حال ناخوش گنبد جهانی اصفهان

این کارشناسان میراث فرهنگی و مرمت معتقدند مرمت گنبد این مسجد تاریخی، تخصصی نبوده و حالا باید پیش از این که کار ادامه یابد کمیته‌ای ملی برای بررسی آنچه که بر سر یکی از ترک‌های این گنبد جهانی آمده تشکیل شود و تخصصی و علمی دراین باره نظر بدهد.
کارشناس مرمت و مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان گفت: با پیگیری‌هایی که توسط رییس ایکوموس ایران صورت گرفت قرار است مراجعی که صلاحیت دارند مثل ایکوموس ایران و میراث کشور بحث و تبادل نظر کنند و کمیته‌ای متشکل از کارشناسان قابل قبول مملکت مساله پیش آمده برای گنبد شیخ لطف الله را بررسی کنند و نظر بدهند.
موسسه فرهنگی ایکوموس ایران، شورای بین‌اللملی بناها و محوطه‌هاست.
احمد منتظر در گفت و گو با ایرنا با تاکید بر این که مرمت گنبد این مسجد تخصصی نبوده و باید مرمت آن علمی انجام می‌گرفت، افزود: گنبد شیخ لطف‌الله بازیچه نبوده و نمی‌شود یک نفر بدون آنکه تخصص داشته باشد به آن دست بزند.
وی برنامه اداره‌کل میراث فرهنگی را برای مرمت این گنبد فنی متناسب ندانست اما این نهاد از عملکردش دفاع می‌کند.
پیشتر مدیر پایگاه جهانی میدان امام در بازدید رسانه‌ها از وضعیت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله گفته بود که زیرسازی گنبد دچار فرسودگی شده و به همین دلیل امکان مرمت موضعی نبوده و ترک را به طور کامل برداشته‌اند.
اما منتظر یادآور شد: وقتی آنقدر ضایعه روی کار می‌دیدند باید این را اعلام می‌کردند و در چنین شرایطی باید یک مرمت‌گر اساسی این کار را انجام می‌داد.
وی اظهارداشت: کار مرمت، تخصصی و علمی ست و آنچه که بر سر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله آمده، نوسازی ست وقتی دفاع می‌کنند و می‌گویند که همان کاشی‌ها و آجرهای قدیمی را کار کردیم باید گفت مصالحی که به کار رفته مصالح جدیدی است و گچی که بنّاهای نوساز استفاده می‌کنند تنها گچ اصفهان نیست و گچ ساوه را هم دستش می‌دهند.
منتظر دلیل آنچه که موجب تفاوت رنگ ترک مورد مرمت با سایر ترک‌ها شده را ناشی از دوغ آبی می‌داند که نباید روی کاشی‌کاری معقلی استفاده می‌شد.
این کارشناس مرمت تصریح کرد: وقتی روی کاشی‌کاری دوغ آب می‌دهند، با آب شسته می‌شود اما کاشیکاری گنبد مسجد شیخ لطف‌الله معقلی است و وقتی دوغ آب جذب قسمت آجری آن می‌شود کمرنگش می‌کند و دیگر شسته هم نمی‌شود.بنابراین نباید دوغ آب می‌دادند و باید بندکشی انجام می‌شد.
نباید به مرمت آثار تاریخی مثل یک طرح عمرانی نگاه کرد
منتظر این کارشناس مرمت از همین زاویه به آنچه که برای گنبد این مسجد اتفاق افتاده نگاه کرد به نظر می‌رسد کسی که کار مرمت یکی از ترک‌های گنبد را انجام داده استادکار طاق و چشمه بود، سوال اینجاست که این استادکار سنتی چقدر می‌توانسته در مرمت، نگاه تخصصی داشته باشد و کارشناسان تاکید کردند آیا بهتر نبود که کار مرمت را یک ناظر و مشاور متخصص پیش می‌برد و بر کار این استادکار نظارت می‌کرد تا کار با اصول و ضوابط مرمت پیش می‌رفت؟!
این کارشناسان از شیوه انتخاب مرمت‌گر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله انتقاد دارند و معتقدند کسی باید کار مرمت گنبدی با اهمیت جهانی را انجام می‌داد که تجربه و علم کافی داشته باشد و او بر کار استادکار نظارت می‌کرد تا کار اصولی و علمی پیش می‌رفت.
یک کارشناس مرمت آثار تاریخی که خواست نامش در خبر فاش نشود در گفت و گو با ایرنا گفت: گنبد شیخ لطف‌الله یک پروژه عمرانی نیست که با یک پیمانکار به صورت متری یا ترکی قرارداد بسته شود و برایش "آ "ریال پرداخت شود؛ در پروسه‌های مرمتی این رفتار خطاست، برای مرمت این گنبد یک مشاور آگاه نسبت به این گنبد با یک استادکار خوب کافی بود تا آرام آرام و با زمان مناسب کار مرمت پیش می‌رفت.
به اعتقاد وی پروژه مرمت گنبد شیخ لطف‌الله فرای انتخاب استادکار نیاز به یک ناظر عالیقدر داشت که بتواند به استادکار خط و فکر بدهد و بر کار او نظارت کند.
این کارشناس مرمت، کنارگذاشتن شخصیت‌های بزرگ، معمارها، مرمت گرها، گچبرها و کاشی‌کارهای ارزشمند را چالش‌های این بخش مهم برشمرد.
بیم و امیدها از سرنوشت گنبد دردانه ایران
گنبد مسجد شیخ لطف‌الله یکی از زیباترین گنبدهای ایران و جهان است و به همین دلیل هم از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه که بعد از مرمت یکی از ترک های این گنبد، در میدان نقش جهان و در تمامی عکسها توجه‌ها را به خود جلب کرد، تفاوت فاحش رنگ این ترک با سایر قسمت‌های گنبد بود.
نگرانی‌ها زمانی بالا گرفت که یکی از بالاترین مراجع میراث فرهنگی کشور، یعنی رئیس ایکوموس ایران از روند مرمت این گنبد انتقاد کرد و مدعی شد که گنبد مسجد شیخ لطف‌الله را خراب کرده‌اند.
کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی بیم این دارند که کار مرمت ترکها با همین روش مورد انتقاد ادامه پیدا کند و این اثر جهانی آسیبهای جبران‌ناپذیری ببیند؛ آسیب‌هایی که می‌تواند آن را در فهرست میراث در خطر یونسکو قرار دهد.
شیوه انتخاب مرمت‌گر و نوع مرمت، پایین آوردن یکباره ترک، تفاوت رنگ، جفت نبودن لچکی‌ها، درست نبودن اندازه و در نتیجه بندکشی‌های زمخت و نامتناسب در دو سوی ترک این بنای تاریخی از جمله انتقاداتی است که این روزها متوجه مسئولان امر است.
مسوولان میراث فرهنگی در مقابل این نقدها از پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله دفاع می‌کنند و می‌گویند شرایط نامطلوب سازه‌ای گنبد آنها را ناگزیر به این مرمت کرده است.
آنان می‌گویند تفاوت رنگ ایجاد شده با مرمت ترک‌های بعدی گنبد حل خواهد شد و جای نگرانی نیست اما کارشناسان معتقدند این کار آسیب‌های جدی به گنبد می‌زند و باید مانع دور کامل مرمت گنبد به این شیوه شد.
پیشتر، مرمت گنبد مسجد جامع عباسی یکی دیگر از گنبدهای میدان نقش جهان، با پایین آوردن کامل کاشی‌ها انجام شده بود؛ چیزی که به عقیده بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی و مرمت، بیشتر نوسازی بود تا مرمت اما آنقدرها که مرمت ترک گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به چشم آمد مرمت گنبد مسجد عباسی توجه ها را به خود جلب نکرد.
گنبد مسجد عباسی بارها مرمت شده و هربار کاشی‌ها نو شدند و کسی صدایش درنیامده اما گنبد شیخ لطف‌الله به جهت زاویه دید، رنگ، نوع تزیینات و شکل گنبد بیشتر توجه‌ها را جلب می‌کند و تغییرات آن بیشتر به چشم می‌آید.
تفاوت رنگ ایجاد شده در گنبد مسجد قابل حل است
مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان اما با اطمینان خاطر به ایرنا گفت که همه کاشی‌های به کار رفته در گنبد همان کاشی‌های قدیمی است و فقط پنج درصد از این کاشی‌ها نو شده است.
فریبا خطابخش تفاوت رنگ ایجاد شده را قابل حل می‌داند و بیان کرد: کاشی‌های گنبد، ترک‌های ریز داشت و وقتی تزیینات گنبد را کار می‌کردیم مجبور بودیم برای محکم شدن بندها دوغ آب روی سطح کاشی‌ها بدهیم. رنگ روشنتر بخش مرمت شده هم به دلیل ذرات نانوی گچ است که بین ریزترکهای کاشی ها فرو رفته که به مرور زمان با بارندگی‌ها شسته می‌شود و گچ ها از لا به لای خلل و فرج آجرها خارج می‌شود و رنگ خودش را پیدا می‌کند.
از سوی دیگر خطابخش دلیل انتخاب پیمانکار مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله را مشکلات سازه‌ای گنبد می‌داند.
وی با اشاره به فرسودگی زیرسازی گنبد بیان کرد: بحث گنبد فقط کاشی نبود، گنبد مشکل سازه داشت و ما باید استادکاری را انتخاب می‌کردیم که یک تیم داشته باشد، مهم‌ترین ویژگی این بود که این استادکار بتواند غالب گنبد را خوب در بیاورد، درست است که رحمت‌الله رضایت استادکار طاق است اما او یک طاق زن معمولی نیست و غالبی که او دستی زده، بر اساس اسکن لیزر، میلی‌متری تفاوت ندارد.
وقتی در خصوص ناظر پروژه مرمت در میدان امام یادآور شد: منصور عسگری ناظر اصلی پروژه، متخصص سازه است اما وقتی استادکار میراث فرهنگی روی پروژه کار می‌کند مطمئن باشید کاری که خودش می‌کند حرف ندارد ما کسی را انتخاب می‌کنیم که نیاز به ناظر نداشته باشد.
این در حالی ست که به اعتقاد کارشناسان پروژه‌های مرمتی پروژهایی تخصصی هستند که نیاز به دقت نظر و نگاه کارشناسی بیشتری دارند و این در مورد گنبد منحصر به فرد شیخ لطف‌الله اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که به طور حتم ناظر متبحری با تجربه و علم کافی بر کار استادکار نظارت داشته باشد، هرچند که آن استاد کار در کار خود خبره باشد.
به گفته خطابخش، میراث فرهنگی اصفهان سه گنبد مهم این شهر یعنی گنبد مسجد عباسی، گنبد مدرسه چهارباغ و حالا گنبد مسجد شیخ لطف الله را با نظارت این ناظر یعنی منصور عسگری مرمت می‌کند؛ مرمت‌هایی که برخی از کارشناسان آنها را بیشتر نوسازی می‌دانند.
وی در رابطه با مرمت گنبد مسجد عباسی گفت: کاشی‌های گنبد مسجد عباسی قدیمی نبوده و مرتب کاشی‌های گنبد پایین آمده و دوباره مرمت شده است، گنبد مسجد عباسی مشکل داشت؛ وقتی کاشی‌ها نو بود، پایین آورده شدند و دوباره کاشی‌های جدید کار شد.
اینکه تکلیف ترک مرمت شده گنبد شیخ لطف‌الله چه می‌شود باید صبر کرد و دید که متولیان میراث کشور چه نظر کارشناسی خواهند داشت و یا کمیته‌ای که احمد منتظر می‌گوید می‌تواند با بررسی‌های بیشتر کار مرمت این گنبد ارزشمند را هدایت کند؟
آیا گنبد شیخ لطف‌الله به سرنوشت گنبد مسجد عباسی دچار می‌شود یا روزگار بر مراد آن می‌گردد؟!
در استان اصفهان بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام‌های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.
منبع ایرنا