطاول به حریم طبیعی اش، سبب بروز خیل مشکلات لاینحل شده است.

توقف جریان زاینده‌رود سبب شده که کشاورزی در قسمت های پایانی و میانه آین عرصه آبی به تعطیلی بگراید، به گونه ای هم اینک کویر تا پشت دروازه های شهر پرآوازه اصفهان برای تسخیر و قلع و قمع مظاهر مدنیت این دیار کهن لحظه شماری می کند و بدلیل از دست رفتن زمین های کشاورزی در این مناطق، نفس کشاورزان به شماره افتاده و مهاجرت های بی محابا از منظر زیست محیطی و اقتصادی، در مرحله تکمیل و تکوین است.

اکنون چند سالی است که اغلب درخت های کهن و غیرمُثمر و بیشه زارهای حاشیه زاینده رود از غرب تا شرق، خشکیده و هر بیننده با حسرت روزهای سرسبز گذشته های نه چندان دور، در سوگ حال زار درختانی اند که ایستاده می میرند.

عمارات تاریخی فاخر دوره سلجوقی و صفوی شهر گُمبدهای فیروزه ای که در جهان بی نظیرند، نیز در اثر اُفت آب‌های زیرزمینی و پدیده فرونشست زمین در معرض ترک خوردگی قرار گرفته که بخشی از عوارض آن بوضوح هویداست.

وانگهی، بدترین اثر زیانبار خشکی زاینده رود به خطر افتادن سلامت مردم این دیار ناشی از اشباع ریزگردهاست که از اراضی کشاورزی منطقه میانی و پایانی زاینده‌رود برمی خیزد و بدلیل رعایت نکردن اصول آمایش سرزمین برآمده از آلودگی هوا، هم اکنون اصفهان دارای آمار بالای بیماری های مختلف و صعب العلاج است.

حوضه زاینده رود از دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری تشکیل شده که ۹۳ درصد از مساحت و ۹۸ درصد از جمعیت زیرپوشش این حوضه در اصفهان و ۷ درصد از مساحت و ۲ درصد از جمعیت زیرپوشش آن در چهارمحال و بختیاری قرار دارد.

حوضه آبریز زاینده رود دارای ۲۶ هزار و ۹۱۷ کیلومتر مربع است که ۹۲.۹ درصد آن در استان اصفهان و ۷.۱ درصد در استان چهارمحال و بختیاری واقع است.

کاهش شدید بارش در سال زراعی قبل در حوضه آبریز فلات مرکزی ایران که زاینده رود بزرگترین رودخانه آن به شمار می‌رود، باعث شده است تا میزان آب ورودی به سد زاینده رود به حداقل خود برسد و امکان تخصیص آب برای کشت کشاورزان غرب و شرق اصفهان وجود نداشته باشد و حتی شرایط ذخیره آب در سد به گونه‌ای بود که مسئولان را مجبور کرده که تنها آب آشامیدنی را اختصاص دهند و تخصیص آب برای کشاورزی را به افزایش بارندگی در ماه‌های آینده و افزایش ذخیره سد موکول کنند که در پی آن کشاورزان و باغداران شرق و غرب اصفهان که در سال‌های گذشته با حضور در برخی مکان‌های تجمع می کردند، بازهم و به دفعات برای احیای زاینده رود و تخصیص حقابه خود از این رودخانه در مکان‌هایی اجتماع کرده و مطالبات خود را خواستار شوند.

میزان کاهش آب ذخیره شده در سد زاینده رود در سال‌های اخیر بی سابقه بوده و نسبت به میانگین بلندمدت(۴۴ ساله) در ایامی از سال ۸۰ درصد و حتی بیشتر کاهش داشته و حتی در روزهایی، میزان آب ذخیره شده در سد به یک دهم ظرفیت کلی آن رسیده و چالش‌های بسیاری را در بخش‌های مختلف از جمله آب آشامیدنی برای این خطه به وجود آورده است.

مشاهده شرایط بحران آبی در سال‌های اخیر لزوم برنامه ریزی و انجام اقدامات اساسی برای مقابله با این بحران را نشان می‌دهد و همین امر طرح‌های بلندمدت و کوتاه مدت انتقال آب، حفظ منابع آبی و کاهش هدر رفت ها را در سال‌های گذشته در دستور کار مسئولان قرار داده است.
تشکیل ستاد احیای زاینده رود، طرح ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده رود، احداث سد و تونل سوم کوهرنگ و طرح انتقال آب از بهشت آباد به فلات مرکزی ایران و طرح مدیریت یکپارچه منابع آب زاینده رود به عنوان طرح‌های بلندمدت و بازدارنده در قبال استفاده غیرقانونی از منابع آبی و نیز نصب کنتور برای چاه‌های مجاز و تعمیر و بهسازی تأسیسات سد از جمله طرح‌های کوتاه مدت در این زمینه به شمار می‌رود.

اکنون ۶۱ درصد کل کشور خشک یا نیمه خشک است در حالی که آب برنامه ریزی شده می‌تواند در زمان‌های خشکسالی، امکان بهتر از منابع آبی را فراهم کند، ضمن اینکه مصرف کنندگان باید در زمینه آب قابل برنامه ریزی شده با یکدیگر به توافق برسند تا نه سال‌های پُرآب آنها را هیجان‌زده کند و نه در سال‌های کم‌آب دچار ناامیدی و اختلافات منطقه ای شوند.

پیگیری نمایندگان دولت در اصفهان برای حل مشکل کم آبی و خشکی زاینده رود

بررسی مشکلات زاینده رود و ارائه راهکارهای برون رفت از آنها در چند ساله اخیر به مدد مدیریت ارشد استان و مطالبه عمومی بویژه از سوی کشاورزان بسرعت بیشتری در حال انجام است و این امر سبب شده که با برنامه ریزی در برخی ماه ها شاهد جریان یابی مجدد آب در بستر این رودخانه باشیم.

رسول زرگرپور استاندار اسبق اصفهان در دولت نخست حسن روحانی گفته بود: مشکلات آلودگی خاک و فرسایش آن، آلودگی هوا و کمبود آب از چالش های اصلی استان است و ما برای حل این مشکلات با استفاده از توان بالای کارشناسی علمی و اراده مدیریت، برنامه های میان مدت تهیه کرده ایم که در حال اجراست.

به اعتقاد استاندار سابق اصفهان نیز کمبود آب، بیکاری و مشکلات زیست محیطی از مهمترین مسائل این استان است بنابراین حل آنها از اولویت مدیریت منطقه محسوب می شود.

محسن مهرعلیزاده دی سال ۹۶ افزوده بود: با پیگیری انجام شده ۲۸۸ میلیارد تومان در جدول شماره ۱۹ بودجه سال ۹۷ برای انجام طرح تونل و سد سوم کوهرنگ به سرانجام رسیده است و ۷۴ میلیارد تومان نیز از محل بودجه نقدی به این طرح تزریق خواهد شد و برای انجام این طرح ۷۰ درصد از این مبلغ را بخش خصوصی می تواند سرمایه گذاری کند.
به گفته وی، بر اساس بودجه مصوب، این طرح را می توان در مدت ۳ تا ۴ سال به پایان رساند، ضمن اینکه تاکنون یک چهارم آن انجام شده است.

استاندار سابق اصفهان همچنین با تاکید بر ساماندهی مسیر زاینده رود برای جلوگیری از هدررفت آب یادآور شد: همه باید در جهت صرفه جویی در مصرف آب در بخش های صنعت، شرب و کشاورزی گام برداریم.
به تصریح مهرعلیزده، تنظیم مجدد نحوه مصرف ها و استفاده از پساب تصفیه شده در صنعت به جای آب تازه، باید بیش از گذشته در دستور کار قرار گیرد.

استاندار فعلی اصفهان نیز در روزهای گذشته با اشاره به اهمیت اجرای طرح های آبی در استان اصفهان گفت: با تلاش بسیار، پیگیر خواهیم بود تا مشکلات آبی منطقه با تدبیر و تلاش بیشتر حل شود.

عباس رضایی، آب را اصلی ترین موضوع این استان دانست و خاطرنشان کرد: تمام تلاش ها برای حل مشکلات آب استان باید انجام شود.

وی اضافه کرد: طرح های انتقال آب با برنامه ریزی های صورت گرفته در حال انجام است و بطور ویژه برای حل مشکلات اعتباری و اجرایی آن تلاش می کنیم.

نگاه به طرح های انتقال آب و استفاده بهینه از این مایه حیاتی نشان می دهد که عزم دولت برای حل این موضوع جدی است، بنابراین با همکاری بیشتر و پیگیری ها می توان شاهد حل معضلات کنونی بود.

حجت الله غلامی معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان نیز با اشاره به جریان زاینده رود در ماه های اخیر و رونق کشت و کار در منطقه گفته است: ۳۶۰ میلیارد مترمکعب آب با مسئولیت استاندار و البته با ریسک بالا با موافقت وزارت نیرو از ابتدای سال جاری در رودخانه زاینده‌رود و به منظور کشت کشاورزان شرق و غرب اصفهان رها شد.

طرح سامانه دوم آبرسانی اصفهان بزرگ

کاهش شدید منابع آبی از یکسو و گره خوردن سرنوشت تأمین آب آشامیدنی افزون بر پنج میلیون نفر مردم استان اصفهان به تنها یک سامانه آبرسانی (تصفیه خانه بابا شیخعلی) از سوی دیگر، شتاب در اجرا و تکمیل عملیات و راه اندازی سامانه دوم آبرسانی این خطه را بیش از گذشته حیاتی می‌کند.

سامانه اول این تصفیه خانه(بابا شیخعلی) آب ۵۶ شهر و ۳۰۰ روستا و جمعیت استان را تأمین می‌کند، اما رشد جمعیت و افزایش استفاده شهروندان، احتمال نقص در این تصفیه خانه و وقوع هرگونه اتفاق ناگوار و توقف این سامانه، سبب خواهد شد که تأمین آب آشامیدنی مردم این خطه با مشکل و حتی بحران رو به رو شود.
نگاهی به حوادث پیش آمده طی سال‌های گذشته که شبکه آبرسانی اصفهان را با اختلال مواجه کرد به تاکید کارشناسان، ضرورت احداث و بهره برداری از سامانه دوم آبرسانی این خطه را دو چندان می‌کند.
پیش از این، حوادث مربوط به نشت مواد نفتی به زاینده رود باعث بروز مشکل در تأمین آب آشامیدنی مردم و قطعی آب آشامیدنی ساکنان این منطقه شد، به گونه ای که مرداد سال ۹۳ ورود مواد سوختی در منطقه بالادست زاینده رود در محدوده باغبهادران از توابع شهرستان لنجان، قطع شبکه آب آشامیدنی اصفهان و شهرستان های مجاور را رقم زد.
نشت گازوئیل به آب رودخانه زاینده رود باعث از کارافتادگی عملیات تصفیه و پمپاژ آب در محل تصفیه خانه بابا شیخعلی شد. همچنین سال ۸۷ در رویدادی مشابه نشت مواد نفتی به این رودخانه باعث قطعی آب آشامیدنی اصفهان شده بود.
بنابراین بسیاری از کارشناسان حوزه آب و مسئولان اجرایی اصفهان، اجرای طرح سامانه دوم آبرسانی این شهرستان را برای جلوگیری از بروز مشکلات مشابه ضروری می‌دانند.

از سوی دیگر، تأمین آب آشامیدنی مردم اصفهان برخی اوقات بدلیل نبود منابع کافی آب در برخی مواقع، اُفت فشار آب و مباحث کیفی را در پی دارد و موجب گلایه‌های شهروندان می‌شود، از این رو احداث، تکمیل و بهره برداری هرچه زودتر از سامانه دوم آبرسانی اصفهان، ضروری است.

طرح سامانه دوم آبرسانی اصفهان شامل تونل انتقال آب و تصفیه خانه موسوم به 'گلاب ۲' است و به عنوان طرح توسعه آبرسانی به ۱۴ شهرستان استان اصفهان به طول ۲۷ کیلومتر، آب دریاچه سد زاینده رود را به تصفیه خانه انتقال می‌دهد و تکمیل آن در مجموع حدود ۱۳ هزار میلیارد ریال هزینه دربردارد.
اکنون حداکثر ظرفیت آب انتقالی از طریق سامانه کنونی آبرسانی اصفهان(بابا شیخعلی) حدود ۱۰.۵ مترمکعب بر ثانیه است که البته بدلیل کاهش منابع آبی، این میزان حدود هفت متر مکعب برثانیه است، اما در صورت تکمیل و بهره برداری از طرح تصفیه خانه ' گلاب ۲ '، زمینه انتقال ۱۶ مترمکعب بر ثانیه آب آشامیدنی برای شرب شهرها و روستاهای اصفهان فراهم خواهد شد.

در این پیوند، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب اصفهان در گفت‌وگو با ایرنا اظهار داشت: دلیل اُفت فشار آب آشامیدنی در برخی از نقاط این منطقه شرایط خاص سامانه آبرسانی اصفهان و ظرفیت محدود آن است و برای حل آن چاره‌ای جز راه اندازی سامانه دوم نیست.

هاشم امینی افزود: سامانه آبرسانی حوزه اصفهان بزرگ یا همان سامانه دوم باید ۱۲ سال قبل تکمیل می‌شد و به اتمام می‌رسید اما این امر تاکنون محقق نشده است.

وی خاطرنشان کرد: شرکت آب منطقه‌ای اصفهان مجری طرح، اکنون در حال ساخت تصفیه خانه و سامانه آبرسانی این طرح است و امیدواریم هرچه زودتر به پایان برسد، باید این نکته را هم تاکید کنیم که نیاز به سامانه یاد شده برای ماه‌های گرم به شدت احساس می‌شود.

مدیرعامل آبفا اصفهان افزود: راه اندازی سامانه دوم، راه حلی برای رفع اُفت فشاری است که در برخی از ساعات شبانه روز در اصفهان و دیگر شهرها و روستاهای استان رُخ می‌دهد.

معاون بهره برداری شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان نیز در گفت‌وگو با ایرنا اظهار داشت: تأمین جایگزین سامانه آبرسانی فعلی برای تامین آب آشامیدنی جمعیت چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفری، امری ضروری و بی شک اصلی‌ترین اولویت استان، همان اجرای سامانه دوم آبرسانی است.

ناصر اکبری با بیان اینکه این طرح از لحاظ پدافند غیرعامل نیز اهمیت بالایی دارد، تصریح کرد: سامانه دوم آبرسانی اصفهان باید از سال ۸۶ به آب و فاضلاب استان اصفهان تحویل داده می‌شد زیرا پایان عمر خط انتقال آب آشامیدنی به اصفهان همان سال بود اما از آن زمان تاکنون با وجود مشکلات فراوان، سامانه دوم وارد چرخه مصرف نشده است.

توجه هرچه بیشتر به پساب و بازچرخانی آب

استفاده بهینه و هرچه بیشتر از مایه حیات و متناظر با آن اجرای طرح های تسهیلگر در این زمینه در برنامه های جدی دولت یازدهم و دوازدهم بوده است که در این ارتباط عرضه پساب به صنایع در ازای ساخت تجهیزات و سامانه های نوین فاضلاب در دستور کار قرار گرفت، بطوریکه هم اکنون در کشور ٣٢ طرح فاضلاب به روش بیع متقابل و با برنامه گذاری به ارزش هفتاد هزار میلیارد ریال در حال اجراست.

بر همین اساس، طرح ساماندهی و ساخت تاسیسات فاضلاب روستایی شهرستان فلاورجان به طول ٩٣ کیلومتر با صرف ۹۱ میلیارد ریال و با بالاترین حجم سرمایه گذاری بیع متقابل در سطح روستاهای کشور تا ۲ سال آینده به بهره برداری می رسد.

این طرح در روزهای گذشته با سرمایه گذاری شرکت ذوب آهن اصفهان به روش بیع متقابل با این مقدار اعتبار آغاز شد و در قالب آن در ۲۰ سال حدود ۴۶ میلیون مترمکعب پساب ۱۴ روستای واقع این شهرستان در اختیار این کارخانه قرار می گیرد.

پیشتر نیز با فولاد مبارکه برای قراردادهای مربوطه امضا شده بود و بزودی طرحی مشابه در شهرستان نجف آباد کلید خواهد خورد تا تامین زیرساخت های پایدار فاضلاب، ارتقای بهداشت، بازچرخانی آب و بهره وری در مصرف مایه حیات اصلاح شبکه های آبی و بهبود وضعیت چاه ها با وضعیت بهتری انجام شود.