عالی قاپو تا سر در عالی قاپو!

اصفهان زیبا: شیخ صفی الدین اردبیلی، جد شاه عباس صفوی، بسیار مورد احترام همه پادشاهان سلسله صفوی بود؛ به گونه ‌ای که سال‌ها بعد از فوتش بقعه‌ای زیبا توسط پسرش، صدر الدین موسی و نوه‌اش، شاه عباس ساخته شد. شاه عباس هم علاوه بر ساخت بخش هایی از بنا و وقف هدایایی ویژه در آن، سردر دیگری به نام سردر عالی قاپو را که به دست یوسف شاه بن ملک صفیا ساخته شده و کاشیکاری آن را اسماعیل بن نقاش اردبیلی انجام داده است، بنا می کند. هرچند این سردر در سال ۱۳۲۱ هجری شمسی از میان برداشته شد و کتیبه معرقی که در بدنه آن قرار داشت، به انبار مجموعه انتقال یافت؛ اما رد پای هنر معماری ایرانی هنوز در این بقعه چشم نوازی می کند.

در حدود 700 سال قبل، باغ بزرگی به نام اسفریس وجود داشته است که شیخ صفی در بخشی از آن که به عنوان خانقاه از آن یاد شده است، به تدریس مریدان خود می‌پرداخت. پس از وفات او فرزندش صدرالدین موسی با ساختن یک برج، مقبره ای خانوادگی به نام الله الله در محل دفن پدر که از سر در عالی‌قاپو، نمایی خارق العاده دارد،بنیان می کند که مورد احترام نوادگان او که از پادشاهان صفوی بودند، قرار می گیرد. آنها نیز در طول سال‌ها هنرمندان و معماران بزرگ تاریخ ایران را به کار می‌گمارند تا شاهکاری را که امروز در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفته ، خلق کنند.از درب ورودی غربی بقعه به حیاطی مستطیلی که وارد شوید، درختان و دیوارهای آجری و طاقچه‌ها و طاق نماها را می‌بینید.

بعد از آن، به صحن اصلی یا حیاط داخلی که با عنوان حیاط قندیل خانه نیز مشهور است، می رسید؛ محوطه‌ای مستطیل شکل که در مرکز آن یک حوض سنگی کم عمق گلبرگی شکل است و دوازده ترک دارد که به گفته برخی محققان به نشانه دوازده فرقه قزلباش یا دوازده امام شیعیان ایجاد شده اند. در سمت راست می توان به سمت گنبد الله الله رفت و از آن طرف هم سنگ قبرهایی از شهدای جنگ چالدران را مشاهده کرد. در شمال صحن اصلی، ایوانی به چشم می خورد که دری بزرگ از جنس چوب و مزین به ارسی مشبکی دارد. شمال این ایوان نقش شاه نشین دارد و توسط درِ ارسی دیگری به ساختمانی گنبددار و هشت ضلعی موسوم به جنت سرا راه می یابد. درست روبه‌روی جنت سرا، بنایی به نام دارالحدیث یا طاق متولی قرار دارد که یک در ارسی مشبک بزرگ، ایوانی با طاق ضربی و دو اتاق کوچک در دو سوی ایوان را شامل می شود. در تزیین نمای بیرونی این بنا از کاشی استفاده شده است.

در قسمت شرقی صحن اصلی، بنایی دیده می‌شود که بعد از ایجاد آرامگاه ها و چینی خانه و جنت سرا و برای اتصال بناهای منفرد به یکدیگر ساخته شده است. وجود چراغ های نورانی که در گذشته با عنوان قندیل مشهور بوده و روشنایی محل را تامین می کرده اند باعث شده تا این بنا به قندیل خانه مشهور شود. این بخش با عنوان های دیگری همچون نمازخانه یا دارالحفاظ نیز خوانده می شود. نفیس ترین فرش بافته شده با ۳۳ میلیون گره در این مکان قرار داشته است است که توسط فردی انگلیسی از ایران خارج شد و در موزه آلبرت هال قرار گرفته است. سقف هم که فرو می‌ریزد ، در دوره قاجار به صورت گچی ساده باز سازی می شود.اما طاق نمای شرقی، قندیل خانه را به چینی خانه مرتبط می کند و در قسمت شاه نشین نیز دری برای دسترسی به محوطه داخل آرامگاه شیخ صفی و درهایی به آرامگاه شاه اسماعیل اول و محوطه حرم خانه وجود دارد. هرچند بیشتر چینی ها و کتب چینی خانه توسط روس‌ها به تاراج رفته و اکنون در موزه سن پترزبورگ هستند، اما هنوز اقلام ارزشمندی برای دیدن در آن وجود دارد و البته دیدنی‌های بقعه بیشتر از اینهاست.