از بازسازی محورهای تاریخی برای رونق گردشگری تا مرمت تکایای تخت فولاد
بافت‌های کهن شهر اصفهان جزیی از پیکره و بدنه آن و دارای ارزش‌ها و قابلیت‌های بالقوه کالبدی، عملکردی، اقتصادی و فرهنگی است و سرمایه‌ای ملی محسوب می‌شود ولی اکنون در معرض تهدیدات بنیادی بوده و نیازمند تشخیص مسائل، چالش‌ها و ساماندهی آنها است.
به گزارش ایمنا، ساماندهی نکردن بافت فرسوده شهر، چه برجای‌مانده از شهرنشینی دوران‌ها باشد و چه انباشته از جریان‌های نابسامان، رشد شهرنشینی را به پیرامون آن سوق می‌دهد و ثروت‌های ارضی و ملکی بسیاری با برچسب فرسودگی در دل شهر رها می‌شود و هزینه‌های هنگفت عمرانی بنا کردن بافت‌های جدید پیرامون بر دوش شهر گذاشته می‌شود.
به دنبال سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌های شهرداری اصفهان مبنی بر ساماندهی بافت‌های تاریخی و فرسوده شهر، سازمان نوسازی و بهسازی به استناد ماده ۱۱۱ قانون شهرداری‌ها تأسیس شد و در پی آن اقدامات زیادی برای مرمت، بازسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و تاریخی اصفهان انجام داده است.
تجدید حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بافت قدیمی، فرسوده و نامناسب شهری و دستیابی به شهری مشارکت‌مدار و پایدار و بازیابی بهینه هویت و ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و معماریِ ایرانی- اسلامی و ارتقای کیفیت محیط زندگی شهروندان و گردشگران، چشم انداز سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان است و مأموریت آن بستر سازی و حمایت از ساماندهی، هویت‌بخشی و توسعه درونی شهر اصفهان از طریق بهسازی، بازسازی و نوسازی انواع بافت‌های قدیمی شهری، تسهیل دسترسی مالکان، سازندگان و سرمایه گذاران و دست‌اندرکاران بهسازی و نوسازی شهری با استفاده از حمایت‌ها و منابع داخلی و خارجی و ارائه الگوها و مدل‌ها و پروژه‌های مدیریتی، فنی و اجرایی مناسب در شهر اصفهان است.
از جمله اهداف این سازمان، نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده، ساماندهی محلات و محورهای بافت قدیم و مرمت بناهای قدیمی، بسترسازی مناسب جهت اطلاع رسانی و اعتماد سازی عمومی، ارتقای دانش و افزایش توانمندی سازمان، رشد پایدار و مداوم منابع مالی سازمان و توسعه مشارکت سرمایه گذاران در اجرای پروژه‌های محرک نوسازی است.
برای آگاهی از پروژه‌های انجام شده سال گذشته و سال جاری این سازمان با محمد فیض، مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان، گفت و گو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
مهمترین پروژه‌های اجرا شده در سال گذشته چه بوده است؟
پیاده رو سازی و بازسازی آبراه محور میانی چهار باغ عباسی از مهمترین پروژه‌هایی بود که در سال گذشته آغاز شد، این پروژه در ۱۰ فاز تعریف و با نظارت فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پس از کاوش‌های دقیق باستان‌شناسی در حدود ۱۲ نقطه مختلف در سراسر مسیر ترانشه های کوچک و بزرگی ایجاد شد. بنا بر شواهد تاریخی در مسیر چهار باغ عباسی تعداد هفت حوض تاریخی وجود داشته که هر یک در جای خود اجرا می‌شود. اصلاح شبکه آبرسانی و حوضچه‌های تاسیساتی هم از دیگر اقدامات تکمیلی است و آخرین فازها اجرای آبنما و پیاده راه پیرامون آن نیز در حال اتمام است.
در امتداد پروژه چهارباغ عباسی، آبنمای مرکزی میدان امام حسین (ع) شامل دو عدد آبنمای مرحله‌ای با فضا سازی پیرامون و اجرای فضای سبز اطراف در حال اجرا است. توسعه پیاده روها و کف‌سازی محور سواره نیز پس از اتمام این مرحله از اقدامات بعدی این پروژه است؛ از ویژگی‌های مهم این پروژه محل قرارگیری آن است که در مهمترین مسیر گردشگری شهر، حدفاصل چهار باغ و مجموعه میدان امام (ره) واقع شده و به طور مستمر توسط شهردار محترم و معاونت عمران شهری بررسی می‌شود.
در میدان امام علی (ع) چه اقداماتی انجام شد؟
در محدوده میدان امام علی (ع) سرای تاریخی خیار که بخش‌هایی از آن هنگام احداث میدان قیام از میان رفته بود به عنوان محل موزه میدان امام علی (ع) در نظر گرفته شد. ساماندهی آن شامل مرمت بخش تاریخی و احداث طرح توسعه است و هم اکنون مراحل پایانی این پروژه در حال انجام است؛ جلوخان مسجد جامع بالغ بر پنج هزار متر مربع بوده که در بخش‌های آزادسازی شده مراحل کف‌سازی انجام گرفته است. اصلاح هندسی و اجرای تأسیسات باغچه‌های میدان اصلی نیز از جمله پروژه‌های جاری بشمار می‌رود. پروژه بزرگ میدان تا میدان نیز با هدف احیای بازار بزرگ اصفهان با طولی در حدود یک کیلومتر از میدان امام (ره) آغاز شده و به میدان امام علی (ع) ختم می‌شود.
در سال‌های گذشته تعداد زیادی از بازارهای پیرامون میدان امام (ره) و عناصر تاریخی که در مسیر بازار بزرگ قرار گرفته است، مانند عصارخانه شاهی توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با همکاری سازمان میراث فرهنگی استان و مساعدت کسبه و شهروندان مرمت و ساماندهی شده است. سایر قسمت‌های بازار که نیازمند مرمت، بازسازی و ساماندهی بوده شامل بخش‌های روی بام، زیر سقف بازار، بدنه‌ها و کف بازار است؛ این پروژه در هشت فاز تعریف شده که در حال حاضر چند فاز دارای اولویت آن به اتمام رسیده و مابقی در سال آینده اجرایی می‌شود.
کف‌سازی و ساماندهی محورهای تاریخی تأثیرگذار در رونق صنعت گردشگری است، این اقدامات تاکنون در چه مناطقی از شهر اجرا شده است؟
بی‌شک برنامه‌ریزی و اقدامات در بافت ناکارآمد شهری به خصوص محورهای گردشگری و ابنیه‌های تاریخی، فرهنگی و گذرهایی که دارای هویت و قدمت بوده، علاوه بر رفع مسائل اجتماعی به موازات احیای کالبدی مؤثر، بر روند توسعه صنعت گردشگری نیز تأثیرگذار است.
کف‌سازی و ساماندهی محورهای تاریخی با هدف ساماندهی مرکز محلات و شاخص نمودن محورهای تاریخی نسبت به سایر معابر شهری، در مناطق یک، سه، پنج و شش شهرداری اصفهان از دیگر پروژه‌های سال گذشته بوده بوده و نمونه بارز آن ساماندهی گذر علی‌قلی‌آقا از بازارچه علی‌قلی‌آقا تا خیابان مسجد سید با مساحتی در حدود یک هزار و ۶۰۰ متر مربع است.
در سال‌های گذشته ساماندهی و کف‌سازی محور خیابان جامی تا بازارچه علیقلی اجرا شده بود که با اجرای این بخش این محور به خیابان مسجد سید متصل می‌شود. مرکز محله رحیم خان واقع در منطقه یک شهرداری اصفهان نیز که سابقه تاریخی آن به دوران قاجار برمی‌گردد، دارای مسجد، بازارچه، سقاخانه و مکتب خانه است. بازارچه رحیم خانه که به طور کامل از بین رفته بود، در سال‌های گذشته بازسازی شد و در پی آن کف‌سازی گذرهای پیرامون مسجد در نظر گرفته شد. در خرداد ماه سال گذشته نیز ادامه کف‌سازی های گذشته از مسجد رحیم خان تا خیابان طالقانی اجرا شد.
در ارتباط با پیاده‌رو سازی ضلع غربی خیابان چهار باغ پایین باید تاکید کنم پیشینه طراحی و ایجاد دو قسمت چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا در عصر صفوی بوده و تاریخ تقریبی ساخت آن به سال ۱۰۰۰ هجری قمری (۱۵۹۱ میلادی) برمی‌گردد. چهارباغ پایین (چهارراه تختی تا دروازه دولت) در دوره پهلوی و با همان طرح به چهارباغ دوره صفوی افزوده شد؛ ساماندهی ضلع غربی پیاده رو چهار باغ پایین با طول ۲۸۰ متر به عرض متوسط پنج متر و با شش و نیم میلیارد ریال اعتبار اولیه در شهریور ماه سال جاری آغاز و در بهمن ماه به پایان رسید.
برای پیاده روسازی خیابان مطهری حدفاصل پل آذر تا پل فلزی، سمت جنوب خیابان مطهری که مشرف به زاینده رود خاکبرداری، تسطیح و ریگلاژ، نصب سنگ جدول، سنگفرش و موزائیک مسیر ویژه نابینایان و نیز اجرای مجدد تأسیسات روشنایی و مبلمان شهری انجام شده است. تکمیل ساماندهی محور گردشگری دردشت با طول ۳۸۰ متر و مساحت دو هزار و ۱۰۰ متر مربع از انتهای بازارچه دردشت تا ابتدای بازارچه دو منار دردشت اجرا شد و ادامه این محور تا بازار شیخ بهایی از پروژه‌های آینده این سازمان است.
محوطه قابل اجرای پروژه ساماندهی گذرهای منتهی به مقبره کمال نیز حدود ۳۰۰ مترمربع متشکل از ۱۵۰ مترمربع سنگ هتن آباد ضخامت هفت سانت، بلوک فرش بتنی ۲۰ در ۲۰ به متراژ ۱۵۰ مترمربع است. ساماندهی گذر میرعماد نیز در شرق میدان امام (ره) به طول ۳۸۰ متر و مساحت چهار هزار متر مربع در سه فاز تعریف شده که فاز یک در حال اجرا است. کف سازی گذر چهارسوق حدفاصل خیابان سنگتراش‌ها تا خیابان خاقانی در منطقه پنج شهرداری اصفهان واقع شده که طول پروژه ۴۶۰ متر با عرض متغیر هفت تا ۱۰ متر است؛ کل پروژه سه هزار و ۹۵۰ متر است که از تاریخ ۲۶ آذرماه ۹۷ با مبلغ پیمان هشت میلیارد ریال در پنج فاز تعریف شده و در سال گذشته به اتمام رسیده است. گذر بابا رکن الدین از جمله گذرهای مهمی است که بلوار آزادگان را به مجموعه فرهنگی مذهبی تخت فولاد متصل می‌کند، ساماندهی و کف‌سازی این محور در دستور کار بوده که تا آخرین روزهای سال جاری به اتمام خواهد رسید.
چه طرح‌هایی برای مرمت و ساماندهی تکایای تخت فولاد اجرا شد؟
مرمت و ساماندهی تکایای تخت فولاد از جمله باز پیرایی بدنه‌ها، سبک‌سازی و آجر فرش بام، احیای مجدد آب نمای بیرونی در تکیه خاتون‌آبادی، احیای بخشی از تکیه کازرونی به عنوان شربت خانه، مرمت و بازسازی تکیه میر شامل سبک‌سازی و آجر فرش پشت بام، اجرای اندود گچی در حیاط‌ها و فضاهای داخلی، تعویض در و پنجره‌های فرسوده، رنگ آمیزی و خط کشی اتاق‌ها و باز پیرایی دیوارهای بیرونی باغ طوبی از اقدامات انجام شده برای مرمت و ساماندهی تکایای تخت فولاد به شمار می‌رود.
چه اقدامات ویژه دیگری انجام شده است؟
از برج‌های کبوتر خانه می‌توان به عنوان نمادهای قدیمی شهری یاد کرد اگر چه کاربری سابق خود را ندارند، اما دیدن هر از چند گاهی از آنها در کنار انبوهی از ساختمان‌های مدرن و بی هویت خالی از لطف نیست.
حصه به عنوان محله‌ای که در شرق اصفهان از محرومیت‌های فراوانی رنج می‌برد، میزبان یکی از زیباترین برج‌های کبوتر است که سالیان زیادی به حال خود رها مانده و تقریباً نیمی از آن فرو ریخته است، در این راستا شهرداری احیای برج کبوتر حصه را در دستور کار خود قرار داده است.
حمام نقاشی نیز یکی از حمام‌های تاریخی اصفهان است که در منطقه ۱۵ واقع شده است، یکی از ویژگی‌های این حمام این است که هنوز فعالیت دارد و هر دو بخش زنانه و مردانه آن کار می‌کند. از قابلیت گردشگری این حمام استفاده از پتانسیل‌های این بنا برای پروژه‌های محرک توسعه است، از این رو مرمت حمام تاریخی نقاشی شامل سبک‌سازی بام و استحکام بخشی دیوارهای جانبی و رسیدن به نمای اصلی حمام انجام گرفته است.
مرمت حمام شاهزاده‌ها به اتمام رسید؟
بنیانگذار حمام شاهزاده‌ها که در دوره طلایی تاریخ اصفهان یعنی دوران صفوی ساخته شده، دختر شاه سلطان حسین صفوی است که در تاریخ یکم آبان سال ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۱۱۵ به عنوان «شهربانو بیگم» معماری یکی از شاهزادگان صفوی به نام یک اثر ملی به ثبت رسید. فضای گرمخانه حمام شاهزاده‌ها هم اندازه با فضای میانی سربینه است، همچنین فضای چال حوض نیز در ضلع غربی حمام (در شمال گرمخانه و تون حمام) قرار گرفته و برای تزئینات فضای گرمخانه و چال حوض از کاشی‌های فیروزه‌ای، سبز و سفید استفاده شده است. از جمله اقدامات انجام شده سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان برای مرمت حمام شاهزاده‌ها در سال‌های اخیر، می‌توان به سبک سازی بام، آواربرداری، قیدبندی، پلاستر، ایزولاسیون و آجر فرش به شیوه سنتی اشاره کرد.
خانه جوان شامل بخش‌هایی همچون کلاس‌های آموزشی، باشگاه ورزشی، سالن اجتماعات روباز، گالری‌های نمایشگاهی، بانک صوتی-تصویری و باشگاه الکترونیک است. مرمت این خانه شامل: بازپیرایی دیوارهای بیرونی و داخلی، سبک سازی سقف، ایزولاسیون و آجر فرش بام، اجرای تأسیسات و … است.
مهمترین پروژه‌های سال جاری این سازمان کدام است؟
در سال جاری با توجه به افزایش حدود سه برابری بودجه جهت اجرای پروژه‌های سازمان در راستای تحقق اهداف بازآفرینی و تاریخی و گردشگری، پروژه‌هایی نظیر ساماندهی گذرهای منتهی با چهار باغ عباسی، بدنه‌سازی اطراف تخت فولاد، مرمت تکایای تخت فولاد و پیاده رو سازی خیابان باغ گلدسته، ادامه پروژه‌های میدان تا میدان، مرمت خانه جوان و ساماندهی خیابان هووانس مد نظر است.
از دیگر اقدامات این سازمان در سال گذشته راه اندازی دفاتر تسهیل گری مناطق پانزده گانه در بافت‌های ناکارآمد شهر بود که نتایج آن امسال مشخص می‌شود؛ البته با انجام فراخوان طرح آموزش و جذب ۶۰ نفر از میان ۲۰۰ نفر داوطلب و تشکیل کلاس‌های آموزی این مهم آغاز شده است.