بیماری هاری در چه شرایطی به مرگ می انجامد؟

دکتر حسین عرفانی گفت : این بیماری از گربه سانان، سگ سانان، نشخوارکنندگان و در مجموع پستانداران خونگرم به انسان منتقل می شود. با این که گزش بیشتر از سوی سگ ها صورت می گیرد، اما حیواناتی مثل الاغ، گاو و اسب هم می توانند ناقل این بیماری کشنده باشند.

سگ گوش و دم بریده قهوه ای رنگ، شده بود بازیچه بچه ها؛ بخصوص یونس. از دور سنگ و چوبش می زدند و فرار می کردند. مادر بارها گوش یونس را پیچانده بود که به سگ ها نزدیک نشود، اما گوشش بدهکار نبود. یک روز دور از چشم مادر دوباره رفت سر وقت حیوان. سگ به نظر آرام بود. یونس چند قدم جلوتر رفت و پوست مرغی که دستش بود را جلوی سگ انداخت. ناگهان قلوه سنگ زیر پای یونس در رفت. حیوان به هوای این که یونس قصد حمله دارد خرناسه بلندی کشید و با یک خیز سریع ، پای نحیف پسرک را لای دندان تیز و برنده اش گرفت. صدای هوار و گریه یونس ۱۱ ساله به آسمان رفت و آنچه نباید اتفاق بیفتد، افتاد.

پای یونس غرق در خون بود. همسایه ها به کمک مادر آمدند و زخم پسرک را پانسمان کردند. چند روز بعد، دایی یونس که از جریان باخبر شده بود، طوری که تن و بدن خواهرش از ترس نلرزد پرسید: یونس را به بیمارستان برده ای؟ واکسن هاری زده است؟ چشم های مادر گشاد شد. با دهانی خشک گفت نه. دایی با حالتی مضطرب سراغ یونس را گرفت تا او را سریع به بیمارستان ببرد، اما خواهرزاده اش را در حالی که گوشه انباری تاریک خانه کز کرده بود، پیدا کرد.

یونس را به بیمارستان برد و او را بستری کرد. یکی دو روز اول خوب بود، اما کم کم از نور فراری شد و گفت پرده ها را بکشند. ناخوش شد، سردش شد، لرزید و کف به دهان آورد. فریاد می کشید و می خواست به دیگران حمله کند. پرستارها، طوری که دست و بدن شان از دهان یونس دور باشد، دستانش را با پارچه محکم به تخت بستند. کف سفیدی از گوشه دهانش روی پیراهنش سرازیر شده بود و خرناسه می کشید. هر ساعتی که می گذشت، حال یونس بد و بدتر می شد. ساعت های آخر موقعی که دیگر نمی توانست نفس بکشد و قفسه سینه اش به شدت بالا و پایین می رفت، چشمانش را برای همیشه بست.

یونس یکی از ۱۷۰ هزار نفری است که در سال ۹۵ جانش را به دلیل ابتلا به هاری از دست داد. این آمار کشته هایی است که رئیس مرکز پیشگیری و مبارزه با بیماری های مشترک بین انسان و حیوان وزارت بهداشت می دهد. در صورتی که اگر به موقع به مرکز درمانی منتقل می شد، حالا به جای سینه کش گورستان در کوچه ها مشغول بازی بود. به مناسبت روز جهانی هاری مصاحبه ای با دکتر حسین عرفانی انجام داده است که در ادامه می خوانید.

چرا بعضی از بچه ها و بخصوص پسرها با این که می دانند نزدیک شدن به سگ خطرناک است، باز هم سر به سر این حیوان می گذارند؟

به نکته خوبی اشاره کردید. مشکل همین جاست که برخی از مردم نمی دانند چطور با حیوانات و بخصوص سگ های ولگرد برخورد کنند. نمودار سنی و جنسی را که نگاه کنید، می بینید بیشترین آمار گزش سگ ها را پسران نوجوان به خود اختصاص داده اند که سگ ها را با آزار و اذیت و زدن چوب و سنگ تحریک می کنند. باید آگاهی مردم و بخصوص پسران نوجوان را در این زمینه بالا برد و به آن ها آموزش داد تا سر به سر سگ نگذارند. وقتی آگاهی بالا برود، آمار حیوان گزیدگی هم کاهش پیدا می کند.

چرا بیماری هاری این قدر وحشتناک و کشنده است؟

چون اگر کسی به این بیماری مبتلا شود و به موقع تحت درمان قرار نگیرد، مرگش حتمی است. در دنیا بجز چند مورد بسیار بسیار محدود، هیچ کسی بدون درمان از هاری جان سالم به در نبرده است. مرگ در اثر هاری در صورتی که درمان انجام نشود یا تاخیر در درمان صورت گیرد، ۱۰۰ درصد است.

هاری بیشتر از چه حیواناتی به انسان منتقل می شود؟

این بیماری از گربه سانان، سگ سانان، نشخوارکنندگان و در مجموع پستانداران خونگرم به انسان منتقل می شود. با این که گزش بیشتر از سوی سگ ها صورت می گیرد، اما حیواناتی مثل الاغ، گاو و اسب هم می توانند ناقل این بیماری کشنده باشند. بعد از گزش، ویروس وارد بدن فرد شده و باعث ایجاد التهاب در مغز یا «آنسفالیت» می شود. البته فاصله محل گزش تا سیستم مرکز عصبی رابطه مستقیمی با نجات جان بیمار دارد.

اگر محل گزش دست یا پا باشد، چون فاصله زیادی با سیستم مرکزی عصبی دارند، مدتی طول می کشد تا ویروس خود را به سیستم عصبی برساند و ایجاد التهاب در مغز کند، اما اگر حیوان، سر و نقاط نزدیک به سیستم مرکزی عصبی فرد را گاز بگیرد، در این صورت ویروس با سرعت بیشتری خود را به سیستم عصبی می رساند و باعث التهاب مغز می شود. بنابراین هر چه فاصله محل گزش با سیستم مرکزی عصبی بیشتر و عمق زخم ایجاد شده کمتر باشد، فرصت بیشتری داریم تا به بیمار واکسن هاری تزریق کنیم.

چقدر طول می کشد بیماری خودش را نشان دهد؟

از چند روز تا چند ماه متفاوت است.

چه علائمی دارد؟

پس از گزش، بیمار دچار حالتی شبیه سوزش، خارش، مور مور شدن اندام، انزجار از آب در اثر التهاب مغز و حساسیت حتی نسبت به وزش ملایم نسیم و نور خورشید می شود. بیماری که پیشرفت می کند، دچار مشکلات بلع نیز می شود.

بیماری دیدم که دچار سگ گزیدگی شده بود و دهانش درست مثل سگ هار کف می کرد. چرا دهان بیمار کف می کند؟

وقتی بیمار مشکل بلع داشته باشد و درست نتواند دهانش را ببندد، از دهانش کف خارج می شود.

اگر فردی دچار سگ گزیدگی شد، چقدر فرصت دارد تا خودش را به پزشک برساند و زنده بماند؟

همان چند ساعت اول بعد از گزش بهترین زمان مراجعه به مرکز درمانی است. در مرکز درمانی محل گزش به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه با آب فراوان و صابون شستشو داده شده و پس از آن داروهای مناسب نظیر واکسن هاری، واکسن کزاز و آنتی بیوتیک برای بیمار تجویز می شود. البته نوع سگی که فرد را گاز گرفته هم مهم است.

مگر فرقی هم دارد که سگ، اهلی باشد یا وحشی؟

اتفاقا مهم است. اگر سگی ۱۰ روز بعد از گاز گرفتن زنده ماند، یعنی اهلی است و در این صورت بیمار باید سه نوبت، یعنی روز مراجعه به مرکز درمانی، روز سوم و روز هفتم گزش، واکسن هاری تزریق کند، اما اگر حیوان پس از ۱۰ روز تلف شد، یعنی وحشی است و بیمار باید پنج نوبت یعنی روز مراجعه به مرکز درمانی، روز سوم، روز هفتم، روز چهاردهم و روز سی ام گزش، واکسن هاری دریافت کند. پس از تزریق واکسن هاری هم در صورت نیاز، « سرم» ضد هاری تزریق می شود.

سرم ضد هاری چه کاری انجام می دهد؟

برای این که آنتی بادی بدن فرد آمادگی حمله به ویروس ها را داشته باشد و اثر آن ها را خنثی کند. البته این را هم بگویم که خود سگ ها هم تابلوی ابتلا به هاری دارند.

منظورتان از تابلوی هاری در سگها چیست؟

بعضی سگ ها دهان کف کرده ای دارند که مشخص است حیوان دچار هاری است، اما بعضی دیگر از سگ ها، هاری از نوع فلجی دارند. یعنی این سگ ها به نوعی دچار انزوا و گوشه گیری هستند و حتی صاحب شان فکر می کند سگ شان آرام است. در حالی که هار است و پس از مدتی انزواطلبی، ناگهان به افراد حمله می کند.

آقای دکتر، کدام یک از مناطق ایران بیشترین آمار ابتلا به هاری را دارد؟

هیچ کدام از مناطق جغرافیایی ایران عاری از ویروس هاری نیست و تمام همسایه های ایران در شمال، جنوب، شرق و غرب آلوده به ویروس هاری هستند. منطقه سیستان، بیشترین آمار حیوان گزیدگی را دارد. امسال هفت نفر در سیستان و دو نفر هم از استان های گلستان و هرمزگان جان خود را به دلیل ابتلا به هاری و به دلیل این که به موقع به مراکز درمانی مراجعه نکرده بودند، از دست دادند.

وزارت بهداشت برای کاهش آمار حیوان گزیدگی چه اقداماتی انجام داده است؟

وزارت بهداشت ۷۰۰ مراکز پیشگیری- درمانی بیماری هاری در کشور مستقر کرده است. تمام استان ها یک مرکز درمانی دارند، اما در برخی شهرها به دلیل مسافت طولانی و دسترسی محدود به مرکز درمانی، گاهی حتی دو مرکز نیز ایجاد شده است. تمامی مراکز پیشگیری - درمانی هاری در تمام ساعات روز خدمات درمانی در اختیار هموطنان قرار می دهند.

واکسن هاری به اندازه کافی داریم؟

بله به لحاظ واکسن مشکل خاصی نداریم، اما واکسن هاری بسیار گران قیمت است و حدود یک میلیون تومان قیمت دارد. اگر عدد ۱۷۰ هزار فرد حیوان گزیده شده را در یک میلیون تومان ضرب کنید، رقم ۱۷۰ میلیارد تومان به دست می آید که رقم قابل ملاحظه ای است. از نظر ما حتی یک مورد هاری هم قابل قبول نیست، چرا که اگر گزشی صورت گیرد، باید نظام سلامت، هزینه های زیادی متقبل شود، در حالی که پیشگیری بهترین راه است.

بهترین راه برای کاهش این هزینه، ریشه کن کردن بیماری هاری است. نمی توان هاری را ریشه کن کرد؟

برای مبارزه با هاری سه هدف داریم. اولین هدف کنترل بیماری است. وقتی فردی دچار حیوان گزیدگی می شود، اگر در میدان مراقبتی وزارت بهداشت باشد، با تشخیص و درمان به موقع بیمار بهبود پیدا می کند تا اختلالی در سلامت عمومی مردم ایجاد نشود. اجرای پیشگیری و درمان، سالانه میلیاردها تومان هزینه به نظام درمان کشور تحمیل می کند، با این وجود خوشبختانه به جایی رسیده ایم که می توانیم ادعا کنیم هاری را به نحو قابل قبولی کنترل کرده ایم.

موضوع دوم بحث حذف هاری است که به نظر من کار چندان سختی نیست. در این مرحله هاری وجود دارد، اما شکل انتقال آن به نحوی نیست که سلامت عمومی را به خطر بیندازد. یکی از انتظارات ما برای حذف هاری این است که سگ های دارای صاحب واکسینه شوند که انتظار زیادی نیست و با این روش تا حد قابل توجهی بیماری هاری کنترل می شود.

موضوع دیگر، از بین بردن سگ های ولگرد با استفاده از روش های اخلاقی و علمی و بعد هم نهادینه کردن فرهنگ مراجعه به مرکز درمانی پس از حیوان گزیدگی است که باید در میان مردم گسترش پیدا کند. تحقق این موضوع با امکانات و هماهنگی وزارت بهداشت، محیط زیست و کمک های مردمی خیلی هم دور از دسترس نیست.

اما در مورد سوال شما که پرسیدید چطور می توان هاری را به طور کامل ریشه کرد، باید گفت با توجه به این که همسایه های ایران همگی آلوده به هاری هستند و در داخل کشور نیز موارد هاری وجود دارد، نمی توان این بیماری به طور کامل از بین برد. تنها کشورهاییموفق شده اند این بیماری مرگبار را از بین ببرند، که به شکل جزیره ای هستند.

تاکید کردید سگ ها را باید به روش علمی و اخلاقی از بین برد، ولی الان برخی از شهرداری های استان ها سگ را با استفاده از گلوله یا حتی تزریق اسید از بین می برند و خبرش در شبکه های اجتماعی هم است.

این روش ها مغایر با اصول اخلاقی و جهانی است و پسندیده نیست. سگ ها باید مرگ آرامی داشته باشند. با استفاده از روش عقیم سازی می توان جمعیت سگ ها را کنترل کرد که البته اجرای این امر نیز به زیر ساخت نیاز دارد.

گفتید که بیشترین آمار حیوان گزیدگی در منطقه سیستان است. برای کنترل آن چه اقدامی صورت گرفته است؟

سگ های این منطقه به دلایل متعددی افزایش پیدا کرده اند و به همین دلیل جلسات متعددی در این زمینه برگزار کردیم و به موفقیت هایی هم در کنترل بیماری هاری در منطقه سیستان دست پیدا کرده ایم. این که کنترل سگ های ولگرد به عهده چه سازمانی است، به نظر من وزارت کشور، شهرداری ها، دهیاری ها، باید وارد عمل شوند. کنترل بیماری هاری نیازمند هماهنگی بین بخشی حول یک برنامه استراتژیک چند ساله با برنامه ریزی مشخص است. هر چه این هماهنگی بیشتر باشد به همان اندازه در کنترل این بیماری موفق خواهیم بود.